Η Διδασκαλία των Αρχαίων Ελληνικών

Η διδασκαλία των Αρχαίων Ελληνικών ανά τάξη βασίζεται σε συγκεκριμένες αρχές και λαμβάνοντας υπόψη τους στόχους κάθε μαθήτριας και μαθητή. Πιο συγκεκριμένα:

Στη Β’ Λυκείου

Οι μαθητές μας έχουν τη δυνατότητα να προσεγγίσουν το μάθημα των Αρχαίων Ελληνικών ξεκινώντας από την αρχή. Η θέση μας είναι ότι ο μαθητής της Ανθρωπιστικής που ξεκινά τη Β’ Λυκείου δεν έχει αφομοιώσει τις περισσότερες φορές την ύλη που έχει διδαχθεί στις προηγούμενες τάξεις με αποτέλεσμα να προσεγγίζει το μάθημα με κάποιον φόβο.

Η συγκεκριμένη τάξη μας δίνει την ευκαιρία να ξεκινήσουμε τα γραμματικά και συντακτικά φαινόμενα από μηδενική βάση και μέσα από τις ασκήσεις και την επαφή με το κείμενο και να προετοιμάσουμε τα παιδιά για το άγνωστο κείμενο της Γ’ Λυκείου.

Φυσικά, παρέχεται και εξατομικευμένη βοήθεια. Τα τμήματά μας είναι ομοιογενή με βάση το επίπεδο που βρίσκεται η κάθε μαθήτρια και ο κάθε μαθητής, ώστε η εξέλιξή τους να είναι ομαλή και σταθερή. Η ίδια προσέγγιση ακολουθείται και στις άλλες τάξεις.

 

 

Διδασκαλία Αρχαίων Ελληνικών - Ο Διόνυσος Πλέει - Κύλιξ του Εξηκία

Στη Γ’ Λυκείου

Στη Γ’ Λυκείου φυσικά, πλην του αγνώστου ιδιαίτερη  έμφαση δίδεται στον Φάκελο Υλικού ( το γνωστό στο οποίο εξετάζονται οι μαθητές ). Πρόκειται για Φιλοσοφικά Κείμενα που φιλοδοξούν να δώσουν στους μαθητές μια εικόνα της Αρχαίας Ελληνικής Φιλοσοφίας σε μεγάλο εύρος χρόνου (Σοφιστική, Πλάτων, Αριστοτέλης, Επικούρειοι, Στωικοί).

 

Το Αδίδακτο Κείμενο

Το αδίδακτο κείμενο ή διαφορετικά “άγνωστο”, οπως έχει επικρατήσει να λέγεται έχει γίνει ακόμη πιο σημαντικό μετά την αλλαγή στη βαθμολόγηση των Πανελληνίων εξετάσεων. Πλέον βαθμολογείται όσο και το διδαγμένο κείμενο. Είναι εξαιρετικά βοηθητικό για τους μαθητές μας ότι εξασκούνται στο αδίδακτο κείμενο δύο φορές την εβδομάδα. Σε καθημερινή βάση υπάρχουν ασκήσεις διαβαθμισμένης δυσκολίας και πλούσιο εκπαιδευτικό υλικό, όπου αναλύονται όλα τα φαινόμενα συντακτικού και γραμματικής.

Συμπερασματικά

Η διδασκαλία των Αρχαίων Ελληνικών είναι σημαντικό να βασίζεται στην κατανόηση και την ανάλυση των κειμένων. Πάνω εκεί θα στηριχθεί και η μελέτη των μαθητών, η οποία εξετάζεται σε εβδομαδιαία βάση με ωριαία διαγωνίσματα και τρίωρα κριτήρια.

 

Η σημασία του μαθήματος της Έκθεσης

Είναι σημαντικό εδώ να σημειώσουμε πόσο το μάθημα της Έκθεσης, το οποίο είναι και ο πυλώνας του προγράμματος σπουδών βοηθά Τις μαθήτριες και τους μαθητές να αποδώσουν τις δύσκολες φιλοσοφικές έννοιες που συναντούν. Ταυτόχρονα είναι και η βάση, η οποία μας επιτρέπει να αποδώσουμε σε σωστά Νέα Ελληνικά το αδίδακτο κείμενο.

Εξατομικευμένη βοήθεια προσφέρεται σε όλη τη διάρκεια της χρονιάς. Η τάξη είναι απαιτητική και το Φιλολογικό στέκεται αρωγός στην προσπάθεια των παιδιών.

Στην Α’ Λυκείου

Η Α’ Λυκείου είναι μια τάξη προπαρασκευαστική. Είναι πολύ σημαντικό η μαθήτρια και ο μαθητής να αποκτήσουν μια πραγματική εικόνα της δομής και φιλοσοφίας των μαθημάτων.

Επίσης, να κατανοήσουν τις δικές τους δεξιότητες και να ανακαλύψουν σταδιακά την Κατεύθυνση που τους ταιριάζει.

Βάση της διδασκαλίας μας είναι βέβαια η κατανόηση των φαινομένων. Τα Αρχαία γίνονται πολύ ενδιαφέροντα και κατανοητά, όταν προσεγγίζονται σωστά.

 

Η Τράπεζα Θεμάτων της Α’ Λυκείου

Η εισαγωγή της Τράπεζας Θεμάτων στην εξεταατέα ύλη της Α’ Λυκείου αυξάνει τον συντελεστή δυσκολίας του μαθήματος για όλες τις μαθήτριες και τους μαθητές ανεξάρτητα από την Κατεύθυνση που θα ακολουθήσουν στη Β’ Λυκείου. Το Πρόγραμμα Σπουδών μας είναι δομημένο με τρόπο που οι μαθητές μας είναι απόλυτα προετοιμασμένοι να αντιμετωπίσουν με επιτυχία τα θέματα που θα συναντήσουν στις τελικές εξετάσεις.

 

Το Γυμνάσιο

Στο Γυμνάσιο, τα παιδιά έρχονται σε επαφή για πρώτη φορά με τα Αρχαία Ελληνικά. Οι έννοιες, όπως της δασείας για παράδειγμα είναι λογικό να αγχώνουν και να προβληματίζουν. Αυτό που είναι σημαντικό στο Γυμνάσιο είναι να προσεγγίσουμε και να εξηγήσουμε τα απολύτως βασικά, εστιάζοντας στην αντιστοιχία με τα Νέα Ελληνικά.

Θεωρούμε ότι, εφόσον σε αυτές τις τρεις τάξεις το παιδί χτίσει τη γνώση της μητρικής του γλώσσας – της Νέας Ελληνικής – και μάθει να γράφει και να εκφράζεται σωστά- θα αποκτήσει και μια πολύ καλή σχέση με το μάθημα των Αρχαίων Ελληνικών.

Σχεδιάγραμμα για την Πολιτεία του Πλάτωνα

Ένα σχεδιάγραμμα για την Πολιτεία του Πλάτωνα, μια αποτύπωση των βασικών σημείων του διαλόγου είναι απαραίτητη για τη μαθήτρια και τον μαθητή στην κατεύθυνση των ανθρωπιστικών σπουδών στη Γ’Λυκείου. Πολλές φορές διαπιστώνουμε την αμηχανία των παιδιών, όταν καλούνται να εντάξουν την περίφημη αλληγορία του σπηλαίου στο ευρύτερο πλαίσιο της Πολιτείας, ενός κειμένου μεγάλου και σε αξία και σε μέγεθος, του οποίου διδάσκονται ένα πολύ μικρό απόσπασμα. Ποιο είναι τελικά το θέμα όλου του διαλόγου, ποιο είναι το θέμα της αλληγορίας, ποια εν τέλει μπορεί να είναι η σχέση μεταξύ τους και γιατί θα πρέπει να ενδιαφέρει και εμάς σήμερα; Για να απαντηθούν αυτά τα ερωτήματα ή ακόμα καλύτερα για να ξεκινήσει ο διάλογος πάνω σε αυτά είναι σημαντικό να έχουμε την εποπτεία του περιεχομένου του κειμένου.

 

Για το κείμενό μας σχεδιάγραμμα για την πολιτεία του Πλάτωνα επιλέξαμε μια φωτογραφία που απεικονίχει ένα φως σε μαύρο φόντο. Θεωρούμε ότι είναι ιδιαίτερα τεραστή με την αλληγορία του σπηλαίου, όπου ο δεσμώτης βγαίνει από το σκοτάδι στο φως.

 

 

 

Πολιτεία: Προκαταρκτικές επισημάνσεις

 

Η Πολιτεία θεωρείται ότι ολοκληρώθηκε γύρω στο 375 π. Χ. Πρόκειται για ένα έργο που δεν σταμάτησε ποτέ να ασκεί επιρροή στους μεταγενέστερους. Πολλά έχουν γραφεί και ειπωθεί, κυρίως με αφορμή την περίφημη αλληγορία του σπηλαίου και βέβαια την πολιτική στάση του Πλάτωνα, όπως διαφαίνεται μέσα από το κείμενο. Πριν ξεκινήσουμε το ξετύλιγμα του περιεχομένου του κειμένου ας σημειώσουμε τα εξής:

α. Είναι σημαντικό, όταν προσπαθούμε να ερμηνεύσουμε έργα ενός τόσο μακρινού παρελθόντος να θυμόμαστε ότι έχουμε να κάνουμε με άλλες δομές και άλλες κοσμοαντιλήψεις. Ο μηχανισμός της προβολής δρα πάντοτε και εν αγνοία μας. Έτσι, πρέπει να προσεγγίζουμε τα έργα με επιφύλαξη καθώς η δική μας πραγματικότητα είναι εντελώς διαφορετική.

β. Όπως θα διαπιστώσουμε και στη συνέχεια, το πολίτευμα που περιγράφει ο Σωκράτης εντάσσεται στο πλαίσιο της φαντασίας. Στην προσπάθειά τους οι συνομιλητές να εστιάσουν στην έννοια της δικαιοσύνης, που είναι το βασικό θέμα του διαλόγου, επιχειρούν να συγκροτήσουν μια πόλη που θα είναι δίκαιη σε όλα τα επίπεδα. Πρόκειται για μια νοητική κατασκευή που έχει και πολλά στοιχεία παιχνιδιού στην κατασκευή της. Εξάλλου είναι γνωστό ότι στο έργο του Πλάτωνα το παίγνιον είναι κεφαλαιώδους σημασίας.

 

 

 

Ο χώρος και ο χρόνος

 

 

Η αρχή του έργου βρίσκει τον Σωκράτη να αφηγείται τη συζήτηση που είχε την προηγούμενη ημέρα στο σπίτι του πλούσιου μέτοικου Κέφαλου. Ο τόπος είναι ο Πειραιάς. Ο Σωκράτης βρέθηκε εκεί με σκοπό να παρακολουθήσει μια θρησκευτική εορτή. Χαρακτηριστικά είναι τα λόγια με τα οποία ξεκινά η Πολιτεία («κατέβην χθὲς εἰς Πειραιᾶ μετά Γλάυκωνος τοῦ Ἀρίστωνος προσευξόμενός τε τῇ θεῷ καὶ ἅμα τὴν ἑορτὴν βουλόμενος θεάσασθαι τίνα τρόπον ποιήσουσιν ἅτε νῦν πρῶτον ἄγοντες», Πολιτεία, 327a1-3). “Κατέβηκα χθες στον Πειραιά με τον Γλάυκωνα τον γιο του Αρίστωνα για να προσευχηθώ στη Θεά και συγχρόνως για να δω πως θα διεξαχθεί η γιορτή που για πρώτη φορά επρόκειτο να πανηγυρίσουν”. Οι συνομιλητές του Σωκράτη είναι ο Κέφαλος, ο Πολέμαρχος, ο Θρασύμαχος, ο Κλειτοφώντας και οι Γλαύκωνας και Αδείμαντος που είναι οι βασικοί συνομιλητές του Σωκράτη. Ας σημειώσουμε ότι αυτοί οι δύο είναι αδέλφια του Πλάτωνα.

 

 

 

 

Το βασικό θέμα της Πολιτείας

 

 

Η Πολιτεία είναι μια διερεύνηση του ζητήματος της δικαιοσύνης. Ποια είναι η φύση της δικαιοσύνης και κατ’επέκταση ποιος είναι ο δίκαιος και ποιος ο άδικος. Στη συνέχεια, το ερώτημα γίνεται πιο σαφές. “Είναι του άδικου ανθρώπου η ζωή καλύτερη από τη ζωή του δίκαιου”;  «τὸν τοῦ ἀδίκου βίον […] εἶναι κρείττω ἢ τὸν τοῦ δικαίου», 347e3-4, και «εἰ δὲ καὶ ἄμεινον ζῶσιν οἱ δίκαιοι τῶν ἀδίκων καὶ εὐδαιμονέστεροί εἰσιν», 352d2-3.

Το πρώτο βιβλίο της Πολιτείας μας εισάγει κατευθείαν στο βασικό θέμα της συζήτησης. Χαρακτηριστικό αυτής της συζήτησης είναι η ασυμφωνία στο πως αντιλαμβάνεται ο καθένας την έννοια της δικαιοσύνης. Ο Κέφαλος, για παράδειγμα θεωρεί ότι δικαιοσύνη είναι η συνέπεια στις συναλλαγές. Για τον Θρασύμαχο δικαιοσύνη είναι απλά το δίκαιο του ισχυροτέρου κ.ο.κ

 

 

 

Το δεύτερο βιβλίο

 

 

Στο δεύτερο Βιβλίο (368c4 κ.ε.), οι συνομιλητές του Σωκράτη είναι μόνο τα αδέλφια του Πλάτωνα, ο Γλάυκων και ο Αδείμαντος. Οι συνομιλητές αποφασίζουν μετά από πρόταση του Σωκράτη να αναζητήσουν την έννοια της δικαιοσύνης σε ένα ευρύτερο πλαίσιο, στο πλαίσιο της πόλης. Ας σημειώσουμε εδώ ότι για τους αρχαίους η πόλις ήταν ζωντανός οργανισμός, της απέδιδαν ιδιότητες έμβιου όντος και συχνά ήταν προσωποποιημένη, όπως και ο νόμος. Ως μεγαλύτερος και τελειότερος οργανισμός η πόλις θα μπορούσε να βοηθήσει τους συνομιλητές μας να εντοπίσουν ευκολότερα την έννοια της δικαιοσύνης: «τότε λοιπόν ίσως να υπάρχει περισσότερη δικαιοσύνη στο μεγαλύτερο και να μπορεί κανείς ευκολότερα να την παρατηρήσει εκεί» («ἴσως τοίνυν πλείων ἂν δικαιοσύνη ἐν τῷ μείζονι ἐνείη καὶ ῥᾴων καταμαθεῖν, 368e7-8). Ο Σωκράτης επισημαίνει στους συνομιλητές του ότι θα επανέλθουν σε κάθε άτομο ξεχωριστά, όταν πλέον θα έχουν εξετάσει τη δικαιοσύνη στην πόλη.  «Έτσι, αν θέλετε, ας ψάξουμε πρώτα στις πολιτείες να δούμε τι λογής πράγμα είναι η δικαιοσύνη• κι έπειτα ας συνεχίσουμε την αναζήτησή μας και στον καθένα χωριστά παρατηρώντας στη μορφή του μικρότερου την ομοιότητα με το μεγαλύτερο»  («εἰ οὖν βούλεσθε, πρῶτον ἐν ταῖς πόλεσι ζητήσωμεν ποῖόν τί ἐστιν: ἔπειτα οὕτως ἐπισκεψώμεθα καὶ ἐν ἑνὶ ἑκάστῳ, τὴν τοῦ μείζονος ὁμοιότητα ἐν τῇ τοῦ ἐλάττονος ἰδέᾳ ἐπισκοποῦντες», 368e8-369a3).

 

 

 

 

Η νοερή κατασκευή της πόλης

 

 

Καμία από τις γνωστές πόλεις δεν πληροί για τους συνομιλητές μας τα χαρακτηριστικά εκείνα που θα μας επέτρεπαν να τη χαρακτηρίσουμε ως δίκαιη. Το αντίθετο συμβαίνει. Οι πόλεις χαρακτηρίζονται ως διεφθαρμένες. Για αυτόν ακριβώς τον λόγο ξεκινά η νοερή κατασκευή μιας πόλης στην οποία θα εφαρμοστεί το ιδανικό πολίτευμα.

Σε αυτή την πόλη οι τάξεις θα είναι τρεις, γιατί σύμφωνα με τα λόγια του Σωκράτη οι άνθρωποι δε γεννιούνται όμοιοι. Ανάλογα με τις ικανότητες και τη “φύση” του καθενός, θα τοποθετείται και στην αντίστοιχη τάξη. «Δεν γεννιόμαστε πολύ όμοιοι ο ένας με τον άλλο αλλά διαφέρουμε ως προς τις φυσικές μας κλίσεις» («ὅτι[…] μὲν ἡμῶν φύεται ἕκαστος οὐ πάνυ ὅμοιος ἑκάστῳ, ἀλλὰ διαφέρων τὴν φύσιν», 370a8-b1).

 

 

 

 

Οι τρεις τάξεις

 

 

Βασικό χαρακτηριστικό των τάξεων είναι ότι η καθεμιά τους θα ασχολείται μόνο με συγκεκριμένο έργο. Αυτό στο οποίο είναι η πλέον κατάλληλη με βάση τη φύση των μελών της.  Την πόλη μας θα κυβερνούν οι φύλακες παντελείς διότι είναι οι καταλληλότεροι «για τη φύλαξη της πόλης» («κηδεμόνας τῆς πόλεως», 412c13). Το έργο τους θα ενισχύουν οι φύλακες επίκουροι, θα επιβάλλουν την τάξη και θα είναι πιστοί βοηθοί (επίκουροι) των κυβερνώντων την πόλη («ἐπικούρους τε καὶ βοηθοὺς τοῖς τῶν ἀρχόντων δόγμασιν», 414b5-6). Η πολυπληθέστερη ομάδα θα είναι οι δημιουργοί. Ετυμολογικά η λέξη προέρχεται από τη σύνθεση των λέλεων “δήμος”και “έργο”. Στους δημιουργούς μπορούμε να εντάξουμε τους τεχνίτες, τους γεωργούς, τους μεταπράτες  αλλά και τους καλλιτέχνες. Η εργασία τους θα είναι κατά κύριο λόγο να παράγουν τα υλικά αγαθά που χρειάζεται η πόλη τους («γεωργοῖς καὶ τοῖς ἄλλοις δημιουργοῖς», 415a7).

 

 

 

 

Η παιδεία των φυλάκων

 

 

Είναι κατανοητό ότι μείζον θέμα για την πόλη, η οποία θα χαρακτηρίζεται από τη δικαιοσύνη είναι η εκπαίδευση των φυλάκων. Ο Σωκράτης θέτει το ερώτημα:«Αλλά πώς θα ανατραφούν και ποια παιδεία θα δώσουμε σ’ αυτούς;» («θρέψονται δὲ δὴ ἡμῖν οὗτοι καὶ παιδευθήσονται τίνα τρόπον;», 376c6-8). Πρόκειται για έναν προβληματισμό, ο οποίος ξεκινά στο δεύτερο βιβλίο της Πολιτείας και ολοκληρώνεται στο τρίτο με τη φράση: «Αυτές θα ήταν λοιπόν οι γενικές αρχές της αγωγής και της παιδείας» («οἱ μὲν δὴ τύποι τῆς παιδείας τε καὶ τροφῆς οὗτοι ἂν εἶεν», 412b2-3).

Οι φύλακες είναι οι εκλεκτές φύσεις της πόλης. “Βέλτιστες φύσεις”, ονομάζονται χαρακτηριστικά. Η εκπαίδευσή τους πρέπει να στοχεύει τόσο στην ανάπτυξη του σώματος, όσο και του νου. Για το σώμα η γυμναστική, για το νου και την ψυχή η μουσική («ἡ μὲν ἐπὶ σώμασι γυμναστική, ἡ δ ̓ ἐπὶ ψυχῇ μουσική», 376e3-4). Στον αρχαίο κόσμο με τον όρο μουσική περιλάμβαναν συχνά και την ποίηση. Μάλιστα, εδώ μεγάλο μέρος της συζήτησης θα αναλωθεί στο τι είναι επιτρεπτό να λέγεται στα πλαίσια του ποιητικού λόγου «τι πρέπει να λέμε» («ἃ μὲν λεκτέον, 394c7-8) και επίσης στον τρόπο με τον οποίο το λέμε, το «πώς πρέπει να το λέμε» («ὡς δὲ λεκτέον, 394c8).

Οι καταναγκασμοί έχουν να κάνουν – και ίσως στον υπερθετικό βαθμό – με τους άρχοντες της πόλης. Απαγορεύεται να έχουν περιουσία («οὐσίαν κεκτημένον μηδεμίαν μηδένα ἰδίαν»,
416d5) και όλοι μαζί θα ζουν «σαν σε στρατόπεδα» («ὥσπερ ἐστρατοπεδευμένους κοινῇ ζῆν», 416e4).

 

 

 

Οι τέσσερις αρετές

 

 

Η πόλη, όπως την οραματίζονται οι συνομιλητές μας θα χαρακτηρίζεται από τέσσερις αρετές, τη σοφία, την ανδρεία, τη σωφροσύνη και τη δικαιοσύνη («δῆλον δὴ ὅτι σοφή τ ̓ ἐστὶ καὶ ἀνδρεία καὶ σώφρων καὶ δικαία», 427e10-11). Η σωφροσύνη είναι η αρετή των δημιουργών. Η ανδρεία των επικούρων. Η σοφία των αρχόντων της πόλης. Όταν η κάθε τάξη καταπιάνεται μόνο με το δικό της έργο έρχεται και εγκαθιδρύεται στην πόλη η τέταρτη αρετή, η αρετή της δικαιοσύνης. Το ίδιο συμβαίνει και στην ανθρώπινη ψυχή, όταν τα τρία μέρη της ψυχής επιτελούν το δικό τους έργο χωρίς να πολυπραγμονούν. Άρα, δικαιοσύνη είναι τελικά  «το να έχει και το να καταπιάνεται κανείς με αυτό που είναι δικό του και του ανήκει» («ἡ τοῦ οἰκείου τε καὶ ἑαυτοῦ ἕξις τε καὶ πρᾶξις», 433e12-434a1). Η  κάθε ομάδα πολιτών πράττει τα δικά της έργα, τα οποία είναι και καθορισμένα: «Η ενασχόληση των επαγγελματιών,των επικούρων, των φυλάκων με τα δικά τους έργα, όταν δηλαδή καθεμιά από αυτές τις τάξεις μέσα στην πόλη πράττει τα δικά της, τούτο […] δεν θα ήταν η δικαιοσύνη και δεν θα καθιστούσε την πόλη δίκαιη; Συμφωνώ απολύτως, είπε [ο Γλαύκων]» («χρηματιστικοῦ, ἐπικουρικοῦ, φυλακικοῦ γένους οἰκειοπραγία, ἑκάστου τούτων τὸ αὑτοῦ πράττοντος ἐν πόλει, […] δικαιοσύνη τ ̓ ἂν εἴη καὶ τὴν πόλιν δικαίαν παρέχοι; οὐκ ἄλλῃ ἔμοιγε δοκεῖ, ἦ δ ̓ ὅς, ἔχειν ἢ ταύτῃ», 434c7-d1).

 

 

 

 

 

Τα τρία μέρη της ψυχής

 

 

Εφόσον η έννοια της δικαιοσύνης καθορίστηκε στο επίπεδο της πόλης η συζήτηση στρέφεται στο άτομο και η δικαιοσύνη αναζητείται τώρα στη σφαίρα της ψυχής. Αρχικά το ερώτημα το οποίο τίθεται είναι αν «άλλη [είναι] η δύναμη με την οποία μαθαίνουμε, άλλη αυτή με την οποία οργιζόμαστε και [αν υπάρχει και] μια τρίτη, πάλι δύναμη αυτή με την οποία αποζητάμε τις ηδονές γύρω από την τροφή και την ερωτική πράξη και τα παρόμοια» («μανθάνομεν μὲν ἑτέρῳ, θυμούμεθα δὲ ἄλλῳ τῶν ἐν ἡμῖν, ἐπιθυμοῦμεν δ ̓ αὖ τρίτῳ τινὶ τῶν περὶ τὴν τροφήν τε καὶ γέννησιν ἡδονῶν καὶ ὅσα  τούτων ἀδελφά», 436a9-b1).

Στόχος του Σωκράτη είναι να αποδείξει πως σε κάθε μια δύναμη και επιθυμία, αντιστοιχεί άλλη πλευρά της ψυχής. Στην αρχή αντιπαρατίθενται δύο διαφορετικά μέρη της ψυχής: «Δεν είναι λοιπόν παράλογο […] να υποστηρίξουμε ότι πρόκειται για δύο ειδών πράγματα, διαφορετικά μεταξύ τους, κι αυτό μεν με το οποίο λογίζεται [η ψυχή] θα το πούμε ‘λογιστικό’ μέρος της ψυχής, ενώ το άλλο, με το οποίο νιώθει τον έρωτα, την πείνα, τη δίψα, τους άλλους πόθους που
λιώνουν την καρδιά θα το πούμε αλόγιστο και ‘επιθυμητικό’, σύντροφο κάποιων χορτασμών και απολαύσεων» («οὐ δὴ ἀλόγως […] ἀξιώσομεν αὐτὰ διττά τε καὶ ἕτερα ἀλλήλων εἶναι, τὸ μὲν ᾧ λογίζεται λογιστικὸν προσαγορεύοντες τῆς ψυχῆς, τὸ δὲ ᾧ ἐρᾷ τε καὶ πεινῇ καὶ διψῇ καὶ περὶ
τὰς ἄλλας ἐπιθυμίας ἐπτόηται ἀλόγιστόν τε καὶ ἐπιθυμητικόν, πληρώσεών τινων καὶ ἡδονῶν ἑταῖρον», 439d4-8).

Στη συνέχεια, ο Σωκράτης θέτει το ερώτημα αν «το ψυχωμένο όμως κομμάτι της ψυχής, αυτή η δύναμη που μας κάνει να θυμώνουμε, είναι άραγε ένα τρίτο είδος» («τὸ δὲ δὴ τοῦ θυμοῦ καὶ ᾧ
θυμούμεθα πότερον τρίτον», 439e3-4). Το συμπέρασμα είναι πως «όπως ακριβώς η πόλη απαρτιζόταν από τρεις τάξεις: τους επαγγελματίες, τους πολεμιστές και τους άρχοντες, έτσι και στην ψυχή υπάρχει ως ένα τρίτο μέρος της, τούτο το θυμοειδές» («καθάπερ ἐν τῇ πόλει συνεῖχεν αὐτὴν τρία ὄντα γένη, χρηματιστικόν, ἐπικουρητικόν, βουλευτικόν, οὕτως καὶ ἐν
ψυχῇ τρίτον τοῦτό ἐστι τὸ θυμοειδές», 440e10-441a2) και αυτό «αποτελεί κάτι διαφορετικό από το λογιστικό, όπως ακριβώς έγινε φανερό ότι είναι διαφορετικό από το επιθυμητικό» («ἄν γε τοῦ λογιστικοῦ ἄλλο τι φανῇ, ὥσπερ τοῦ ἐπιθυμητικοῦ ἐφάνη ἕτερον ὄν», 441a5-6).

 

 

 

 

 

Η αντιστοιχία

 

 

Ήδη αποδείξαμε ότι η πόλη είναι δίκαιη, όταν κάθε μία από τις τρεις διαφορετικές τάξεις που υπήρχαν σε αυτήν ασχολείται με το δικό της έργο. Με τον ίδιο τρόπο και το κάθε άτομο θα είναι δίκαιο, όταν κάθε ένα από τα μέρη της ψυχής του θα πράττει το έργο για το οποίο είναι προορισμένο (βλ. 441d12-e2). O δίκαιος άνθρωπος δεν επιτρέπει «στα διαφορετικά μέρη της ψυχής του να πράττουν άλλα από τα δικά τους ούτε να ανακατεύονται το ένα στα του οίκου του άλλου, αλλά έχοντας βάλει σε τάξη ό, τι πραγματικά του είναι οικείο και δικό του, κι έχοντας πάρει ο ίδιος στα χέρια του την εξουσία του εαυτού του, τακτοποιημένος μέσα του και συμφιλιωμένος με τον εαυτό του, έχει αρμονικά συνταιριάξει τα τρία διαφορετικά στοιχεία, ακριβώς σαν αυτά να ήσαν οι τρεις τόνοι μιας μουσικής κλίμακας: o τόνος της πιο χαμηλής, της πιο ψηλής και της μέσης, και ενδεχομένως και κάποιοι άλλοι τόνοι των ενδιάμεσων βαθμίδων• όλα αυτά τα έχει δέσει μαζί έτσι που να μην αποτελεί πια ο εαυτός του πολλότητα αλλά να έχει γίνει κάτι εντελώς ενιαίο, κάτι με φρονιμάδα και αρμονία»

(«μὴ ἐάσαντα τἀλλότρια πράττειν ἕκαστον ἐν αὑτῷ μηδὲ πολυπραγμονεῖν πρὸς ἄλληλα τὰ ἐν τῇ
ψυχῇ γένη, ἀλλὰ τῷ ὄντι τὰ οἰκεῖα εὖ θέμενον καὶ ἄρξαντα αὐτὸν αὑτοῦ καὶ κοσμήσαντα καὶ φίλον γενόμενον ἑαυτῷ καὶ συναρμόσαντα τρία ὄντα, ὥσπερ ὅρους τρεῖς ἁρμονίας ἀτεχνῶς, νεάτης τε καὶ ὑπάτης καὶ μέσης, καὶ εἰ ἄλλα ἄττα μεταξὺ τυγχάνει ὄντα, πάντα ταῦτα συνδήσαντα  καὶ παντάπασιν ἕνα γενόμενον ἐκ πολλῶν, σώφρονα καὶ ἡρμοσμένον», (443d1-e2).

 

 

 

Περαιτέρω διευκρινήσεις

 

 

Μετά από σχετική ερώτηση του Πολέμαρχου και του Αδείμαντου ο Σωκράτης θα αναφερθεί και στη κοινοκτημοσύνη των γυναικών και των παιδιών «σχετικά με τις γυναίκες και τα παιδιά
είναι σε όλους φανερό πως ανάμεσα στους φίλους τα πάντα θα είναι κοινά» («ὡς ἄρα περὶ γυναικῶν τε καὶ παίδων παντὶ δῆλον ὅτι κοινὰ τὰ φίλων ἔσται», 449c4-5).

Θα πρέπει να σημειωθεί εδώ ότι στην ιδανική πόλη, που θα διέπεται από το ιδανικό πολίτευμα οι γυναίκες θα λαμβάνουν την ίδια παιδεία και θα συμμετέχουν στα ίδια γυμνάσια με τους άντρες. Κριτήριο είναι και πάλι η φύση του καθενός. Απαράβατος κανόνας που πρέπει να τηρείται είναι ότι κανείς από τους φύλακες δεν πρέπει να έχει τη δική του οικογένεια. Ο σκοπός είναι να μη γνωρίζουν τα φυσικά τους παιδιά. ( 457c10-d3).

Στη συνέχεια του λόγου του ο Σωκράτης επισημαίνι πως παρ’ όλο που μπορεί να ακουστεί
παράδοξο, στην ιδανική πολιτεία η πολιτική δύναμη πρέπει να συμπέσει με τη φιλοσοφία («καὶ τοῦτο εἰς ταὐτὸν συμπέσῃ, δύναμίς τε πολιτικὴ καὶ φιλοσοφία», 473d2-3), δηλαδή πρέπει απαραιτήτως ή να κυβερνήσουν οι φιλόσοφοι ή να φιλοσοφήσουν οι κυβερνήτες («ἐὰν μή, ἦν δ ̓ ἐγώ, ἢ οἱ φιλόσοφοι βασιλεύσωσιν ἐν ταῖς πόλεσιν ἢ οἱ βασιλῆς τε νῦν λεγόμενοι
καὶ δυνάσται φιλοσοφήσωσι», 473c11-d2), αλλιώς «δεν θα ’χουν τελειωμό, φίλε Γλαύκων, οι συμφορές για τις πολιτείες» («οὐκ ἔστι κακῶν παῦλα, ὦ φίλε Γλαύκων, ταῖς πόλεσι», 473d5-6).

 

 

 

 

Πως εννοεί ο Σωκράτης τους φιλοσόφους

 

 

Ο Σωκράτης τόνισε πως πρέπει να κυβερνήσουν οι φιλόσοφοι. Ας δούμε πως εννοεί την έννοια του φιλοσόφου μέσα από μια αναλογία που χρησιμοποιεί ο ίδιος. Τους αντιπαραθέτει με αυτούς που τους «αρέσει να παρακολουθούν θεάματα, αυτούς που αγαπούν την τέχνη» («φιλοθεάμονάς τε καὶ φιλοτέχνους», 476a10) και παραδέχονται «ότι υπάρχουν όμορφα πράγματα, αυτή κάθεαυτήν όμως την ομορφιά» («ὁ οὖν καλὰ μὲν πράγματα νομίζων, αὐτὸ δὲ κάλλος μήτε νομίζων», 476c2-3) δεν την παραδέχονται.

Οι φιλόσοφοι «είναι σε θέση να πλησιάσουν την ίδια την ομορφιά και να την αντικρίσουν στην
καθεαυτότητά της» («οἱ δὲ δὴ ἐπ ̓ αὐτὸ τὸ καλὸν δυνατοὶ ἰέναι τε καὶ ὁρᾶν», 476b10-11). Ο φιλόσοφος χαρακτηρίζεται ως γνώστης, ενώ ο άλλος [ ο φιλοθεάμων] έχει απλά γνώμη, δεδομένου ότι εκείνος απλώς νομίζει» («οὐκοῦν τούτου μὲν τὴν διάνοιαν ὡς γιγνώσκοντος γνώμην ἂν ὀρθῶς φαῖμεν εἶναι, τοῦ δὲ δόξαν ὡς δοξάζοντος», 476d5-6).

Ο φιλόσοφος, επομένως, αναζητά την ουσία των πραγμάτων και όχι τις μορφές με τις οποίες φανερώνονται: ο φιλόσοφος «έχοντας το βλέμμα του στραμμένο σε οντότητες μιας αιώνιας και αναλλοίωτης τάξης, οι οποίες ούτε αδικούν ούτε αδικούνται η μια από την άλλη, οντότητες τακτοποιημένες, όλες, σύμφωνα με το λόγο, τις μιμείται και προσπαθεί όσο το δυνατόν περισσότερο να εξομοιώνεται με αυτές» («ἀλλ ̓ εἰς τεταγμένα ἄττα καὶ κατὰ ταὐτὰ ἀεὶ ἔχοντα ὁρῶντας καὶ θεωμένους οὔτ ̓ ἀδικοῦντα οὔτ ̓ ἀδικούμενα ὑπ ̓ ἀλλήλων, κόσμῳ δὲ πάντα καὶ κατὰ
λόγον ἔχοντα, ταῦτα μιμεῖσθαί τε καὶ ὅτι μάλιστα ἀφομοιοῦσθαι», 500c2-
5). Ο Σωκράτης εξηγεί τη διαφορά των πραγμάτων καθεαυτών με τα πράγματα στις επιμέρους περιπτώσεις τους: «υπάρχουν πολλά όμορφα πράγματα και πολλά αγαθά πράγματα και ούτω καθεξής» («πολλὰ καλά […] καὶ πολλὰ ἀγαθὰ καὶ ἕκαστα», 507b2-3). «Κι από την άλλη υπάρχει το
ωραίο στην καθεαυτότητά του και το αγαθό στην καθεαυτότητά του, και το ίδιο σχετικά με όλα τα άλλα πράγματα που τότε τα χαρακτηρίσαμε ως πολλά•» («καὶ αὐτὸ δὴ καλὸν καὶ αὐτὸ ἀγαθόν, καὶ οὕτω περὶ πάντων ἃ τότε ὡς πολλὰ ἐτίθεμεν», 507b5-6). «Κι υποστηρίζουμε επίσης ότι τα
επιμέρους πράγματα τα βλέπουμε αλλά δεν τα νοούμε, κι από την άλλη […] τις ιδέες, τις νοούμε αλλά δεν τις βλέπουμε» («καὶ τὰ μὲν δὴ ὁρᾶσθαί φαμεν, νοεῖσθαι δ ̓ οὔ, τὰς δ ̓ αὖ ἰδέας νοεῖσθαι μέν, ὁρᾶσθαι δ ̓ οὔ», 507b9-10).

 

 

 

 

Ο Δυισμός

 

 

Βρισκόμαστε πλέον στο σημείο που ο Σωκράτης αρχίζει να αναπτύσσει τη θεωρία των Ιδεών. Έχουμε δύο πεδία, ένα αισθητό ( γίνεται αντιληπτό με τις αισθήσεις ) και ένα νοητό ( γίνεται αντιληπτό με το νου ). Ας αφήσουμε το ίδιο το κείμενο να μας καθοδηγήσει: «Πάρε τώρα μια γραμμή κομμένη σε δύο άνισα τμήματα και κόψε πάλι καθένα από αυτά —το τμήμα του ορατού γένους και το τμήμα του νοητού— κατά την αυτή αναλογία σε δύο άνισα μέρη και θα έχεις τότε τη σχέση του ενός με το άλλο ως προς τη σαφήνεια και την ασάφεια. Στο τμήμα του ορατού το ένα κομμάτι θα αντιστοιχεί στις εικόνες —και λέγοντας εικόνες εννοώ πρώτον τις σκιές, έπειτα τα είδωλα των πραγμάτων» («ὥσπερ τοίνυν γραμμὴν δίχα τετμημένην λαβὼν ἄνισα τμήματα, πάλιν τέμνε ἑκάτερον τὸ τμῆμα ἀνὰ τὸν αὐτὸν λόγον, τό τε τοῦ ὁρωμένου γένους καὶ τὸ τοῦ
νοουμένου, καί σοι ἔσται σαφηνείᾳ καὶ ἀσαφείᾳ πρὸς ἄλληλα ἐν μὲν τῷ ὁρωμένῳ τὸ μὲν ἕτερον τμῆμα εἰκόνες —λέγω δὲ τὰς εἰκόνας πρῶτον μὲν τὰς σκιάς, ἔπειτα τὰ […] φαντάσματα», 509d6-510a1).

Το άλλο κομμάτι είναι αυτό του οποίου το κομμάτι που μόλις εξετάσαμε αποτελεί ένα είδωλο και αντιστοιχεί στα έμβια όντα γύρω μας, σε καθετί φυσικό και σε όλα τα ανθρώπινα κατασκευάσματα («τὸ τοίνυν ἕτερον τίθει ᾧ τοῦτο ἔοικεν, τά τε περὶ ἡμᾶς ζῷς καὶ πᾶν τὸ φυτευτὸν καὶ τὸ σκευαστὸν ὅλον γένος», 510a5-6).

Ο διαχωρισμός στην περιοχή του νοητού γίνεται με τον ίδιο τρόπο. Στο ένα τμήμα του νοητού η ψυχή χρησιμοποιεί ως εικόνες τα πράγματα τα οποία στο προηγούμενο τμήμα αποτελούσαν αντικείμενα μίμησης, δηλαδή τα έμβια όντα, καθετί φυσικό και τα ανθρώπινα δημιουργήματα.
Η ψυχή είναι εδώ «αναγκασμένη να ανιχνεύει ξεκινώντας από υποθέσεις και δεν κατευθύνεται προς μιαν αρχή αλλά προς ένα πέρας» («ὡς εἰκόσιν χρωμένη ψυχὴ ζητεῖν ἀναγκάζεται ἐξ ὑποθέσεων, οὐκ ἐπ ̓ ἀρχὴν πορευομένη ἀλλ ̓ ἐπὶ τελευτήν», 510b4-6). Αντιστρόφως, στο άλλο τμήμα «ξεκινώντας η ψυχή από μιαν υποθετική παραδοχή κατευθύνεται προς μιαν απόλυτη αρχή ακολουθώντας μια μέθοδο που δεν χρησιμοποιεί εικόνες, όπως εκείνες στο προηγούμενο τμήμα, αλλά βασίζεται αποκλειστικά σε καθαρά ιδεατά αντικείμενα» («τὸ δ ̓ αὖ ἕτερον —τὸ ἐπ ̓
ἀρχὴν ἀνυπόθετον— ἐξ ὑποθέσεως ἰοῦσα καὶ ἄνευ τῶν περὶ ἐκεῖνο εἰκόνων, αὐτοῖς εἴδεσι δι ̓ αὐτῶν τὴν μέθοδον ποιουμένη», 510b6-9).

 

 

 

 

Οι τέσσερις καταστάσεις

 

 

Χωρίζοντας τον ορατό και τον  νοητό κόσμο κατ’ αυτόν τον τρόπο μπορούμε να διακρίνουμε τέσσερις καταστάσεις: «Αντίστοιχα τώρα σ’ αυτά τα τέσσερα τμήματα να δεχθείς ότι υπάρχουν μέσα στην ψυχή τέσσερις καταστάσεις: η νόηση, αντίστοιχη στο ανώτερο τμήμα, η διάνοια στο
αμέσως πιο κάτω, στο τρίτο η πίστη και, στο τελευταίο, η εικασία» («καί μοι ἐπὶ τοῖς τέτταρσι τμήμασι τέτταρα ταῦτα παθήματα ἐν τῇ ψυχῇ γιγνόμενα λαβέ, νόησιν μὲν ἐπὶ τῷ ἀνωτάτω, διάνοιαν δὲ ἐπὶ τῷ δευτέρῳτῷ τρίτῳ δὲ πίστιν ἀπόδος καὶ τῷ τελευταίῳ εἰκασίαν», 511d6-e2).

 

 

 

 

Η αλληγορία του σπηλαίου

 

 

Πλέον ο Σωκράτης έχοντας αναφερθεί σε όλα τα προηγούμενα σημεία έχει τη δυνατότητα να εστιάσει στην παιδεία, την ύπαρξή της ή την απουσία της. Θα το πράξει στο έβδομο βιβλίο της Πολιτείας με την αλληγορία του σπηλαίου. Θα πρέπει να σημειώσουμε ότι το συγκεκριμένο απόσπασμα εκτός από τη δύναμη του νοήματος που μαγνητίζει είναι και ένα αριστούργημα της παγκόσμιας λογοτεχνίας. Οι εικόνες και η περιγραφή έχουν ασύλληπτη δύναμη, αναλλοίωτη στο πέρασμα των αιώνων.  Οι συνομιλητές φαντάζονται υπό την καθοδήγηση του Σωκράτη ένα υπόγειο οίκημα, κάτι σαν σπηλιά όπου το άνοιγμά της είναι ελεύθερο στο φως. Άνθρωποι βρίσκονται μέσα σε αυτό το σπήλαιο αλυσοδεμένοι από παιδιά, ώστε ακινητοποιημένοι να κοιτάζουν μόνο προς τα εμπρός χωρίς να μπορούν να στρέφουν το κεφάλι τους οιαδήποτε κατεύθυνση (βλ. 514a2-b2). Πίσω από ένα τοίχο χτισμένο σε ελαφρά υπερυψωμένο σημείο κάποιοι άνθρωποι μεταφέρουν κάθε λογής κατασκευάσματα τα οποία ρίχνουν τις σκιές τους στον αντίκρυ στους δεσμώτες εσωτερικό τοίχο του σπηλαίου. Οι δεσμώτες θεωρούν τις σκιές πραγματικά όντα. Αυτή είναι  μόνη πραγματικότητα που έχουν γνωρίσει. Ο Σωκράτης μας προτρέπει να φανταστούμε ότι κάποιος από αυτούς θα απελευθερώνεται και περπατά προς το φως. Στην αρχή το φως θα τον τύφλωνε και τα μάτια του θα πονούσαν. Αν κάποιος όμως τον ανάγκαζε να ανέβει πάνω στο φως, μετά από κάποιον αναγκαίο χρόνο προσαρμογής θα έβλεπε πρώτα και ευκολότερα τις σκιές, ύστερα τα είδωλα των ανθρώπων και των άλλων
πραγμάτων και ύστερα τα πράγματα τα ίδια. Κατόπιν θα έστρεφε τα μάτια του στον ήλιο και θα καταλάβαινε πως αυτός κατά κάποιον τρόπο είναι η αιτία για όλα όσα έβλεπαν ο ίδιος και οι άλλοι δεσμώτες. Αν φανταστούμε τώρα ότι ο απελευθερωμένος δεσμώτης κατέβαινε πάλι στο
σπήλαιο, σίγουρα η όρασή του θα διαταρασσόταν από το σκοτάδι και θα προκαλούσε τον χλευασμό ή ακόμη και την αγανάκτηση των άλλων δεσμωτών. Ο Σωκράτης εξηγεί την αλληγορία του σπηλαίου και λέει ότι το σπήλαιο είναι ο κόσμος, η φωτιά είναι ο ήλιος και οι δεσμώτες εμείς οι άνθρωποι. Η συσκοτισμένη όραση και η υποδοχή με καχυποψία την οποία
επιφυλάσσουν οι δεσμώτες στον απελευθερωμένο δεσμώτη που επιστρέφει στο σπήλαιο είναι οι καχυποψίες και η αγανάκτηση απέναντι στον φωτισμένο άνθρωπο ο οποίος διαταράσσει τις αντιλήψεις που έχουν οι άνθρωποι για τη σκιώδη πραγματικότητα (βλ. 514b2-517b4).

Η ανοδική πορεία του απελευθερωμένου δεσμώτη είναι ένας συμβολισμός για την παιδεία. Η θέαση των πραγμάτων του πάνω κόσμου αντιπαραβάλλεται με την άνοδο της ψυχής «στον νοητό τόπο»(«εἰς τὸν νοητὸν τόπον», 517b5). Η ιδέα του Αγαθού η οποία αποτελεί το
ανώτατο μάθημα για τους φύλακες («μέγιστον μάθημα», 505a2) λέγεται εδώ πως «σαν γίνει ορατή, πρέπει κανείς να τη συλλογιστεί ως την αιτία κάθε σωστού και ωραίου πράγματος όσον αφορά όλα τα όντα» («ὀφθεῖσα δὲ συλλογιστέα εἶναι ὡς ἄρα πᾶσι πάντων αὕτη ὀρθῶν τε καὶ καλῶν αἰτία», 517c1-2).

 

 

 

 

Ο άδικος άνθρωπος και ο άδικος βίος

 

 

Το βασικό θέμα της Πολιτείας είναι το ζήτημα της δικαιοσύνης.Μάλιστα, ιδιαίτερα ενδιαφέρει τους συνομιλητές κατά πόσο η ζωή του άδικου είναι καλύτερη από τη ζωή του δίκαιου. Αφού ο  Σωκράτης επισημάνει ότι υπάρχουν τέσσερα είδη πολιτευμάτων (τιμοκρατία, ολιγαρχία, δημοκρατία και τυραννία) εκτός του ιδανικού πολιτεύματος, προχωρά στη διερεύνηση του ερωτήματος κατά πόσο η ζωή του δίκαιου είναι πιο ευτυχισμένη από τη ζωή του άδικου.
Παραθέτει έναν μαθηματικό υπολογισμό: «Αν τώρα […] λογαριάσει κανείς πόσο απέχει ο αληθινός άρχοντας από τον τύραννο ως προς την αυθεντικότητα της ηδονής, θα βρει, άμα κάνει τον πολλαπλασιασμό, ότι ο άρχοντας ζει εφτακόσιες είκοσι εννέα φορές πιο ευχάριστα κι ότι, από την άλλη, ο τύραννος ζει ακριβώς τόσες φορές πιο δυσάρεστα» («οὐκοῦν ἐάν τις μεταστρέψας ἀληθείᾳ ἡδονῆς τὸν βασιλέα τοῦ τυράννου ἀφεστηκότα λέγῃ ὅσον ἀφέστηκεν, ἐννεακαιεικοσικαιεπτακοσιοπλασιάκις ἥδιον αὐτὸν ζῶντα εὑρήσει τελειωθείσῃ τῇ πολλαπλασιώσει, τὸν δὲ τύραννον ἀνιαρότερον τῇ αὐτῇ ταύτῃ ἀποστάσει», 587d12-e4).

Ο αριθμός 729 έχεισχέση με τις ημέρες, τις νύχτες, τους μήνες και τα χρόνια της ανθρώπινης
ζωής και αποδεικνύει ότι σε κάθε χρονική περίοδο ο δίκαιος άνθρωπος διάγει ευτυχέστερο βίο από τον άδικο (βλ. 588a3-8). Αυτή η επιμονή με τους αριθμούς αλλά και τη στερεομετρία την οποία συναντάμε και σε άλλα κείμενα του Πλάτωνα δεν πρέπει να μας ξενίζει. Είναι γνωστό ότι ο Πλάτων ήταν βαθύτατα επηρεασμένος από τον Πυθαγορισμό με τον οποίο ήρθε σε επαφή και κατά τα ταξίδια του στη Σικελία. Ο Πυθαγόρειοι ονόμαζαν τους εαυτούς τους φιλοσόφους, δηλαδή εραστές και αναζητητές της σοφίας καθώς θεωρούσαν ότι μόνο ο Θεός μπορεί να είναι σοφός. Μπορούμε να τους αντιπαραβάλουμε με τους Ίωνες στοχαστές, αυτούς που συνηθίζουμε να ονομάζουμε Προσωκρατικούς, για τους οποίους το προσωνύμιο “σοφός” ήταν συχνό.

 

 

 

 

Η αθανασία της ψυχής

 

 

Τα βασικά σημεία που θίγονται στο δέκατο βιβλίο είναι η καταδίκη της μιμητικής
ποίησης η οποία είχε συζητηθεί και  στο τρίτο Βιβλίο, η αθανασία της ψυχής, και οι ανταμοιβές του δίκαιου ανθρώπου όσο ακόμα ζει. Το έργο κλείνει με έναν ακόμα μύθο, κορυφώνεται με τον μύθο του Ηρός, ο οποίος αναφέρεται στην τύχη των ψυχών μετά τον θάνατο. Πιο συγκεκριμένα ο  Σωκράτης δηλώνει ικανοποιημένος με τον τρόπο που θεμελίωσαν την πόλη.  Τον ικανοποιεί ιδιαίτερα  «η απόλυτη άρνησή των ιδρυτών της πολιτείας να επιτρέψουν να μπει στην πόλη το κομμάτι της ποίησης που έχει χαρακτήρα μιμητικό» («τὸ μηδαμῇ παραδέχεσθαι αὐτῆς ὅση μιμητική», 595a5). Οι τραγικοί ποιητές και οι άλλοι καλλιτέχνες της μίμησης δεν γνωρίζουν αυτά για τα οποία μιλούν, ή αναπαριστούν («μὴ ἔχουσι φάρμακον τὸ εἰδέναι αὐτὰ οἷα τυγχάνει ὄντα», 595b6-7) και άρα θα πρέπει να αποκλειστούν από την πόλη.  Δεν αξίζει καταλήγει ο Σωκράτης να παρασυρθούμε από την τέχνη ούτε από τιμές, χρήματα και αξιώματα, γιατί οι ανταμοιβές που επιφυλάσσονται για τον άνθρωπο ο οποίος δεν θα παραμελήσει τη
δικαιοσύνη και τις άλλες αρετές έχουν εξαιρετική σπουδαιότητα (βλ.608b4-c4).

Οι ανταμοιβές αυτές δεν έχουν τον χαρακτήρα της παροδικότητας που έχουν οι εγκόσμιες ανταμοιβές. Με άλλα λόγια οι επιβραβεύσεις αυτές είναι αιώνιες γιατί και η ψυχή μας είναι αθάνατη. Ο Σωκράτης αναγκάζεται κατ’ αυτόν τον τρόπο να αποδείξει στη συνέχεια
την αθανασία της ψυχής (βλ. 608d3-611a3). Αφού η συζήτηση η σχετική με
την αθανασία της ψυχής τελειώνει, το ζήτημα που απασχολεί τους
συνομιλητές ήταν αυτό που είχαν πριν αφήσει, οι ανταμοιβές του δίκαιου
και ενάρετου ανθρώπου από θεούς και ανθρώπους (611b10-614a4).

Μετά την περιγραφή αυτών των ανταμοιβών, ο Σωκράτης προσθέτει πως αυτές είναι μηδαμινές σε σχέση με όσα περιμένουν τον άνθρωπο στον άλλο κόσμο («ταῦτα τοίνυν, ἦν δ ̓ ἐγώ, οὐδέν ἐστι πλήθει οὐδὲ μεγέθει πρὸς ἐκεῖνα ἃ τελευτήσαντα ἑκάτερον περιμένει», 614a5-6).
Ένας μύθος μάς αποκαλύπτει τις ανταμοιβές και τις τιμωρίες που λαμβάνουν οι άνθρωποι μετά θάνατον.

 

 

 

 

Η κατακλείδα -Ο μύθος του Ηρός

 

 

Ο Ηρ ήταν ένας γενναίος άνθρωπος. Σκοτώθηκε σε μάχη πόλεμο και λίγο πριν τον κάψουν επανήλθε στη ζωή. Εξιστορώντας όσα είχε δει, είπε ότι σαν βγήκε η ψυχή του, πορεύτηκε μαζί με άλλους ώσπου έφτασαν σε έναν τόπο, όπου υπήρχαν δύο ανοίγματα της γης δίπλα το ένα με το άλλο και απέναντί τους στον ουρανό άλλα δύο. Ανάμεσα σε αυτά κάθονταν δικαστές οι οποίοι αφού έπαιρναν την απόφασή τους, τους μεν δίκαιους ανθρώπους τους πρόσταζαν να ακολουθήσουν τον δρόμο προς τα δεξιά και προς τα πάνω, ενώ τους άδικους τους έστελναν προς τα αριστερά και προς τα κάτω. Εκεί ο Ηρ είδε πώς οι ψυχές οι οποίες κατέβαιναν από τον
ουρανό μιλούσαν για την άφατη ομορφιά που είχαν αντικρίσει εκεί ενώ όσοι έρχονταν από κάτω έκλαιγαν και οδύρονταν. Για όσες αδικίες διέπραξαν, πλήρωσαν ο καθένας δέκα φορές για την κάθε μία, δηλαδή με δεκαπλάσια οδύνη για κάθε τους αδίκημα. Εκεί αντίκρισε ο Ήρ τις
θυγατέρες της Ανάγκης, την Λάχεση, την Κλωθώ και την Άτροπο. Και τότε ένας προφήτης («προφήτην οὖν τινα», 617d2-3) ανεβαίνοντας σ’ ένα ψηλό βήμα φώναξε: «Ψυχές της μιας ημέρας, αρχίζει για το θνητό γένος άλλος ένας κύκλος με κατάληξη το θάνατο. Δεν θα σας πάρει με κλήρο κάποιος δαίμονας, θα τον διαλέξετε εσείς το δαίμονα. […] Δεν έχει δεσπότη η αρετή• ανάλογα αν την τιμάει κανείς ή την περιφρονεί, θα ’ναι και πιο μεγάλο ή πιο μικρό το μερτικό του επάνω της. Η ευθύνη είναι αυτουνού που διαλέγει• ο θεός δεν έχει ενοχή» («‘Ψυχαὶ ἐφήμεροι, ἀρχὴ ἄλλης περιόδου θνητοῦ γένους θανατηφόρου. οὐχ ὑμᾶς δαίμων λήξεται, ἀλλ ̓ ὑμεῖς δαίμονα αἱρήσεσθε. […] ἀρετὴ δὲ ἀδέσποτον, ἣν τιμῶν καὶ ἀτιμάζων πλέον καὶ ἔλαττον αὐτῆς ἕκαστος ἕξει. αἰτία ἑλομένου: θεὸς ἀναίτιος’», 617d6-e5).

Έπειτα οι ψυχές οδηγήθηκαν στον Αμέλητα ποταμό, από όπου όλες υποχρεωτικά ήπιαν μία ορισμένη ποσότητα νερό και λησμόνησαν όλα όσα είχαν δει στον άλλο κόσμο. Στον Ήρα, όμως,
απαγόρευσαν να πιει από εκείνο το νερό και όταν αυτός επανήλθε στη ζωή μπόρεσε να διασώσει αυτόν τον μύθο και να τον διηγηθεί. Η Πολιτεία τελειώνει με τον Σωκράτη να μας προτρέπει να μη λησμονήσουμε αυτόν τον μύθο αλλά να τον διασώσουμε και εμείς όπως ο Ηρ. Τότε μπορεί ο μύθος «να μας σώσει κι εμάς» («καὶ ἡμᾶς ἂν σώσειεν», 621c1) και να μας
οδηγήσει στην ευπραξία («εὖ πράττωμεν», 621d2-3).

 

 

 

 

 

Βιβλιογραφία

 

Το κείμενο έχει βασιστεί σε πολλά σημεία στην εξαιρετική διατριβή της κυρίας Γαλάτειας Καπράλου “Οι αντιλήψεις του Πλάτωνα στην Πολιτεία γιά την τέχνη και η προσέγγιση τους από την αγγλοσαξωνική βιβλιογραφία”.  Ακολουθήσαμε τη δομή με την οποία παρουσιάζει το περιεχόμενο του διαλόγου. Σε σημεία που παραπέμπει στο αρχαίο κείμενο έχουμε ακολουθήσει και τη νεοελληνική μετάφραση για λόγους συνοχής του κειμένου.

Με αυτόν τον τρόπο το κείμενο απευθύνεται και στους μαθητές μας που θέλουν να έχουν μια πιο πλήρη εικόνα του περιεχομένου της Πολιτείας, αλλά και σε όποια και όποιον θα επιθυμούσε να εμβαθύνει στα σημεία του διαλόγου. Κυρίως στη σύγχρονη πρόσληψή του.

 

 

 

Η ζωή του Πλάτωνα – βιογραφικά στοιχεία

Βιογραφικά στοιχεία για τη ζωή του Πλάτωνα δεν είναι πάντοτε εύκολο να βρούμε. Ο ίδιος φροντίζει στους περίφημους διαλόγους του να αποσιωπά οτιδήποτε θα μπορούσε να μας δώσει πληροφορίες για το άτομό του. Εξαίρεση αποτελεί το έργο του Απολογία, το οποίο αναφέρεται στη δίκη του δασκάλου του. Εκεί το όνομά του εμφανίζεται. Είναι ένας από τους φίλους -μαθητές του Σωκράτη που τον προτρέπουν να ζητήσει την αύξηση του προστίμου από μια σε τριάντα μνες. Μάλιστα, ήταν πρόθυμος να εγγυηθεί για την αποπληρωμή του προστίμου. Το όνομά του αναφέρεται και μια ακόμα φορά στον διάλογο Φαίδων ( (Φαίδων, 59b10). Εκεί αναφέρεται πως μια ασθένεια ήταν η αιτία που τον κράτησε μακριά από τις τελευταίες στιγμές του δασκάλου του.

 

 

 

Η έβδομη επιστολή

 

Ή πιο σημαντική πηγή για τη ζωή του Πλάτωνα θεωρείται πως είναι η περίφημη έβδομη επιστολή. Ο γηραιός πλέον Πλάτων κάνει έναν απολογισμό των ταξιδιών του στη Σικελία και μας δίνει επιπλέον στοιχεία για τη ζωή του. Η γνησιότητα των επιστολών αμφισβητήθηκε έντονα. Σήμερα, ωστόσο, η έρευνα δέχεται ότι η έκτη, η έβδομη και η όγδοη επιστολή είναι κατά πάσα πιθανότητα γνήσιες. Μπορούμε λοιπόν με ασφάλεια να θεωρήσουμε τις πληροφορίες της έβδομης επιστολής ως αξιόπιστες.

 

 

 

Οι αρχαίοι βιογράφοι

 

Όπως και για τους περισσότερους αρχαίους διανοητές λαμβάνουμε πληροφορίες και από αρχαίους βιογράφους. Ο Απουλήιος με το έργο του (De Platone e dogmate eius  2ος αι. μ. Χ), ο Διογένης Λαέρτιος (Βίοι καὶ γνῶμαι τῶν ἐν φιλοσοφίᾳ εὐδοκιμησάντων, 3ος αι. μ. Χ.), και ο Ολυμπιόδωρος (Βίος Πλάτωνος, 6ος αι. μ.Χ.) μας προσφέρουν χρήσιμες πληροφορίες για τη ζωή του.

 

 

 

Η ζωή του Πλάτωνα – Γέννηση και καταγωγή

 

Διδάσκοντας το μάθημα του Φιλοσοφικού Λόγου στη Γ’Λυκείου έχουμε διαπιστώσει πόσο σημαντικό είναι για τη μαθήτρια και τον μαθητή να έχουν μια – όσο το δυνατόν – ξεκάθαρη εικόνα για τη χρονική αλληλουχία που χαρακτηρίζει τους διανοητές με τους οποίους καλούνται να έχουν μια επαφή με το έργο τους. Ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι η σχέση του Σωκράτη με τον Πλάτωνα. Πόσο κοντά είναι αυτοί οι δύο, ποιος γράφει, ποιος μιλά πραγματικά, ποιου η κοσμοθεωρία αναφαίνεται μέσα από τα λεγόμενα του Σωκράτη.

 

Ας ξεκινήσουμε λοιπόν, από τις βασικές πληροφορίες για τη ζωή του Πλάτωνα, του μαθητή του Σωκράτη.

 

Ο Αλεξανδρινός χρονολόγος Ερατοσθένης παραδίδει ότι ο Πλάτων γεννήθηκε ανάμεσα στο 428 και το 427 π.Χ. Η πληροφορία θεωρείται έγκυρη. Η χρονολογία αυτή είναι σημαντική, καθώς ο Πλάτων γεννιέται κατά τη διάρκεια του τέταρτου έτους του Πελοποννησιακού πολέμου, ένα χρόνο μετά τον θάνατο του Περικλή. Δεν έζησε επομένως την ακμή της Αθήνας. Η καταγωγή του ήταν αριστοκρατική. Από ένα ποίημα που αναφέρεται στην Πολιτεία και απευθύνεται στους αδελφούς του, Γλαύκωνα και Αδείμαντο, πληροφορούμαστε ότι ο πατέρας του ήταν ο Αρίστων, ευγενούς καταγωγής (368a4).

Ο Αρίστων ήταν γιος του Αριστοκλή και η μητέρα η Περικτιόνη ήταν κόρη του Γλαύκωνα. Η μητέρα του, η οποία ήταν αδερφή του Χαρμίδη, ενός από τους Τριάκοντα τύραννους και ανιψιά του Κριτία, επίσης μέλος των Τριάκοντα, είχε καταγωγή από το γένος του νομοθέτη Σόλωνος. Αν παρατηρήσουμε τα ονόματα των προγόνων βλέπουμε ότι αυτή η αριστοκρατική καταγωγή τονίζεται ιδιαίτερα. Ο Πλάτων ήταν ο μικρότερος γιος, πολλά χρόνια μικρότερος από τα αδέρφια του Αδείμαντο, Γλαύκωνα και Ποτώνη. Η Ποτώνη έγινε η μητέρα του ανιψιού του Σπεύσιππου, ο οποίος ήταν διάδοχός του στη διεύθυνση της σχολής. (Ας σημειώσουμε εδώ, ότι ήταν συνήθης η πρακτική της κληρονομικής μεταβίβασης στην αρχαία Αθήνα). Ο Πλάτων πέθανε μεταξύ 348 και 347, στην ηλικία των ογδόντα ή ογδόντα ενός χρόνων.

 

 

 

Τα ενδιαφέροντα του νεαρού Πλάτωνα

 

 

Υπάρχουν διάφορες ανεκδοτολογικές διηγήσεις για τα ενδιαφέροντα που ανέπτυξε ο Πλάτων πριν τεθεί κάτω από την επιρροή του Σωκράτη. Αναφέρεται πως ασκούνταν στις πολεμικές τέχνες και ταυτόχρονα ότι σπούδασε ζωγραφική. Η πιο ενδιαφέρουσα από αυτές τις πληροφορίες αφορά τη νεανική του ενασχόληση με την ποίηση.

Ο Διογένης ο Λαέρτιος μεταφέρει ως πηγή του, για την υπόθεση ότι ο Πλάτων έγραψε διθυράμβους, λυρική ποίηση και τραγωδία, τον Δικαίαρχο της Μεσσήνης, ένα μαθητή του Αριστοτέλη («καθὰ καὶ Δικαίαρχος ἐν πρώτῳ Περὶ βίων, καὶ γραφικῆς ἐπιμεληθῆναι καὶ ποιήματα γράψαι, πρῶτον μὲν διθυράμβους, ἔπειτα καὶ μέλη καὶ τραγῳδίας», D. L. 3.4-3.5)

Οι αρχαίες μαρτυρίες για την ενασχόληση του Πλάτωνα με την ποίηση – και μάλιστα τη συγγραφή τραγωδιών -είναι πολλές. Φυσικά, και εμείς που διαβάζουμε τα κείμενά του παρατηρούμε εύκολα τη λογοτεχνική τους αξία.

Θα πρέπει να είμαστε επιφυλακτικοί, ωστόσο, στο κατά πόσο ο Πλάτωνας όντως έγραψε λογοτεχνικά έργα. Η έρευνα δεν επιβεβαιώνει κάτι τέτοιο, τουλάχιστον ως σήμερα. Επίσης, πρέπει να λάβουμε υπόψη μας ότι υπήρχε και στην αρχαία εποχή μια μυθολογία όσον αφορά τον Πλάτωνα και τη σχέση του με την ποίηση.

Στην προσπάθεια να εξαρθεί η σχέση του Πλάτωνα με τον Σωκράτη είναι πιθανόν να οφείλονται και οι διάφορες αφηγήσεις σύμφωνα με τις οποίες ο φιλόσοφος έκαψε τα ποιήματά του πριν στραφεί στη φιλοσοφία.

 

 

Η ζωή του Πλάτωνα:Για το κείμενό μας με τα βιογραφικά στοιχεία για τον Πλάτωνα επιλέξαμε τον πίνακα του Ραφαήλ ἡ σχολή των Αθηνών῾ Συγκεκριμένα απεικονίζεται ο Πλάτωνας σε μεγάλη ηλικία.

 

 

Η γνωριμία με τον Σωκράτη

 

 

Κατά μια άποψη Ο Πλάτων γνώρισε τον Σωκράτη σε ηλικία 20 ετών και έμεινε κοντά του μέχρι τον θάνατό του  (399 π.Χ.) . Μετά τον θάνατο του δασκάλου του ο Πλάτων παρέμεινε στην Αθήνα για περίπου τρία χρόνια ακόμα  και στη συνέχεια θα κατέφυγε στα Μέγαρα, κοντά στον συμμαθητή του Ευκλείδη. Όταν επέστρεψε στην Αθήνα, συνέγραψε μεγάλο μέρος του έργου του.

Έχει διατυπωθεί η άποψη ότι στη συνέχεια ταξίδεψε στην Αίγυπτο και στην Κυρήνη. Στις θεωρούμενες αυθεντικές επιστολές του δεν έχουμε κάποια σχετική αναφορά. Διαβάζοντας τους Νόμους – το πλέον ολοκληρωμένο και ώριμο έργο του Πλάτωνα – θα διαπιστώσουμε ότι υπάρχουν αναφορές στην Αιγυπτιακή τέχνη. Σε κάθε περίπτωση όμως, τα ταξίδια για τα οποία μπορούμε να είμαστε βέβαιοι είναι αυτά που πραγματοποίησε στη Σικελία και την Κάτω Ιταλία.

 

 

 

 

Το πρώτο ταξίδι στη Σικελία

 

Στην ανατολική ακτή της Σικελίας θα γνωρίσει τον βασιλιά Διονύσιο τον Πρεσβύτερο και τον γαμπρό του Δίωνα με τον οποίο συνδέθηκε φιλικά. Το ταξίδι αυτό ήταν ιδιαίτερα σημαντικό για τον Πλάτωνα. Καταρχάς, ήρθε σε επαφή με τον Πυθαγορισμό. Το έργο του Πλάτωνα είναι βαθύτατα επηρεασμένο από τη φιλοσοφία των Πυθαγορείων. Αρκεί να αναλογιστούμε την πίστη στην αθανασία της ψυχής αλλά και τον δυισμό που χαρακτηρίζει τόσο τους Πυθαγόρειους, όσο και τον Πλάτωνα.

Ο Πλάτων, αφελώς ακολούθησε την προτροπή του Δίωνα και προσπάθησε να μυήσει τον Διονύσιο στην πολιτική φιλοσοφία και αρετή. Σύντομα ο Διονύσιος θεώρησε τον Πλάτωνα ως ταραχοποιό στοιχείο, ύποπτο για υποκίνηση συνωμοσίας. Ο φιλόσοφος εκδιώχθηκε από τη Σικελία με προορισμό την Αίγινα, όπου οδηγήθηκε σε σκλαβοπάζαρο. Είχε την τύχη να βρίσκεται εκεί ο Κυρηναίος φίλος του Αννίκερις που εξαγόρασε την ελευθερία του.

 

 

 

 

Η ίδρυση της Ακαδημίας

 

Όταν επέστρεψε στην Αθήνα ίδρυσε τη φιλοσοφική σχολή του, την Ακαδημία (γύρω στο 387 π. Χ.) Η Ακαδημία βρισκόταν γύρω στο ενάμιση χιλιόμετρο από το Δίπυλο. Το όνομά της περιοχής ήταν Ακαδήμεια. Ο τοπικός ήρωας -προστάτης της περιοχής λεγόταν Ακάδημος ή Εκάδημος. Τα μαθήματα που διδάσκονταν στη σχολή πρέπει να είχαν συνάφεια με τα αντίστοιχα μαθήματα που συναντάμε στην Πολιτεία. Θα πρέπει να θεωρήσουμε βέβαιο ότι σπουδαία θέση στο πρόγραμμα σπουδών είχαν τα μαθηματικά (στερεομετρία) και φυσικά η σπουδή και η εξάσκηση της Διαλεκτικής.

 

 

 

 

Το δεύτερο και το τρίτο ταξίδι στη Σικελία

 

Το 367 π. Χ. ο Διονύσιος Β ́ ο νεότερος διαδέχτηκε τον Διονύσιο Α ́ στην εξουσία. Ο Δίωνας έπεισε τον νέο άρχοντα να προσκαλέσει τον Πλάτωνα στην αυλή του. Ο Πλάτων ταξίδεψε στις Συρακούσες το 366 π. Χ., πιστεύοντας ότι αυτή τη φορά θα μπορούσε να επηρεάσει τον διάδοχο του Διονυσίου Α’ προς την κατεύθυνση ενός φιλοσοφημένου πολιτικού ηγέτη. Σίγουρα, σε αυτό συνετέλεσε και η βαθιά απογοήτευση που ένοιωθε με την πολιτική κατάσταση της Αθήνας. Και αυτή τη φορά, όμως, βρέθηκε στο επίκεντρο πολιτικών συγκρούσεων. Ο Δίων εξορίσθηκε και ο Πλάτων παρέμεινε στην αυλή του Διονύσιου τυπικά ως φιλοξενούμενος και στην πραγματικότητα ως αιχμάλωτος μέχρι το 365 π. Χ.

Ο φιλόσοφος θα κατορθώσει να φύγει με μεγάλη δυσκολία από την αυλή του Διονυσίου Β᾿. Θα επιστρέψει και μια τρίτη φορά  στην αυλή των Συρακουσών το 362 π.Χ. Είχε προηγηθεί η συμφιλίωση του Δίωνα με τον Διονύσιο. Νέες προστριβές στις οποίες αναμείχθηκαν και Ακαδημεικοί σημάδεψαν και αυτό το ταξίδι του Πλάτωνα.

Ο φιλόσοφος βαθιά απογοητευμένος εγκατέλειψε για τελευταία φορά τις Συρακούσες το 361 π.Χ. . Επέστρεψε στην Αθήνα, όπου και έμεινε μέχρι τον θάνατό του.

 

 

 

Πηγές

 

Για τη σύνταξη αυτού του κειμένου αντλήσαμε πληροφορίες και από την εξαιρετική μελέτη της Γαλάτειας Καπράλου:

“Οι αντιλήψεις του Πλάτωνα στην Πολιτεία για την τέχνη και η προσέγγιση τους από την αγγλοσαξωνική βιβλιογραφία”.

Πρόκειται για το διδακτορικό της συγγραφέως.

 

 

 

 

 

Πρόσθετο Εκπαιδευτικό Υλικό για τα Αρχαία Ελληνικά

Στη σελίδα αυτή μπορείτε να βρείτε σε μορφή ευρετηρίου τις δημοσιεύσεις που κάνουμε για το μάθημα των Αρχαίων Ελληνικών. Το πρόσθετο εκπαιδευτικό υλικό για τα Αρχαία Ελληνικά ανανεώνεται σε τακτά χρονικά διαστήματα. Το πρώτο τμήμα είναι αφιερωμένο στις αναρτήσεις που εστιάζουν στο γνωστό κείμενο. Το δεύτερο τμήμα είναι αφιερωμένο στις αναρτήσεις που επεξεργαζόμαστε γραμματικά και συντακτικά φαινόμενα. Αφού αναλυθεί η θεωρία σε βάθος παρατίθενται ασκήσεις με υποδειγματικές απαντήσεις.

Η μαθήτρια και ο μαθητής μπορεί να συμβουλεύεται και τη βασική Γραμματική και το βασικό Συντακτικό της Αρχαίας Ελληνικής. Στις αντίστοιχες σελίδες παρατίθενται με τη μορφή καταλόγου για εύκολη πρόσβαση και μελέτη οι σελίδες του υπουργείου για τα Γραμματικά και Συντακτικά φαινόμενα.

 

 

Πρόσθετο Εκπαιδευτικό Υλικό για τα Αρχαία Ελληνικά - Επιλέξαμε για το κείμενό μας το οποίο παρουσιάζει σε μορφή ευρετηρίου τα κείμενα που δημοσιεύουμε για τα αρχαία ελληνικά μια φωτογραφία της cristina gottardi, η οποία απεικονίζει το ναό του Ποσειδώνα στο Σούνιο.

 

 

Πρόσθετο εκπαιδευτικό Υλικό για τα Αρχαία Ελληνικά

Η Αρχαία Ελληνική Γλώσσα διακρίνεται για τον πλούτο της και τη δυνατότητά της να αποδίδει λεπτές αποχρώσεις και έννοιες. Για τον μελετητή της γλώσσας υπάρχουν πάντα σημεία που χρήζουν περαιτέρω ανάλυσης και εμβάθυνσης.

Κείμενα που εστιάζουν τόσο στο γνωστό κείμενο, όσο και σε γραμματικά και συντακτικά φαινόμενα αναρτώνται στην ιστοσελίδα μας σε τακτά χρονικά διαστήματα. Παρουσιάζουμε τη θεωρία που χρειάζεται να γνωρίζει ο σπουδαστής των αρχαίων, εντοπίζουμε τα σημεία ομοιότητας και διαφοράς με τη σύγχρονη Ελληνική γλώσσα, παραθέτουμε ασκήσεις και υποδειγματικές απαντήσεις.

 

Το Ευρετήριο

Μπορείτε να χρησιμοποιείτε αυτή τη σελίδα ως ευρετήριο. Όπως και στην αντίστοιχη σελίδα για το μάθημα των Λατινικών και την αντίστοιχη για το μάθημα της Έκθεσης, τα κείμενα παρατίθενται με αντίστροφη σειρά. Στο πάνω μέρος του ευρετηρίου βρίσκεται το πιο πρόσφατο κείμενο.

 

Διδαγμένο (γνωστό) κείμενο:
  • Προτεινόμενες ερωτήσεις για τα Ηθικά Νικομάχεια του Αριστοτέλη: Οι προτεινόμενες ερωτήσεις του Υπουργείου για τα Ηθικά Νικομάχεια.
  • Προτεινόμενες ερωτήσεις για τα Πολιτικά του Αριστοτέλη: Οι προτεινόμενες ερωτήσεις του Υπουργείου ταξινομημένες κατά ενότητα. Είναι αρκετά χρήσιμες για την επανάληψη και την εποπτεία του κειμένου.
  • Η θεωρία των τεσσάρων αιτίων στον Αριστοτέλη: Η θεωρία των τεσσάρων αιτίων αποτελεί ακρογωνιαίο λίθο της σκέψης του Αριστοτέλη. Η κατανόησή της είναι απαραίτητη για να έχουμε εποπτεία σε βασικούς Αριστοτελικούς όρους, όπως την έννοια της δυνάμεως και της ενέργειας, της τελεολογίας, της αρχής της κινήσεως.
  • Σχεδιάγραμμα για την Πολιτεία του Πλάτωνα: Από την Πολιτεία τα κείμενα που διδασκόμαστε στη Γ’Λυκείου είναι τρία αποσπάσματα από την αλληγορία του σπηλαίου. Είναι λογικό ότι οι μαθήτριες και οι μαθητές χρειάζονται μια συνολική θεώρηση του έργου, ώστε να μπορούν να εντάξουν την αλληγορία στο ευρύτερο πλαίσιο του έργου και της Πλατωνικής φιλοσοφίας.
  • Η ζωή του Πλάτωνα -βιογραφικά στοιχεία: Τα βιογραφικά στοιχεία που παρατίθενται για τον Πλάτωνα μας βοηθούν να κατανοήσουμε καλύτερα τις φιλοσοφικές έννοιες που αναλύονται στα έργα του καθώς και σημεία στα οποία έχει δεχθεί κριτική. 

 

Προτεινόμενα κριτήρια αγνώστου κειμένου
Πρόσθετο Εκπαιδευτικό Υλικό για τα Αρχαία Ελληνικά – Συντακτικό
  • Η σύνταξη της Κατηγορηματικής Μετοχής: Η κατηγορηματική μετοχή χρησιμοποιείται για να δοθεί αντικειμενική διάσταση στα γραφόμενα. Παρουσιάζουμε τις βασικές αρχές σύνταξης και παραθέτουμε τις συνηθέστερες μορφές αυτής της σύνταξης. Εστιάζουμε στις βασικές μεταφραστικές αρχές, όταν μεταφράζουμε μια κατηγορηματική μετοχή.
  • Κατηγορηματική Μετοχή συνημμένη στο Υποκείμενο: Εξετάζονται οι βασικές κατηγορίες ρημάτων που λαμβάνουν κατηγορηματική μετοχή στο υποκείμενό τους. Παρουσιάζουμε τους διαφορετικούς τρόπους με τους οποίους μπορούμε να μεταφράσουμε τις συγκεκριμένες συντάξεις.

 

Ασκήσεις με απαντήσεις:

Αφού λύσετε τις ασκήσεις και συμβουλευτείτε τις απαντήσεις μπορείτε να επικοινωνείτε μαζί μας για τις πιθανές απορίες και διευκρινήσεις.

 

Ρήματα που συντάσσονται με μετοχή και απαρέμφατο

Στην πορεία της μελέτης μας για τη σύνταξη της κατηγορηματικής μετοχής, είδαμε καταρχάς τα ρήματα που λαμβάνουν κατηγορηματική μετοχή συνημμένη στο υποκείμενό τους. Στη συνέχεια, συναντήσαμε ρήματα, τα οποία λαμβάνουν κατηγορηματική μετοχή, τόσο στο υποκείμενο, όσο και στο αντικείμενό τους. Κάποια από αυτά λαμβάνουν εκτός από κατηγορηματική μετοχή και απαρέμφατο. Τα ρήματα που συντάσσονται με μετοχή και απαρέμφατο είναι σημαντικά. Ιδιαίτερη προσοχή θα πρέπει να αποδοθεί στη μετάφρασή τους, καθώς αυτή είναι διαφορετική στην περίπτωση που συντάσσονται με κατηγορηματική μετοχή και διαφορετική, όταν συντάσσονται με απαρέμφατο.

 

Ρήματα που συντάσσονται με μετοχή και απαρέμφατο

Ρήματα που συντάσσονται με μετοχή και απαρέμφατο. Επιλέξαμε για το κείμενό μας το οποίο παρουσιάζει την σύνταξη των πιο γνωστών ρημάτων της αρχαίας Ελληνικής γλώσσας τα οποία συντάσσονται και με μετοχή και με απαρέμφατο την φωτογραφία της Tina Hartung που απεικονίζει αφηρημένο τοπίο.

Ας δούμε αναλυτικά περιπτώσεις ρημάτων που συντάσσονται με μετοχή και απαρέμφατο:

 

Το ρήμα ἄρχομαι 

Το ρήμα ἄρχομαι, όταν συντάσσεται με κατηγορηματική μετοχή σημαίνει “αρχίζω να κάνω κάτι, βρίσκομαι στην αρχή μιας ενέργειας”. Όταν συντάσσεται με απαρέμφατο σημαίνει “αρχίζω πρώτη φορά, καταπιάνομαι με κάτι για πρώτη φορά”. 

 

Ἄρχομαι οἰκοδομῶν ( Αρχίζω να οικοδομώ ) /

 

Ἄρχομαι οικοδομεῖν ( Αρχίζω για πρώτη φορά να οικοδομώ, είναι η πρώτη φορά που καταπιάνομαι με τη συγκεκριμένη δραστηριότητα )

 

Φίλιππος γάρ ἄρχεται περί Ἀλοννήσου λέγων ( Ο Φίλιππος ξεκινά να μιλά σχετικά με την Αλόνησσο )

 

Ὁπότε παλαίειν ἤρξω μανθάνειν; ( Πότε έκανες την αρχή να μαθαίνεις να παλεύεις; )

 

Τα ρήματα αἰσχύνομαι και αἰδοῦμαι

Τα συγκεκριμένα ρήματα, όταν συντάσσονται με κατηγορηματική μετοχή σημαίνουν “ντρέπομαι που κάνω κάτι, ντρέπομαι για κάτι που κάνω”. Όταν συντάσσονται με απαρέμφατο έχουν τη σημασία:  “ντρέπομαι να κάνω κάτι, δε κάνω κάτι από ντροπή”.

Τοῦτο μἐν οὐκ αἰσχύνομαι λέγων, τό δέ αἰσχυνοίμην ἄν λέγειν ( Δεν ντρέπομαι που λέω αυτό. Εκείνο, όμως, θα ντρεπόμουν να το πω ή δεν θα το έλεγα από ντροπή ), Ξενοφών.

Τα ρήματα ἀνέχομαι, τολμῶ, ὑπομένω

Ρήματα που συντάσσονται με μετοχή και απαρέμφατο είναι και τα ανωτέρω. Όταν λαμβάνουν κατηγορηματική μετοχή στη σύνταξή τους έχουν τη σημασία: “ανέχομαι να…, υπομένω… υποκύπτω σε κάτι, το οποίο λαμβάνει χώρα στο παρόν ή το μέλλον”.

Όταν λαμβάνουν απαρέμφατο ως συμπλήρωμα σημαίνουν: “τολμώ, έχω το θάρρος να κάνω κάτι στο μέλλον”.

Ὑπό γοῦν τοῦ Μήδου δεινότερα τούτων πάσχοντες ἠνείχοντο ( Ανέχονταν να παθαίνουν χειρότερα από τους Πέρσες ), Θουκυδίδης.

Ῥᾷον γάρ ἐτόλμα τις ποιεῖν ( Με μεγαλύτερη ευκολία τολμούσε κάποιος να κάνει…από δω και στο εξής)

Το ρήμα γιγνώσκω

Το ρήμα γιγνώσκω, όταν συντάσσεται με κατηγορηματική μετοχή σημαίνει “γνωρίζω, καταλαβαίνω ότι…”. Όταν συντάσσεται με απαρέμφατο, μπορεί να έχει τη σημασία “αποφασίζω να…, κρίνω ότι…, είμαι σε θέση να…, μαθαίνω πως να κάνω κάτι…,”.

Οἱ δέ ὡς ἔγνωσαν ἐξηπατημένοι, ξυνεστρέφεντο ( Μόλις κατάλαβαν ότι είχαν εξαπατηθεί…) Θουκυδίδης

Ἔγνω δόλῳ περιγενέσθαι αὐτοῦ  {Αποφάσισε να ( έκρινε ότι θα ) τον νικήσει με δόλο }, Αίσωπος

 

Το ρήματα ἐπίσταμαι 

Το ρήμα ἐπίσταμαι με κατηγορηματική μετοχή σημαίνει: “γνωρίζω καλά ότι…”.  Όταν συντάσσεται με απαρέμφατο σημαίνει: “γνωρίζω να…, γνωρίζω πως να κάνω κάτι”.

Ἐπίσταμαι δέ καί πρόσθεν ξενηλασίας γιγνομένας ( Γνωρίζω καλά ότι και προηγουμένως γίνονταν απομακρύνσεις ξένων), Ξενοφώντας

Καί ἐπνίγετο ὅστις νεῖν μή ἐτύγχανεν ἐπιστάμενος ( Και πνίγονταν όποιος τύχαινε να μη ξέρει να κολυμπά ή πως να κολυμπά ).

Το ρήμα οἶδα 

Το ρήμα οἶδα, όταν συντάσσεται με κατηγορηματική μετοχή σημαίνει: “γνωρίζω ότι…”. Όταν συντάσσεται με ειδικό απαρέμφατο σημαίνει: “γνωρίζω να…”

Οὐκ ἤδεσαν οἱ Ἕλληνες Κῦρον τεθνηκότα ( Οι Έλληνες δεν γνώριζαν ότι ο Κύρος είχε πεθάνει ).

Οῖδα τό μέλλον προορᾶν ( Γνωρίζω να προβλέπω το μέλλον )

 

Το ρήμα φαίνομαι

Το ρήμα φαίνομαι, όταν συντάσσεται με κατηγορηματική μετοχή σημαίνει: “φαίνομαι ότι…, αποδεικνύομαι ότι…”. Στην περίπτωση που συντάσσεται με απαρέμφατο σημαίνει: “φαίνομαι να…, δίνω την εντύπωση ότι…”. Παρατηρούμε ότι στην πρώτη περίπτωση το γεγονός παρουσιάζεται ως πραγματικό.

Στη δεύτερη υπάρχει μια πιο αβέβαιη χροιά. Όπως έχουμε ξαναδεί, οι αρχαίοι χρησιμοποιούσαν την κατηγορηματική μετοχή, όταν ήθελαν να προσδώσουν μια περισσότερο αντικειμενική διάσταση στα λεγόμενά τους.

Ὁ δέ νόμος φαίνεται ἀπαγορεύων ( Ο νόμος αποδεικνύεται ότι απαγορεύει…) Λυσίας

Μηδέ δίκαιαι ἐφαίνοντό σοι αἱ ὁμολογίαι εἶναι ( Ούτε οι ομολογίες σου έδιναν την εντύπωση ότι είναι δίκαιες ) Πλάτων

 

Το ρήμα πυνθάνομαι 
Στα ρήματα που συντάσσονται με μετοχή και απαρέμφατο ανήκει και το πυνθάνομαι. Όταν συμπληρώνεται η έννοιά του από κατηγορηματική μετοχή σημαίνει: “ακούω, μαθαίνω, πληροφορούμαι ότι…”. Στην περίπτωση που συνοδεύεται από απαρέμφατο σημαίνει: “νομίζω…, από πληροφορίες σχηματίζω την άποψη ότι…”. Επίσης, το πυνθάνομαι έχει και ανάλογες συντάξεις με τα ρήματα ἀκούω και αἰσθάνομαι που θα συναντήσουμε στη συνέχεια.
Πυθόμενοι αὐτόθι βασιλέα Ἀρταξέρξην τόν Ξέρξου νεωστί τεθνηκότα ἐπ’ οἴκου ἀνεχώρησαν ( Μόλις πληροφορήθηκαν ότι είχε πεθάνει ο βασιλέας Αρταξέρξης, ο γιος του Ξέρξη, αναχώρησαν για την πατρίδα ), Θουκυδίδης

Τόν δέ Δημοσθένην προσέλαβε πυνθανόμενος τήν ἀπόβασιν αὐτόν ἐς τήν νῆσον διανοεῖσθαι ( Επειδή από πληροφορίες σχημάτισε την άποψη ότι έχει στο νου του να πραγματοποιήσει την απόβαση στο νησί ), Θουκυδίδης.

Τα ρήματα ἀκούω και αἰσθάνομαι 

Τα συγκεκριμένα ρήματα (όπως και το πυνθάνομαι ) μπορούν να συνταχθούν με έξι διαφορετικούς τρόπους

  • Με γενική προσώπου ή πράγματος. Σε αυτή την περίπτωση δηλώνεται η άμεση αίσθηση. 

Τῶν μαρτύρων ἀκηκόατε ( Ακούσατε με τα αυτιά σας τους μάρτυρες )

  • Με αιτιατική. Σε αυτή την περίπτωση έχουμε έμμεση αίσθηση. 

Πάντα ἀκήκοας λόγον ( Έχεις πληροφορηθεί το κάθε τι )

  • Με γενική και κατηγορηματική μετοχή. Και σε αυτή την περίπτωση δηλώνεται η άμεση αντίληψη. 

Θορύβου ἤκουσεν ἰόντος διά τῶν τάξεων. ( Άκουσε να περνά θόρυβος μέσα από τις γραμμές του στρατού )

  • Με αιτιατική και κατηγορηματική μετοχή. Σε αυτή την περίπτωση δηλώνεται η έμμεση αντίληψη.

ᾜσθοντο τήν πόλιν κατειλημμένην ( Αντιλήφθηκαν ότι η πόλη είχε καταληφθεί )

  • Με αιτιατική και ειδικό απαρέμφατο, όταν θέλουμε να δηλώσουμε μια φήμη ή ένα αβέβαιο γεγονός.

Ὁ Ἱππίας ᾐσθάνετο αὐτούς μέγα πάραά βασιλεῖ Δαρείῳ δύνασθαι  ( Ο Ιππίας είχε τη γνώμη ότι αυτοί είχαν μεγάλη δύναμη κοντά στον βασιλιά Δαρείο ).  

  • Με ειδική πρόταση. Η περίπτωση αυτή είναι περισσότερο σπάνια.

Ἤσθετο ὁ δῆμος ὅτι οὐ τέθνηκεν ὁ Θρασυδαῖος  ( Οι δημοκρατικοί κατάλαβαν ότι δεν είχε πεθάνει ο Θρασυδαίος ).

Το ρήμα ἐπιλανθάνομαι 

Το ρήμα ἐπιλανθάνομαι, το οποίο σημαίνει “λησμονώ”,  επίσης ανήκει στα ρήματα που συντάσσονται με μετοχή και απαρέμφατο. Στην περίπτωση που συντάσσεται με κατηγορηματική μετοχή μεταφράζεται ως: “ξεχνάω ότι…” . Στην περίπτωση που το συναντήσουμε με απαρέμφατο μεταφράζεται ως: “ξεχνάω να… ή πως να…”.

 

Ἐπιλελήσμεθ’ ἡδέως γέροντες ὄντες ( Έχουμε ξεχάσει πως είμαστε γέροντες ). Ευριπίδης

Το προκείμενον μή ἐπιλαθώμεθα δι’αὐτά ἰδεῖν ( Να μη ξεχάσουμε να δούμε…) Πλάτων

Ενδεικτική Βιβλιογραφία

Πολυξένη Μπίλλα, Μαθήματα Σύνταξης της Αρχαίας Ελληνικής, Εκδόσεις Σαββάλας

Η Πύλη για την Ελληνική Γλώσσα 

Παναγιώτου Τζαβέλη – Συντακτικό της Αρχαίας Ελληνικής Γλώσσας

Νίκου Ασωνίτη -Βασίλη Αναγνωστόπουλου -Συντακτικό της Αρχαίας Ελληνικής Γλώσσας, Φιλολογικές Εκδόσεις Εμμανουήλ Αναστασάκη

 

 

 

Η Σύνταξη της Κατηγορηματικής Μετοχής

Η σύνταξη της κατηγορηματικής μετοχής είναι από τα σημαντικότερα κεφάλαια του συντακτικού της Αρχαίας Ελληνικής. Στο προηγούμενο κείμενο ασχοληθήκαμε με τη σύνταξη των ρημάτων, τα οποία λαμβάνουν κατηγορηματική μετοχή στο υποκείμενό τους.  Πολύ σημαντικές κατηγορίες ρημάτων, ωστόσο, μπορούν να συνταχθούν με κατηγορηματική μετοχή, συνημμένη είτε στο υποκείμενο, είτε στο αντικείμενό τους. Θα μπορούσαμε να κατηγοριοποιήσουμε τα συγκεκριμένα ρήματα ως εξής:

 

 

Η Σύνταξη της Κατηγορηματικής Μετοχής με ρήματα που δηλώνουν αισθητική ή πνευματική αντίληψη

 

Η σύνταξη της κατηγορηματικής μετοχής -Επιλέξαμε για το κείμενό μας που αναφέρεται τόσο σε ρήματα που παίρνουν κατηγορηματική μετοχή στο υποκείμενο, όσο και στο αντικείμενό τους μια φωτογραφία αφηρημένου σχεδίου της φωτογράφου lizzie

 

 

Έχουμε συνηθίσει να χαρακτηρίζουμε αυτά τα ρήματα, ως αισθητικά, γνωστικά, μνήμης και λήθης. Ας δούμε αναλυτικά τα βασικότερα από αυτά, καθώς πρόκειται για πολύ σημαντικά ρήματα της Αρχαίας Ελληνικής.  

 

 

ἀγνοῶ

αἰσθάνομαι ( αντιλαμβάνομαι, αισθάνομαι, καταλαβαίνω)

οἶδα και σύνοιδα (έχω συνείδηση, γνωρίζω καλά)

γιγνώσκω

ἐπίσταμαι

μανθάνω

πυνθάνομαι ( ζητώ να μάθω, ακούω, πληροφορούμαι, ρωτώ)

ἐνθυμοῦμαι ( σκέφτομαι ότι, λαμβάνω υπόψη ότι….)

μιμνήσκομαι

ἐπιλανθάνομαι και ἐπιλήθομαι ( λησμονώ )

ὁρῶ

θεῶμαι (βλέπω )

ἀκούω (ακούω, πληροφορούμαι )

ἁλίσκομαι ( συλλαμβάνομαι να…)

περιορῶ ( ανέχομαι, επιτρέπω )

 

 

 

 

Οι σημασιολογικές διαφορές ανάμεσα στα ρήματα οἶδα, ἐπίσταμαι και γιγνώσκω εξετάζονται στο κείμενό μας για τη σημασία και τη σημασιολογική εξέλιξη του ρήματος οἶδα

 

 

 

 

Ας δούμε κάποια παραδείγματα:

 

 

Ἠσθάνοντο τούς Ἀθηναίους πληροῦντας τά ναῦς ( Αντιλαμβάνονταν ότι οι Αθηναίοι επανδρώνουν τα πλοία ), Θουκυδίδης – Η μετοχή είναι συνημμένη στο αντικείμενο του ρήματος Ἀθηναίους.

 

…εἰδώς ἐνίους αὐτῶν ὄντας πολίτας χρηστούς και προθύμους ( …επειδή γνωρίζω ότι κάποιοι από αυτούς είναι πολίτες άξιοι και πρόθυμοι ), Λυσίας –Η μετοχή είναι συνημμένη στο αντικείμενο της μετοχής εἰδώς, ἐνίους.

 

ᾜδεσαν Σωκράτην ἀπ’ἐλαχίστων χρημάτων αὐταρκέστατα ζῶντα ( Γνώριζαν ότι ο Σωκράτης ζούσε με πάρα πολύ μεγάλη αυτάρκεια αν και είχε λίγα χρήματα ), Ξενοφώντας – Η μετοχή είναι συνημμένη στο αντικείμενο του ρήματος Σωκράτην .

 

Ἔγνω τήν εἰσβολήν ἐσομένην ( Ήξερε ότι η εισβολή θα γίνει ), Θουκυδίδης – Η μετοχή είναι συνημμένη στο αντικείμενο του ρήματος τήν εἰσβολήν .

 

Ἴσθι ἀνόητος ὤν ( Πρέπει να γνωρίζεις ότι είσαι ανόητος ). Ξενοφώντας – Η μετοχή είναι συνημμένη στο εννοούμενο υποκείμενο του ρήματος σύ.

 

Ὄψεσθε πάντας αὐτούς ὄντας διαφόρους μοι ( Θα δείτε ότι όλοι αυτοί είναι εχθροί μου ), Λυσίας – Η κατηγορηματική μετοχή είναι συνημμένη στο αντικείμενο του ρήματος αὐτούς.

 

Οὐ περιοφθήσεσθε ἀδικούμενοι ( Δε θα μείνετε αβοήθητοι να αδικείστε ) – Η κατηγορηματική μετοχή είναι συνημμένη στο εννοούμενο υποκείμενο του ρήματος ὑμεῖς

 

Οἱ Θηβαῖοι έγνωσαν ἐξηπατημένοι  ( Οι Θηβαίοι αντιλήφθηκαν ότι είχαν εξαπατηθεί ), Θουκυδίδης -Η κατηγορηματική μετοχή είναι συνημμένη στο υποκείμενο του ρήματος οἱ Θηβαῖοι

 

 

 

Ρήματα που δηλώνουν δείξη, αγγελία, έλεγχο

 

 

Τα πιο σημαντικά από αυτά τα ρήματα είναι:

 

 

ἀγγέλλω, ἀγγέλλομαι

ἀναγγέλλω

ἀποδείκνυμι και ἀποφαἰνω ( αποδεικνύω, φανερώνω)

δείκνυμι

δῆλον ποιῶ ( κάνω φανερό )

δηλῶ ( δείχνω, φανερώνω )

ἐλέγχω (αποδεικνύω )

ἐξαγγέλλω

ἐξελέγχω ( αποδεικνύω την ενοχή κάποιου )

ἐπιδείκνυμι ( αποδεικνύω, φανερώνω )

παρέχω (παρουσιάζω ), παρέχω ἐμαυτόν = παρουσιάζω τον εαυτό μου ως…

φαίνω, φαίνομαι ( αποδεικνύω, φανερώνω )

φανερόν ποιῶ

φωρῶ ( ανακαλύπτω )

 

 

 

Ας δούμε μερικά παραδείγματα:

 

 

Οὐδείς πώποτε ἐξήλεγξεν τά κριθέντα ἀδίκως δικασθέντα ( Κανείς ποτέ μέχρι τώρα δεν απέδειξε ότι δικάστηκαν άδικα ), Δημοσθένης -Η κατηγορηματική μετοχή είναι συνημμένη στο αντικείμενο του ρήματος τά κριθέντα.

 

Καί πειράσομαι τῷ λόγῳ τοῦτον μέν ἐπιδεῖξαι ψευδόμενον ( Και θα επιχειρήσω με τον λόγο μου να αποδείξω ότι αυτός ψεύδεται ), Λυσίας – Η μετοχή είναι συνημμένη στο αντικείκενο του απαρεμφάτου ἐπιδεῖξαι “τοῦτον”.

 

 

Ἱκανός (Σωκράτης) καί άλλως δοκιμάσαι τε καί ἁμαρτάνοντα ἐλέγξαι ( Ο Σωκράτης ήταν ικανός να δοκιμάσει και με άλλον τρόπο και να αποκαλύψει αυτούς που έκαναν σφάλματα ), Ξενοφώντας -Η μετοχή είναι συνημμένη στο εννοούμενο αντικείμενο του απαρεμφάτου ἐλέγξαι “τοῦτον” ή “τινά”.

 

 

 

Η Σύνταξη μερικών βασικών ρημάτων

 

Η σύνταξη της κατηγορηματικής μετοχής, που μελετήσαμε μέχρι εδώ δεν εξαντλεί τις πιθανές συντάξεις που μπορούν λάβουν κάποια από τα πιο σημαντικά ρήματα της Αρχαίας Ελληνικής. Στο επόμενο κείμενό μας εξετάζουμε και αναλύουμε τις πιο βασικές περιπτώσεις.

 

 

 

Ενδεικτική Βιβλιογραφία

 

Πολυξένη Μπίλλα, Μαθήματα Σύνταξης της Αρχαίας Ελληνικής, Εκδόσεις Σαββάλας

Η Πύλη για την Ελληνική Γλώσσα 

Παναγιώτου Τζαβέλη – Συντακτικό της Αρχαίας Ελληνικής Γλώσσας

Νίκου Ασωνίτη -Βασίλη Αναγνωστόπουλου -Συντακτικό της Αρχαίας Ελληνικής Γλώσσας, Φιλολογικές Εκδόσεις Εμμανουήλ Αναστασάκη

 

 

 

 

 

 

Κατηγορηματική Μετοχή συνημμένη στο Υποκείμενο

Όσον αφορά το υποκείμενο, υπάρχουν κάποιες κατηγορίες ρημάτων τα οποία λειτουργούν ως συνδετικά. Συνδέουν το υποκείμενο  του ρήματος και το κατηγορούμενό του. Όταν το κατηγορούμενο είναι μετοχή, τότε έχουμε κατηγορηματική μετοχή συνημμένη στο υποκείμενο του ρήματος. Χρησιμοποιώντας ένα πολύ γενικό ορισμό θα λέγαμε ότι ως κατηγορηματική μετοχή χαρακτηρίζεται η μετοχή που λειτουργεί ως κατηγορηματικός προσδιορισμός ή κατηγορούμενο στο υποκείμενο ή το αντικείμενο του ρήματος.

 

 

Η λεπτή σημασιολογική διαφορά

 

 

Κατηγορηματική μετοχή συνημμένη στο υποκείμενο -Επιλέξαμε μια θαυμάσια εικόνα της Katie Doherty. η οποία παρουσιάζει ένα συνεχές, μια αφηρημένη εικόνα που στο βάθος της έχει μια δομή, όπως ακριβώς και η αρχαία ελληνική γλώσσα

 

 

Αν κάτι χαρακτήριζε τον Αρχαίο Ελληνικό Λόγο, αυτό ήταν η δυνατότητα να αποδώσουμε λεπτές σημασιολογικές διαφορές μέσα από διαφορετικές λεκτικές μορφές. Ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι το ρήμα οἶδατο οποίο έχει ένα διαφορετικό σημασιολογικό περιεχόμενο από το γιγνώσκω, το ἐπίσταμαι και το αἰσθάνομαι.

Κατ’αυτόν τον τρόπο και η κατηγορηματική μετοχή χρησιμοποιούταν για να δηλωθεί μια πραγματική και θεμελιωμένη γνώση. Είναι χαρακτηριστική η χρήση της στα Πολιτικά  από τον Αριστοτέλη. Ας παρακολουθήσουμε τη σκέψη του: “Ἐπειδή πᾶσαν πόλιν ὁρῶμεν κοινωνίαν τινά οὖσαν...”. Η χρησιμοποίηση της κατηγορηματικής μετοχής οὖσαν στο κείμενο ενισχύει την αντικειμενική διάσταση των γραφομένων. Πρόκειται για μια γνώση, πέραν κάθε αμφιβολίας.

 

 

 

 

Η Θέση της Κατηγορηματικής Μετοχής

 

 

Με δεδομένο ότι η κατηγορηματική μετοχή χρησιμοποιείται ως κατηγορούμενο ή κατηγορηματικός προσδιορισμός, είναι εύλογο ότι θα τη συναντήσουμε σε μια πρόταση σε αντίστοιχη θέση. Θα βρίσκεται – όταν αναφέρεται σε έναρθρο ουσιαστικό – είτε πριν από το άρθρο του ουσιαστικού που προσδιορίζει είτε μετά το ουσιαστικό. Ας δούμε δυο χαρακτηριστικά παραδείγματα:

 

  • ἤκουσεν ἔργα ἀνδρὸς διαχειριζόμενον τὸν Κῦρον:  Σε αυτή την περίπτωση η μετοχή διαχειριζόμενον λαμβάνει την κλασική θέση του κατηγορηματικού προσδιορισμού, η οποία είναι πριν το άρθρο του ουσιαστικού. (τὸν Κῦρον)

 

  • εἶχον τὰς ἀσπίδας ἐκκεκαλυμμένας): Σε αυτή την περίπτωση η θέση της μετοχής είναι αμέσως μετά το έναρθρο ουσιαστικό. 

 

 

 

 

Κατηγορηματική Μετοχή συνημμένη στο Υποκείμενο

 

 

Κατηγορηματική μετοχή συνημμένη στο υποκείμενο δέχονται καταρχάς τα ρήματα εἰμί, ὑπάρχω, γίγνομαι. Σε αυτές τις περιπτώσεις η μετοχή λειτουργεί ως κατηγορούμενο. Σημαντικό είναι να σημειώσουμε ότι η μετοχή σε συνδυασμό με το συνδετικό ρήμα σχηματίζει περίφραση απλού ρήματος. Για παράδειγμα: 

 

Ὑπῆρχον Ὁλύνθιοι δύναμίν τινά κεκτημένοι. 

Αυτή η διατύπωση ισοδυναμεί με την πρόταση: Ὁλύνθιοι δύναμίν τινα ἐκέκτηντο. 

 

Το ίδιο ισχύει και στα παρακάτω παραδείγματα:

 

 

ἦν δὲ τὸ δεῖπνον ποιεύμενον ἐν Θῄβῃσι ( = το δείπνο έγινε στις Θήβες.) Ηρόδοτος

 

ἃ μεταπεμπόμενοι ἦσαν (= αυτά που είχαν παραγγείλει.) Θουκυδίδης

 

συνελυληθότες ἦσαν αὐτόσε καὶ ἄνδρες καὶ γυναῖκες καὶ κτήνη πολλά ( = είχαν συναθροιστεί σε κείνο το μέρος και άνδρες και γυναίκες και πολλά ζώα. ) Ξενοφών

 

τί ποτ’ ἐστὶν οὗτος ἐκείνου διαφέρων ( =σε τι λοιπόν διαφέρει αυτός από εκείνον.) Πλάτων

 

τοῦτο ὑπάρχειν ὑμᾶς εἰδότας ἡγοῦμαι ( =πιστεύω ότι σίγουρα το γνωρίζετε αυτό.) Δημοσθένης

 

μὴ σαυτόν θ’ ἅμα κἄμ’, ὄντα σαυτοῦ πρόστροπον, κτείνας γένῃ ( =για να μη γίνεις φονιάς του εαυτού σου και δικός μου, που είμαι και ικέτης σου.) Σοφοκλής

 

μισοῦντες γίγνονται τοὺς κακούς ( = μισούν τους κακούς ή γίνονται άνθρωποι που μισούν τους κακούς).

 

 

 

 

Κατηγορίες Ρημάτων

 

 

  • Ιδιαίτερη προσοχή πρέπει να δοθεί στα παρακάτω ρήματα που λαμβάνουν κατηγορηματική μετοχή συνημμένη στο υποκείμενο. Ας τα δούμε πιο αναλυτικά: τυγχάνω, λανθάνω, διατελῶ, οἴχομαι, φθάνω, διάγω, διαγίγνομαι, φαίνομαι, φανερός εἰμί, δῆλός εἰμι

 

Χαρακτηριστικό αυτών των ρημάτων είναι ότι δηλώνουν την κατάσταση που βρίσκεται το υποκείμενο ή το πως αυτό ενεργεί. Το βάρος του νοήματος το έχει συνήθως η μετοχή και το ρήμα της πρότασης έχει δευτερεύουσα σημασία. Επομένως, σε αρκετές περιπτώσεις η πιο δόκιμη μετάφραση είναι να μεταφράζουμε το ρήμα ως επίρρημα και τη μετοχή ως ρήμα.

 

 

  • τυγχάνω ( = τυχαίνει να…, κατά τύχη…τυχαία…)

 

– Αὐτοί γάρ οἱ ἄνθρωποι τυγχάνουσι νομίζοντες τον Δία τῶν Θεῶν ἄριστον και δικαιότατον ( τυχαίνει να…, συμβαίνει να…), Πλάτων 

– Καί ἔτυχεν ἡ φυλή ἠμῶν πρυτανεύουσα ( =κατά τύχη πρυτάνευε ), Πλάτων

 

  • λανθάνω ( =μένω απαρατήρητος, δε γίνομαι αντιληπτός, κρυφά, χωρίς να το καταλάβω…) 

– Ἔλαθον ἐμαυτόν ουδέν εἰπὠν ( δεν είπα τίποτα κρυφά από τον εαυτό μου )

 

  • διατελῶ, διάγω, διαγίγνομαι ( =περνάω τον καιρό μου, βρίσκομαι συνέχεια, συνεχίζω να…, χωρίς διακοπή, διαρκώς, πάντοτε )

– Παρασκευαζόμενοι ταῦτα ὅλην τήν ἡμέραν διετέλεσαν οἱ Ἀθηναῖοι ( = Χωρίς διακοπή παρασκεύαζαν αυτά όλη την ημέρα οι Αθηναίοι ), Θουκυδίδης 

 

  • οἴχομαι ( = έχω φύγει, είμαι φευγάτος, γρήγορα, κατευθείαν  )

– Εἰ μέν γάρ ὡς ἐκράτησε Φίλιππος ᾤχετ’  εὐθέως ἀπιών… ( Αν έφευγε κατευθείαν, γρήγορα… ) Δημοσθένης

 

  • φαίνομαι, φανερός εἰμί, δῆλός εἰμι  ( = φαίνομαι ότι…, είναι φανερό ότι…, αποδεικνύεται ότι…, πραγματικά είμαι, φανερά, απροκάλυπτα ) 

– Λακεδαιμόνιοι δέ πρότερόν τε δῆλοι ἦσαν ἐπιβουλεύοντες ἡμῖν καί νῦν οὔχ ἥκιστα 

– ( = Οι Λακεδαιμόνιοι και πριν φανερά σχεδίαζαν κακό εναντίον μας )  Θουκυδίδης

 

  • φθάνω ( =προφταίνω, φτάνω πρώτος, πρώτος, αμέσως, μόλις, πριν, γρήγορα ) 

– Φθάνουσιν ἐπί τῷ ἄκρῳ γενόμενοι τούς πολεμίους ( =φθάνουν στην κορυφή πριν από τους εχθρούς ) 

Να σημειώσουμε για το ρήμα φθάνω πως η φράση οὐκ ἄν φθάνοιμι + μετοχή δηλώνει έντονη προτροπή και μεταφράζεται θα κάνω κάτι αμέσως

 

 

 

Ρήματα ψυχικού πάθους

 

 

Κατηγορηματική μετοχή συνημμένη στο υποκείμενο μπορούν να λάβουν και τα ρήματα ψυχικού πάθους. Ιδιαίτερα σημαντικό είναι να σημειώσουμε πως τα ίδια ρήματα συντάσσονται -λόγω της σημασίας τους – και με αιτιολογική μετοχή. Ορισμένες φορές, μάλιστα, η διάκριση δεν είναι εύκολη νοηματικά. Η άποψη που έχει επικρατήσει είναι ότι, εφόσον η μετοχή δηλώνει πράξη σύγχρονη προς την πράξη που δηλώνει το ρήμα θα θεωρηθεί κατηγορηματική. Εφόσον η μετοχή δηλώνει το προτερόχρονο σε σχέση με το ρήμα θα θεωρηθεί αιτιολογική.

 

 

Επομένως:

 

Ἀγανακτῶ ἐνθυμούμενος ( Αγανακτώ να θυμάμαι ) η μετοχή είναι κατηγορηματική.

Οἱ Ἀθηναῖοι μετεμέλοντο τἀς σπονδάς οὐ δεξάμενοι ( Οι Αθηναίοι μετανοούσαν επειδή δεν δέχτηκαν τις σπονδές) Η μετοχή είναι αιτιολογική, καθώς χρονικά προηγείται η ενέργεια που δηλώνει σε σχέση με την ενέργεια του ρήματος.

 

 

Τα πιο συνηθισμένα ρήματα ψυχικού πάθους είναι τα εξής:

 

ὀργίζομαι

ἄχθομαι ( ενοχλούμαι, στεναχωριέμαι),

ἀγανακτῶ

βαρύνομαι (στεναχωριέμαι),

βαρέως ή χαλεπῶς φέρω (δυσανασχετώ)

λυπῶ -λυποῦμαι

ἀλγῶ (πονώ)

αἰσχύνομαι (ντρέπομαι)

αἰδοῦμαι (ντρέπομαι)

ἥδομαι (ευχαριστιέμαι)

χαίρω

ἀγαπῶ (ευχαριστιέμαι)

μεταμέλομαι

ζηλῶ

μέμφομαι

θαυμάζω (απορώ)

φθονῶ

χαίρω

ἀθυμῶ (δυσανασχετώ)

οἰκτίρω (λυπούμαι)

 

 

Ας σημειωθεί ότι και σε αυτή την κατηγορία ρημάτων, όπως άλλωστε και στην προηγούμενη αλλά και στις επόμενες, η κατηγορηματική μετοχή ενδέχεται να είναι ο φορέας του κύριου νοήματος της πρότασης και να αποδίδεται για τον λόγο αυτό με ρήμα, ενώ το ρήμα να έχει μια δευτερεύουσα νοηματική λειτουργία και να μεταφράζεται με επίρρημα ή επιρρηματική φράση:

 

ἥδομαι, ὦ Κλέαρχε, ἀκούων σου φρονίμους λόγους ( = χαίρομαι, Κλέαρχε, που ακούω συνετά λόγια από σένα ή: ακούω με ευχαρίστηση συνετά λόγια από σένα.) Ξενοφών

χαίρω διαλεγόμενος τοῖς σφόδρα πρεσβύταις (= χαίρομαι να συζητώ με τους πολύ ηλικιωμένους ή: συζητώ με χαρά κ.λπ.) Πλάτων

 

 

 

Ρήματα έναρξης και λήξης

 

 

Κατηγορηματική μετοχή στο υποκείμενο λαμβάνουν και τα ρήματα που δηλώνουν την έναρξη ή τη λήξη μιας πράξεως. Τα πιο χαρακτηριστικά είναι τα εξής:

 

ἄρχω ή ἄρχομαι (ξεκινώ να…)

ἀπολείπω (παύω)

διαλείπω (παύω)

ἐπιλείπω (αφήνω)

λήγω

παύομαι

ὑπάρχω

 

Σε αυτή την περίπτωση μεταφράζουμε με το να +υποτακτική. Για παράδειγμα:

Σωκράτης οὐκ ἔληγε φιλοσοφῶν ( Ο Σωκράτης δεν σταματούσε να φιλοσοφεί)

Οὖτος ἦρξε ἀδικῶν ἡμᾶς ( Αυτός άρχισε να αδικεί εμάς)

Οὔποτε ἐπαυόμην ἡμᾶς οἰκτίρων ( Ποτέ δεν έπαψα να σας λυπούμαι)

 

 

 

Ρήματα που δηλώνουν υπομονή, καρτερία, ανοχή, κάματο

 

 

Κατηγορηματική μετοχή συνημμένη στο υποκείμενο λαμβάνουν και τα ρήματα που δηλώνουν καρτερία, ανοχή, υπομονή, κάματο. Τα πιο συνηθισμένα από αυτά είναι:

ἀνέχομαι

ἀπαγορεύω ( κουράζομαι, εξαντλούμαι ) Ας σημειωθεί ότι το ρήμα στον αόριστο και στον παρακείμενο σχηματίζεται αντίστοιχα: ἀπεῖπον, ἀπείρηκα

κάμνω ( κουράζομαι )

καρτερῶ

ὑπομένω

 

Ἀπείρηκα ἀκούων ( Κουράστηκα να ακούω)

ἤν καρτερῶσιν προσκαθήμενοι ( εάν επιμείνουν καρτερικά στην πολιορκία ) Θουκυδίδης

 

 

 

Ρήματα πλησμονής, κορεσμού, απόλαυσης, επάρκειας 

 

 

Κατηγορηματική μετοχή συνημμένη στο υποκείμενο μπορούν να λάβουν και ρήματα που δηλώνουν πλησμονή, κορεσμό, απόλαυση και επάρκεια. Τα πιο συνηθισμένα είναι:

 

πίμπλαμαι

κορέννυμαι ( χορταίνω)

μεστός εἰμί ( είμαι γεμάτος)

πλήρης εἰμἰ

ἀρκῶ

ἄδην ἔχω ( χορταίνω)

ἰκανός εἰμί ( έχω επάρκεια)

 

Μεστός ἦν θυμούμενος ( Ήταν γεμάτος από θυμό) Σοφοκλής

Οὔτοι σόν βλέπων ἐμπίμπλαμαι πρόσωπον  ( Δε χορταίνω να βλέπω το πρόσωπό σου) Ευριπίδης

 

 

 

Ρήματα που δηλώνουν νίκη ή ήττα

 

 

Κατηγορηματική μετοχή συνημμένη στο υποκείμενο λαμβάνουν και ρήματα που δηλώνουν νίκη ή ήττα. Τα πιο χαρακτηριστικά είναι:

 

ἡττῶμαι ( μειονεκτώ, φαίνομαι κατώτερος )

λείπομαι ( είμαι κατώτερος)

νικῶ

περιγίγνομαι ( υπερτερώ)

 

Οὐχ ἡττησόμεθα εὖ ποιοῦντες τοῦτον ( δεν θα είμαστε κατώτεροι στο να τον ευεργετούμε)

Οὐδείς πώποτε τήν πόλιν ἡμῶν δοκεῖ νικῆσαι ( κανείς ποτέ δεν ξεπέρασε την πόλη μας στην ευεργεσία)

 

 

 

Ρήματα ευεργεσίας ή αδικοπραγίας

Ρήματα που δηλώνουν πράξη ευεργεσίας ή αδικίας λαμβάνουν, επίσης, κατηγορηματική μετοχή συνημμένη στο υποκείμενο.  Τα πιο συνηθισμένα είναι:

 

ἀδικῶ

δίκαια ποιῶ

εὖ ποιῶ ( ευεργετώ)

κακῶς ποιῶ ( βλάπτω)

χαρίζομαι ( κάνω χάρη, γίνομαι ευχάριστος, αρεστός)

 

Εὖ ποιήσας ἀναμνήσας με ( Έκανες καλά που μου το θύμησες)

Ἀδικεῖτε πολέμου ἄρχοντες ( Αδικείτε με το ναξεκινάτε τον πόλεμο)

 

 

Γενική παρατήρηση 

 

Ως γενική παρατήρηση, θα μπορούσαμε να επισημάνουμε ότι τα αμετάβατα και παθητικά ρήματα λαμβάνουν γενικά κατηγορηματική μετοχή συνημμένη στο υποκείμενο, ενώ τα μεταβατικά κατηγορηματική μετοχή συνημμένη στο αντικείμενο. Και φυσικά, υπάρχουν πολλές κατηγορίες ρημάτων που λαμβάνουν κατηγορηματική μετοχή, τόσο στο υποκείμενο, όσο και στο αντικείμενό τους.

 

 

Ενδεικτική Βιβλιογραφία:

 

Παναγιώτου Τζαβέλη – Συντακτικό Αρχαίας Ελληνικής Γλώσσας

Πύλη για την Ελληνική Γλώσσα 

Πολυξένη Μπίλλα – Μαθήματα Σύνταξης της Αρχαίας Ελληνικής,  Εκδόσεις Σαββάλας 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Εκπαιδευτικό Υλικό – Το Συντακτικό της Αρχαίας Ελληνικής

Μελετώντας το συντακτικό της Αρχαίας Ελληνικής Γλώσσας ερχόμαστε σε επαφή με τον πλούτο της και την κομψότητά της. Η Αρχαία Ελληνική, χαρακτηρίζεται από τη δυνατότητα της πυκνής έκφρασης και της ευελιξίας των μορφών της.

 

 

Το συντακτικό της Αρχαίας και το συντακτικό της Νέας Ελληνικής – Μια γενική επισήμανση

 

Το συντακτικό - διαλέξαμε θραύσμα από αγγείο του Ευφρόνιου

Είναι καλό να έχουμε στο νου μας, όταν ξεκινούμε την προσέγγιση του συντακτικού και των πρωτότυπων αρχαίων κειμένων ότι η Αρχαία Ελληνική – όπως και οι περισσότερες αρχαϊκές γλώσσες – έχει διαφορετική δομή από αυτή που συναντάμε στις σύγχρονες γλώσσες. Οι Αρχαϊκές γλώσσες είναι περισσότερο συνθετικές. Μια πρόταση μπορεί να εμπεριέχει αρκετά νοήματα τα οποία εκφέρονται με μετοχές και απαρέμφατα. Για αυτό και τις περισσότερες φορές γνωρίζουμε ότι μια μετοχή ή ένα απαρέμφατο ισοδυναμεί με μια δευτερεύουσα πρόταση. Οι σύγχρονες γλώσσες από την άλλη πλευρά  είναι περισσότερο αναλυτικές. Εκφράζουν τα νοήματα απλώνοντας συνήθως το κάθε νόημα σε διαφορετική πρόταση.

 

Το συντακτικό και η γραμματική

Για να προσεγγίσουμε τα κείμενα και το συντακτικό τους είναι καλό να οικοδομήσουμε μια ικανοποιητική γνώση της γραμματικής της γλώσσας. Στην πραγματικότητα πρόκειται για διαδικασίες που γίνονται παράλληλα καθώς η μια διαδικασία βοηθά και ενισχύει την άλλη. Σε κάθε περίπτωση θα πρέπει να θυμόμαστε ότι τόσο η γραμματική, όσο και το συντακτικό είναι εργαλεία που χρησιμοποιούμε για να κατανοήσουμε το κείμενο.

Το πιο σημαντικό λοιπόν, κατά τη γνώμη μας, είναι μαζί με αυτή τη γνώση να έχουμε στο νου μας ότι το κάθε κείμενο έχει τον δικό του ρυθμό, τον οποίο καλούμαστε να ακολουθήσουμε και να βρούμε. Κάθε φορά που συντάσσουμε ένα σημείο, είναι καλό να ξαναδιαβάζουμε όλο το κείμενο ξανά. Είναι σίγουρο ότι με αυτόν τον τρόπο το ίδιο το κείμενο μας αποκαλύπτει τα μυστικά του.

 

 

Το Συντακτικό από το study4exams 

 

Όπως ακριβώς κάναμε με τις σημειώσεις του Υπουργείου για τη Γραμματική , παραθέτουμε σε μορφή καταλόγου τα συντακτικά φαινόμενα που υπάρχουν στον συγκεκριμένο ιστότοπο. Με αυτό τον τρόπο η πρόσβαση είναι εύκολη και επίσης οι μαθητές έχουν τη δυνατότητα να έχουν εποπτεία όλων των φαινομένων και να επικεντρώνονται στα σημεία που τους δυσκολεύουν.

Οι συγκεκριμένες σημειώσεις είναι ένα πολύ καλό πρώτο βήμα, απαραίτητο για τη μελέτη πιο σύνθετων κειμένων και φαινομένων.

 

 

Οι όροι της πρότασης

Το Υποκείμενο

Το Αντικείμενο – Μεταβατικά Ρήματα

Το Κατηγορούμενο

Η Απρόσωπη Σύνταξη

Η Δοτική Προσωπική

Το Ποιητικό Αίτιο – Ενεργητική και Παθητική Σύνταξη

Το Άναρθρο Απαρέμφατο

Το Έναρθρο Απαρέμφατο

Η Μετοχή

Τα Μόρια ἂν και ὡς

Οι Ονοματικοί Προσδιορισμοί – Ομοιόπτωτοι Προσδιορισμοί

Οι Ονοματικοί Προσδιορισμοί – Ετερόπτωτοι Προσδιορισμοί

Οι Ονοματικοί Προσδιορισμοί – Οι Πλάγιες Πτώσεις ως Προσδιορισμοί σε Επιρρήματα

Οι Επιρρηματικοί Προσδιορισμοί

Ο Β’ Όρος Σύγκρισης

Ρηματικά Επίθετα σε -τος

Ρηματικά Επίθετα σε -τέος

 

 

 

Δευτερεύουσες Προτάσεις

 

Δευτερεύουσες Ονοματικές Ειδικές Προτάσεις

Δευτερεύουσες Ονοματικές Ενδοιαστικές Προτάσεις

Δευτερεύουσες Ονοματικές Πλάγιες Ερωτηματικές

Δευτερεύουσες Επιρρηματικές Χρονικές Προτάσεις

Δευτερεύουσες Επιρρηματικές Τελικές Προτάσεις

Δευτερεύουσες Επιρρηματικές Αιτιολογικές Προτάσεις

Δευτερεύουσες Επιρρηματικές Εναντιωματικές και Παραχωρητικές Προτάσεις

Δευτερεύουσες Επιρρηματικές Συμπερασματικές Προτάσεις

Δευτερεύουσες Επιρρηματικές Υποθετικές Προτάσεις

Δευτερεύουσες Απαρεμφατικές Προτάσεις

Όμοια Εισαγωγή Δευτερευουσών Προτάσεων

 

 

 

Υποθετικοί λόγοι

 

Τα Είδη των Υποθετικών Λόγων

Λανθάνοντες Υποθετικοί Λόγοι

Εξαρτημένοι Υποθετικοί Λόγοι

 

 

 

Ευθύς και Πλάγιος Λόγος

 

Περιπτώσεις Πλαγίου Λόγου

Μετατροπή Πλάγιου Λόγου σε Ευθύ

Μετατροπή Ευθέος Λόγου σε Πλάγιο

 

 

 

Το ευρετήριο του Φιλολογικού

Για καθένα από τα βασικά μαθήματα υπάρχει σελίδα, η οποία λειτουργεί ως ευρετήριο των φαινομένων. Οι σελίδες ανανεώνονται σε τακτά χρονικά διαστήματα με νέες δημοσιεύσεις.

 

Για το μάθημα της Έκθεσης το υλικό δημοσιεύεται εδώ:

Για τα Αρχαία Ελληνικά το υλικό δημοσιεύεται εδώ:

Για τα Λατινικά το υλικό δημοσιεύεται εδώ:

 

 

Το Άγνωστο της Β’ Λυκείου

Το Άγνωστο της Β’ Λυκείου αποτελεί το διδακτικό αντικείμενο που προβληματίζει περισσότερο τη μαθήτρια και το μαθητή της Κατεύθυνσης Ανθρωπιστικών Σπουδών. Η διδακτική εμπειρία αποδεικνύει ότι ο μαθητής που φτάνει στη Β’ Λυκείου έχει συχνά μια ελλιπή γνώση και κυρίως ελλιπή κατανόηση της δομής της Αρχαίας Ελληνικής Γλώσσας.

Η Παρανόηση

το άγνωστο της β' λυκείου - διαλέξαμε την εικόνα μιας επιγραφής από τις αρχαίες Αιγές της Μικράς Ασίας

Λέμε συχνά στα παιδιά ότι τα Αρχαία Ελληνικά και δη η Αττική Διάλεκτος είναι η Γλώσσα μας. Αυτό είναι εν μέρει σωστό. Για να δώσουμε ένα παράδειγμα ας αναλογιστούμε κατά πόσον η γλώσσα της εποχής του Shakespeare θα μπορούσε να θεωρηθεί οικεία και εύκολη για τον σημερινό Άγγλο μαθητή.

Η πραγματικότητα είναι ότι πρόκειται για μορφές της Γλώσσας στο ιστορικό πέρασμά της. Κανείς δεν αμφισβητεί επομένως ότι τα Αρχαία Ελληνικά είναι μορφή της Ελληνικής Γλώσσας. Είναι ωστόσο, μια Αρχαϊκή μορφή της την οποία πρέπει να προσεγγίσουμε με διαφορετικούς τρόπους ανάλυσης.

Η Συνθετική και η Αναλυτική Γλώσσα

Ένα απλό παράδειγμα για να κατανοήσουμε τη σύγχυση του μαθητή σχετικά με τα Αρχαία Ελληνικά είναι να σκεφτούμε τη χρήση της μετοχής και του απαρεμφάτου. Οι σύγχρονες γλώσσες έχουν την τάση να είναι αναλυτικές. Αυτό πολύ απλά σημαίνει ότι το κάθε νόημα εκφέρεται με μια ξεχωριστή πρόταση.

Τα Αρχαία Ελληνικά ωστόσο, όπως σε μικρότερο βαθμό και τα Λατινικά, εκφράζουν νοήματα  μέσω των μετοχών και των απαρεμφάτων.

Αυτό έχει ως αποτέλεσμα – όταν δεν έχουμε κατανοήσει αυτή τη λογική – να μας φαίνεται πιο εύκολο να μάθουμε μια σύγχρονη ξένη γλώσσα. Αν όμως κατανοήσουμε το μηχανισμό και τη λογική της Αρχαϊκής Γλώσσας τα πράγματα απλοποιούνται.

Ο Τρόπος Διδασκαλίας

Το Άγνωστο της Β’ Λυκείου  κατέχει πρωτεύουσα θέση στο Πρόγραμμα Σπουδών της συγκεκριμένης τάξης. Οι λόγοι που μας υπαγορεύουν αυτή την επιλογή είναι δύο:

  • Καταρχάς θεωρούμε σημαντικό η μαθήτρια και ο μαθητής της Ανθρωπιστικής Κατεύθυνσης να εξοικειωθούν και να προσεγγίσουν το μάθημα. Η βασική αρχή της Διδασκαλίας είναι ότι ξεκινάμε από μηδενική βάση. Μαθαίνουμε και εξασκούμαστε στα φαινόμενα, θεωρώντας ότι τα παιδιά διδάσκονται για πρώτη φορά την Αρχαία Ελληνική. Κάθε φαινόμενο εξηγείται και αναλύεται με πολύ πρακτική κυρίως μέσα στην τάξη.
  • Η επόμενη χρονιά είναι ιδιαίτερα απαιτητική. Είναι δύσκολο για μια μαθήτρια και έναν μαθητή να δουλέψει για πρώτη φορά συστηματικά και ουσιαστικά στη Γ’ Λυκείου το άγνωστο κείμενο. Η Β’ Λυκείου λοιπόν, μας δίνει τη δυνατότητα να δουλέψουμε μεθοδικά και έξυπνα, ώστε οι μαθητές μας να αποκτήσουν μια δυνατή βάση στα Αρχαία Ελληνικά.

Οι Πυλώνες του Προγράμματος Σπουδών

Ως εξειδικευμένο Θεωρητικό φροντιστήριο  το Φιλολογικό στη Β’ Λυκείου στοχεύει:

  • Στην κατανόηση των Γνωστικών αντικειμένων
  • Στην κάλυψη των κενών με τρόπο ουσιαστικό, βασισμένο στην κατανόηση και την πρακτική
  • Στην ενδυνάμωση της ικανότητας των παιδιών στον Γραπτό Λόγο, κάτι που είναι η βάση όλου του προγράμματος σπουδών.
  • Στη γνωριμία με το μάθημα της Κοινωνιολογίας και της Ιστορίας Κατεύθυνσης από την πρώτη εβδομάδα του Σεπτεμβρίου.

Μέσα σε αυτό το πλαίσιο εντάσσεται και το Άγνωστο της Β’ Λυκείου. Πρόκειται για ένα γνωστικό αντικείμενο που είναι ιδιαίτερα σημαντικό. Δε βοηθά τα παιδιά μόνο βαθμολογικά. Τους προσφέρει αυτοπεποίθηση και την ικανοποίηση που νοιώθουμε, όταν κατακτούμε μια γνώση πραγματικά όμορφη και ουσιαστική.