Τα Νέα μας

Ιούν 21 2019

By Μάκης Τσελέντης

Εκπαιδευτικό Υλικό – Γραμματική Αρχαίων Ελληνικών

Σε αυτή τη σελίδα παραθέτουμε χρήσιμο εκπαιδευτικό υλικό, που αφορά τη Γραμματική των Αρχαίων Ελληνικών. Καταρχάς, υπάρχει ο κατάλογος και τα links για τα pdf του υπουργείου όπως αναρτώνται στην ιστοσελίδα study4exams. Πρόκειται πραγματικά για μια εξαιρετική δουλειά, που η μαθήτρια και ο μαθητής είναι καλό να έχει υπόψη του.

Στα επόμενα κείμενά μας θα εμβαθύνουμε σε συγκεκριμένα Γραμματικά φαινόμενα. Ξεκινώντας από εδώ, έχουμε κατηγοριοποιήσει σε μορφή καταλόγου τα φαινόμενα που αναλύονται. Είναι εύκολο κανείς να ανατρέξει στο γραμματικό φαινόμενο που την(τον) ενδιαφέρει.

Υπάρχει φυσικά η θεωρία αλλά και κλιτικοί πίνακες που διευκολύνουν την εκμάθηση των φαινομένων.

Στο τέλος της σελίδας παρατίθενται χρήσιμα links, για τη σπουδάστρια και τον σπουδαστή που θα ήθελε να εμβαθύνει στο σώμα των κειμένων της Αρχαίας Ελληνικής.

Εκπαιδευτικό υλικό για τα Αρχαία από study4exams

Ενότητα Γραμματικής:

Σημεία Ιδιαίτερου Ενδιαφέροντος

Για τους ομόηχους τύπους, ας έχουμε κατά νου ότι η προφορά των Αρχαίων Ελληνικών ήταν διαφορετική από αυτή με την οποία εμείς αποδίδουμε τις λέξεις.
Από αυτή την άποψη, οι ομόηχοι τύποι είναι πολλές φορές ομόηχοι μόνο για τον σύγχρονο Έλληνα αναγνώστη. Οι αρχαίοι εύκολα ξεχώριζαν τις λέξεις, εφόσον η προσωδία καθιστούσε ξεκάθαρη τη σημασία της λέξης.
Τα εις – μι ρήματα είναι προγενέστερα των βαρύτονων. Τα συναντάμε συχνά στην Αρχαϊκή Ποίηση, τόσο τη Λυρική, όσο και στον Όμηρο.
Το ρήμα οιδα προέρχεται από το ρήμα είδω, το οποίο σήμαινε και βλέπω και γνωρίζω. Η δεύτερη σημασία μεταβιβάστηκε στο οίδα, ενώ η πρώτη σημασία υπάρχει στον αόριστο β’ του ρήματος ὁρῶ (είδον). Στο κείμενο “Το ταξίδι της λέξης” περιγράφεται και η μορφολογική και η σημασιολογική εξέλιξη της λέξης, όχι μόνο στην Ελληνική γλώσσα αλλά και στις συγγενείς Ινδοευρωπαικές.
Ο Αόριστος β’ όπως και ο Παθητικός επιζεί αυτούσιος σε πολλές μορφές στα Νέα Ελληνικά. Αυτό είναι ιδιαίτερα έντονο στην έγκλιση της υποτακτικής. Για παράδειγμα η υποτακτική του Αορίστου Β’ “κατέλαβον” είναι “καταλάβω” και η υποτακτική του Παθητικού Αορίστου “εκοιμήθην” είναι “κοιμηθώ”

Το ευρετήριο του Φιλολογικού

Για καθένα από τα βασικά μαθήματα υπάρχει σελίδα, η οποία λειτουργεί ως ευρετήριο των φαινομένων. Οι σελίδες ανανεώνονται σε τακτά χρονικά διαστήματα με νέες δημοσιεύσεις.

Για το μάθημα της Έκθεσης το υλικό δημοσιεύεται εδώ:

Για τα Αρχαία Ελληνικά το υλικό δημοσιεύεται εδώ:

Για τα Λατινικά το υλικό δημοσιεύεται εδώ:

Εξαιρετικοί Σύνδεσμοι για την Αρχαία Ελληνική

Εδώ, μπορείτε να βρείτε το πλήρες σώμα των κειμένων τόσο της Αρχαίας Ελληνικής, όσο και της Λατινικής Γλώσσας. Στο project Perseus του Πανεπιστημίου Tufts θα βρείτε τα κείμενα και στο πρωτότυπο και σε πολύ καλή Αγγλική μετάφραση.
Το λεξικό Liddell – Scott, είναι το πληρέστερο Λεξικό της Αρχαίας Ελληνικής. Εκτός από το Perseus που η μετάφραση είναι στα Αγγλικά, μπορείτε να το βρείτε και στην Πύλη για την Ελληνική Γλώσσα. Εδώ, το κείμενο είναι στα Νέα Ελληνικά.
Στον Μικρό Απόπλου υπάρχουν κείμενα της Αρχαίας Ελληνικής με αντιστοίχιση μετάφρασης στα Νέα Ελληνικά.
Αυτή η δυνατότητα υπάρχει και στην Πύλη για την Ελληνική Γλώσσα.

Ιούν 3 2019

By Μάκης Τσελέντης

Το μάθημα της Κοινωνιολογίας στο Φιλολογικό

Το μάθημα της κοινωνιολογίας εξετάζεται από το σχολικό έτος 2019 – 2020 στις Πανελλαδικές εξετάσεις. Το πρόγραμμα σπουδών μας έχει διαμορφωθεί ανάλογα, τόσο για τη Γ’ Λυκείου, όσο και για την προετοιμασία της Β’ Λυκείου, η οποία ξεκινά από την πρώτη εβδομάδα του Σεπτεμβρίου.

Οι απαιτήσεις του μαθήματος

Η κοινωνιολογία μας δίνει τη δυνατότητα να προσεγγίσουμε σε ένα ευρύτερο πλαίσιο τη λογική που διέπει συνολικά τις Ανθρωπιστικές και Κοινωνικές επιστήμες. Σε συνδυασμό με τον Φιλοσοφικό Λόγο, ο οποίος μας φέρνει στις απαρχές της Δυτικής σκέψης και Φιλοσοφίας και το μάθημα της Νεώτερης Ελληνικής Ιστορίας, η οποία μας δίνει τη δυνατότητα να παρακολουθήσουμε τις κοινωνικές και πολιτικές εξελίξεις μιας κοινωνίας άμεσα συνυφασμένης με τη δική μας, το μάθημα της Κοινωνιολογίας μας επιτρέπει να κατανοήσουμε τόσο θεωρητικά όσο και πρακτικά τους κοινωνικούς μετασχηματισμούς που αφορούν όλους μας.

Η θεωρητική σκέψη συναντά την πρακτική εφαρμογή και η κατανόηση περνά μέσα από τη μελέτη των πηγών, όπως ακριβώς και στο μάθημα της Ιστορίας.

Ο τρόπος διδασκαλίας

Οι άξονες της διδασκαλίας βασίζονται στις ιδιαίτερες απαιτήσεις που εγείρει το μάθημα ως εξεταστέο σε επίπεδο Πανελλαδικών. Απαιτείται αφαιρετική και συνθετική σκέψη. Καλούμαστε να ερμηνεύσουμε τα φαινόμενα μέσα από μια συστημική προσέγγιση, να τα εντάξουμε στις κοινωνικές δυνάμεις που αλληλεπιδρούν και να διαβλέψουμε τους τρόπους που οι κοινωνίες εξελίσσονται σε ένα όλο και πιο περίπλοκο πλαίσιο.

Ιδιαίτερα σημαντική είναι η μελέτη των πηγών. Εδώ, αρωγός είναι και το μάθημα της ιστορίας και είναι εξαιρετικά ωφέλιμο για τις μαθήτριες και τους μαθητές να μπορούν να εντοπίζουν την αλληλεπίδραση ανάμεσα στα γνωστικά αντικείμενα. Η μελέτη των πηγών και η απόδοση των ζητουμένων σε καλό νεοελληνικό λόγο είναι ο άλλος άξονας διδασκαλίας. Δε φτάνει μόνο να έχουμε κατανοήσει τη θεωρία που περιλαμβάνεται στο βιβλίο και να έχουμε εντοπίσει και μελετήσει αντίστοιχες πηγές. Το βασικότερο είναι να μπορούμε να αποδώσουμε το περιεχόμενο της σκέψης μας με λόγο διαυγή και ξεκάθαρο.

Το μάθημα της Έκθεσης αναδεικνύεται και σε αυτή την περίπτωση ως το σημαντικότερο, ως η βάση πάνω στην οποία στηρίζεται και η κατανόηση των εννοιών αλλά και η παραγωγή τους σε γραπτό λόγο.

Η κοινωνιολογία στο πρόγραμμα σπουδών του Φιλολογικού

Η κοινωνιολογία διδάσκεται:

4 ώρες στη Γ’ Λυκείου
4 ώρες στη θερινή προετοιμασία (από Β’ σε Γ’ Λυκείου)
1,5 ώρες στη Β’ Λυκείου (από την πρώτη εβδομάδα του Σεπτεμβρίου)

Το εκπαιδευτικό υλικό για το μάθημα που αναρτάται στην ιστοσελίδα μας μπορείτε να το βρίσκετε εδώ.

Για περισσότερες πληροφορίες μπορείτε να επικοινωνήσετε με τη γραμματεία του φροντιστηρίου.

Μάι 31 2019

By Ρίτα Σουλάρη

Η εξεταστέα ύλη των Πανελλαδικών 2020 στην Ανθρωπιστική

Ανακοινώθηκε από το Υπουργείο Παιδείας η εξεταστέα ύλη των Πανελλαδικών 2020. Παραθέτουμε τα αντίστοιχα κείμενα τα οποία δημοσιεύτηκαν από το Υπουργείο και αφορούν τα τρία μαθήματα της Κατεύθυνσης Ανθρωπιστικών Σπουδών: ( Αρχαία Ελληνικά, Ιστορία, Κοινωνιολογία). Το πρόγραμμα σπουδών του Φιλολογικού έχει προσαρμοστεί τόσο για τα μαθήματα που αφορούν τη θερινή προετοιμασία, όσο και για το διδακτικό έτος που ξεκινά τον Σεπτέμβρη. Ως εξειδικευμένο φροντιστήριο Ανθρωπιστικής και Έκθεσης έχουμε τη δυνατότητα να προσφέρουμε ευέλικτα και εξατομικευμένα προγράμματα σπουδών στις μαθήτριες και τους μαθητές μας.

Η εξεταστέα ύλη των Πανελλαδικών 2020 στα Αρχαία Ελληνικά

Η διδασκαλία των μαθητών/-τριών στο μάθημα των Αρχαίων Ελληνικών στηρίζεται σε κείμενα και δραστηριότητες που αντλούνται από: α) εισαγωγικά κεφάλαια από το διδακτικό βιβλίο και τον φάκελο υλικού, β) κείμενα αναφοράς που βρίσκονται στα περιεχόμενα του διδακτικού βιβλίου και του φακέλου υλικού, γ) παράλληλα κείμενα που βρίσκονται στον φάκελο υλικού και δ) κείμενα αυτενέργειας που βρίσκονται στον φάκελο υλικού.

Από τα παραπάνω αποτελούν διδακτέα-εξεταστέα ύλη τα εξής:

I. Εισαγωγή

Από το βιβλίο «Αρχαία Ελληνικά, Φιλοσοφικός Λόγος», Γ΄ τάξης Γενικού Λυκείου, των Μ. Κοπιδάκη, Δ. Λυπουρλή, κ.ά., έκδοση (Ι.Τ.Υ.Ε.) “Διόφαντος”.

A. Ο ΣΩΚΡΑΤΗΣ:

Κεφ. Δ2: Οι φιλοσοφικές ιδέες του Σωκράτη. Διαλεκτική, μαιευτική, ειρωνεία. Η αναζήτηση των ορισμών, η επαγωγική μέθοδος και η ηθική.

Κεφ. Δ3: Η δίκη και ο θάνατος του Σωκράτη.

B. Ο ΠΛΑΤΩΝ:

Κεφ. Ε1: Ο βίος του.

Γ. Πλάτωνος Πρωταγόρας:

α) (Α. Η διάρθρωση του διαλόγου και τα πρόσωπα: «Εισαγωγή…» έως και «Η απάντηση του Πρωταγόρα και ο μύθος για τη δημιουργία της ανθρώπινης κοινωνίας»)

β) (Β. Η φιλοσοφική σημασία του διαλόγου).

Δ. Πλάτωνος Πολιτεία: Εισαγωγή στην Πολιτεία

α) (1. Νεανικές φιλοδοξίες και απογοητεύσεις, 2. Η συγγραφή της Πολιτείας και 3. Η σκηνοθεσία και τα πρόσωπα του διαλόγου)

β) (6. Οι τρεις τάξεις, 8. Η αγωγή των φυλάκων, 12. Οι φιλόσοφοι-βασιλείς, 13. Η δικαιοσύνη και).

γ) (Η αλληγορία του σπηλαίου).

Ε. ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗΣ (Βίος και έργα):

α) («Πότε και πού γεννήθηκε ο Αριστοτέλης-Λίγα λόγια για την καταγωγή του» και «Ο Αριστοτέλης στην Ακαδημία του Πλάτωνα: μαθητής πρώτα, δάσκαλος στη συνέχεια»).

β) («Ο Αριστοτέλης στη Μακεδονία: δάσκαλος του Αλεξάνδρου», «Επιστροφή του Αριστοτέλη στην Αθήνα: αρχίζει η τρίτη περίοδος της φιλοσοφικής του δραστηριότητας. Ο Αριστοτέλης διδάσκει στο Λύκειο» και «Ο Αριστοτέλης εγκαταλείπει οριστικά την Αθήνα-Το τέλος της ζωής του»).

Στ. Αριστοτέλη Ηθικά Νικομάχεια, Εισαγωγή (ολόκληρη)

Ζ. Αριστοτέλη Πολιτικά, Εισαγωγή (ολόκληρη)

ΙΙ.Από το βιβλίο: «Αρχαία Ελληνικά, Φάκελος Υλικού»

Κείμενα αναφοράς από τις παρακάτω θεματικές ενότητες, όπως αυτά εμφανίζονται στον συμπληρωματικό φάκελο υλικού:

Η αντίληψη για τη φιλοσοφία: Η φιλοσοφία και η διαμόρφωση του ανθρώπου (ανθολόγιο κειμένων με βάση τον φάκελο υλικού)

Α.1 Γιατί φιλοσοφεί ο άνθρωπος;

ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗΣ, Μετά τα φυσικά Α 982b12-28

Α.2 Η πρακτική και πολιτική διάσταση της φιλοσοφίας.

ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗΣ, Προτρεπτικός προς Θεμίσωνα, αποσπάσματα 8-9

Α.3 Η φιλοσοφία ως προϋπόθεση για την ευδαιμονία

ΕΠΙΚΟΥΡΟΣ, Επιστολή στον Μενοικέα, 122

Η δημιουργία της ανθρώπινης κοινωνίας και η πολιτική αρετή (Πλάτων, Πρωταγόρας)

Β.4 Ο πρωταγόρειος μύθος: η διανομή των ιδιοτήτων στα ζώα

ΠΛΑΤΩΝ, Πρωταγόρας 320c-321b (ενότητα 2^η σχολικού εγχειριδίου, έκδοση (Ι.Τ.Υ.Ε.) “Διόφαντος”)

Β.5 Ο πρωταγόρειος μύθος: η κλοπή της φωτιάς- έντεχνη σοφία και λόγος

ΠΛΑΤΩΝ, Πρωταγόρας 321b-322a (ενότητα 3^η σχολικού εγχειριδίου, έκδοση (Ι.Τ.Υ.Ε.) “Διόφαντος”)

Β.6 Ο πρωταγόρειος μύθος: το δώρο του Δία-η πολιτική αρετή ως κοινή και αναγκαία ιδιότητα των ανθρώπων

ΠΛΑΤΩΝ, Πρωταγόρας 322a-323a (ενότητες: 4^η του σχολικού εγχειριδίου, έκδοση (Ι.Τ.Υ.Ε.) “Διόφαντος”)

Β.7 Η συγκρότηση της πόλεως

ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗΣ, Πολιτικά 1.12, 1253a29-39 (ενότητα 14^η σχολικού βιβλίου, που δίνεται σε μετάφραση, έκδοση (Ι.Τ.Υ.Ε.) “Διόφαντος”)

Γ. Η παιδεία και η αναζήτηση της αλήθειας – η ανθρώπινη φύση και το χρέος του φιλοσόφου (Πλάτων, Πολιτεία – «η αλληγορία του σπηλαίου»)

Γ.8 Η αλληγορία του σπηλαίου: οι δεσμώτες

ΠΛΑΤΩΝ, Πολιτεία514a-515c(ενότητα 11^η σχολικού εγχειριδίου της έκδοσης (Ι.Τ.Υ.Ε.) “Διόφαντος” με προσθήκη κειμένου όπως στον φάκελο υλικού)

Γ.9 Η αλληγορία του σπηλαίου: η παιδεία

ΠΛΑΤΩΝ, Πολιτεία518b-519a (με προσθήκη νέου κειμένου, όπως στον φάκελο υλικού)

Γ.10 Η αλληγορία του σπηλαίου: οι φιλόσοφοι

ΠΛΑΤΩΝ, Πολιτεία 519b-520a (ενότητες: 12^η και 13^η σχολικού εγχειριδίου, έκδοση (Ι.Τ.Υ.Ε.) “Διόφαντος”)

Γ.11 Ο χαρακτήρας και οι στόχοι της παιδείας

ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗΣ, Πολιτικά Θ1.3-2.1,1337a33-b11 ( ενότητα 20^η σχολικού εγχειριδίου, έκδοση (Ι.Τ.Υ.Ε.) «Διόφαντος»)

Δ. Ο άνθρωπος ανάμεσα στους ανθρώπους – η ηθική αρετή (Αριστοτέλης, Ηθικά Νικομάχεια)

Δ.12 Η ηθική αρετή

ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗΣ, Ηθικά Νικομάχεια Β 1. 1-4, 1103a14-b2 (ενότητες: 1^η και 2^η σχολικού εγχειριδίου, έκδοση (Ι.Τ.Υ.Ε.) “Διόφαντος”)

Δ.13 Η Ηθική αρετή και η ηθική πράξη

ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗΣ, Ηθικά Νικομάχεια Β 1. 5-8, 1103b2-25 (ενότητες: 3^η και 4^η σχολικού εγχειριδίου, έκδοση (Ι.Τ.Υ.Ε.) “Διόφαντος”)

Δ.14 Ηθική αρετή και μεσότητα

ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗΣ, Ηθικά Νικομάχεια Β 6. 4-8, 1106a26-b7 (7^η ενότητα σχολικού εγχειριδίου, έκδοση (Ι.Τ.Υ.Ε.) “Διόφαντος”)

Δ.15 Ορισμός της αρετής

ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗΣ, Ηθικά Νικομάχεια Β 6. 10-13∙ 16, 1106b18-28∙ 1106b36-1107a6 (ενότητες: 9^η και 10^η, έκδοση (Ι.Τ.Υ.Ε.) “Διόφαντος”)

Ε. Ο άνθρωπος μέσα στην πόλη – η πολιτική αρετή και η πολιτική εξουσία (Αριστοτέλης, Πολιτικά)

Ε.16 Η πόλις

ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗΣ, Πολιτικά Α 1.1∙8, 1252a1-7∙b27-32 (ενότητες: 11^η και 12^η σχολικού εγχειριδίου, έκδοση (Ι.Τ.Υ.Ε.) “Διόφαντος”)

Ε.17 Ο άνθρωπος ζῷον πολιτικὸν

ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗΣ, Πολιτικά Α 1. 10-11, 1253a7-18 (ενότητα 13^η σχολικού εγχειριδίου, έκδοση (Ι.Τ.Υ.Ε.) “Διόφαντος”)

Ε.18 Η αρχή της πλειοψηφίας

ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗΣ, Πολιτικά Γ 6.3-4, 1281a39-b10

(νέο κείμενο από τον φάκελο εκπαιδευτικού υλικού)

Ε.19 Το πολίτευμα της δημοκρατίας

ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗΣ, Πολιτικά Δ 4.2-3, 1291b30-39 (ενότητα 19^η σχολικού εγχειριδίου)

Στ. Ο άνθρωπος πολίτης του κόσμου – η νέα οικουμένη και η επιμέλεια εαυτού (ανθολόγιο φιλοσοφικών κειμένων από την ελληνιστική και ελληνορωμαϊκή αρχαιότητα)

ΣΤ. 20 Ο κοσμοπολίτης άνθρωπος

ΕΠΙΚΤΗΤΟΣ, Διατριβαί, Β.10.1-4 + ΜΑΡΚΟΣ ΑΥΡΗΛΙΟΣ, Τα εις εαυτόν, 4.4 (νέα κείμενα όπως στον φάκελο υλικού)

ΣΤ. 21 Η νέα οικουμένη

ΠΛΟΥΤΑΡΧΟΣ, Περί Αλεξάνδρου τύχης και αρετής 6 329A-D(νέο κείμενο από τον φάκελο υλικού)

ΣΤ. 22 Η επιμέλεια του εαυτού

ΜΑΡΚΟΣ ΑΥΡΗΛΙΟΣ, Τα εις εαυτόν, 4.3

ΙΙΙ. ΠΑΡΑΛΛΗΛΑ ΚΕΙΜΕΝΑ

Τα παράλληλα κείμενα που υπάρχουν στο εκπαιδευτικό υλικό είναι ενδεικτικά και αξιοποιούνται για να ασκηθούν οι μαθητές και οι μαθήτριες στη διακειμενική προσέγγιση. Οι εκπαιδευτικοί μπορούν να αξιοποιούν και άλλα κείμενα από την αρχαία και νεότερη γραμματεία, ελληνική και ξένη, που εκτιμούν ότι διευκολύνουν τους μαθητές και τις μαθήτριες στη συγκριτική προσέγγιση των θεμάτων.

Τα παράλληλα κείμενα που περιέχονται στο εκπαιδευτικό υλικό δεν αποτελούν εξεταστέα ύλη.

Σε γραπτές εξετάσεις τίθενται στους μαθητές και τις μαθήτριες μη διδαγμένα παράλληλα κείμενα.

IV ΚΕΙΜΕΝΑ ΑΥΤΕΝΕΡΓΕΙΑΣ

Τα κείμενα αυτενέργειας που περιέχονται στον φάκελο υλικού είναι ενδεικτικά και «συνομιλούν» με τα υπόλοιπα κείμενα της διδακτικής ενότητας.Ο/Η εκπαιδευτικός μπορεί να αξιοποιήσει και άλλα κείμενα κατά τις ανάγκες των μαθητών/-τριών.

Τα κείμενα αυτενέργειας αξιοποιούνται περισσότερο για να ασκηθούν οι μαθητές και οι μαθήτριες στην προσέγγιση της μορφοσυντακτικής και σημασιολογικής διάστασης των αρχαίων ελληνικών κειμένων.

Τα κείμενα αυτενέργειας που περιέχονται στο εκπαιδευτικό υλικό δεν αποτελούν εξεταστέα ύλη. Στις γραπτές εξετάσεις δίνεται στους μαθητές πεζό κείμενο αρχαίων Ελλήνων συγγραφέων της αττικής διαλέκτου, μη διδαγμένο.

Οι μαθητές και οι μαθήτριες για να είναι σε θέση να προσεγγίζουν το νόημα των αρχαίων ελληνικών κειμένων πρέπει να γνωρίζουν την ύλη Γραμματικής και Συντακτικού που περιλαμβάνεται: α) στα βιβλία του Γυμνασίου «Αρχαία Ελληνική Γλώσσα» Α΄, Β΄, Γ΄ Γυμνασίου, έκδοση 2017 και β) Ολόκληρη η ύλη που περιλαμβάνεται στο βιβλίο της Α΄ τάξης Γενικού Λυκείου «Εγχειρίδιο Γλωσσικής Διδασκαλίας», ενότητες 1-21, http://ebooks.edu.gr/new/

Η εξεταστέα ύλη των Πανελλαδικών 2020 στην Ιστορία

ΒΙΒΛΙΟ 2018-19	ΒΙΒΛΙΟ 2019-20
«Θέματα Νεοελληνικής Ιστορίας» της Γ ́ τάξης Γενικού Λυκείου των Γ. Μαργαρίτη, Αγ. Αζέλη, Ν. Ανδριώτη, Θ. Δετοράκη, Κ. Φωτιάδη.	«Θέματα Νεοελληνικής Ιστορίας” της Γ ́ τάξης Γενικού Λυκείου των Γ. Μαργαρίτη, Αγ. Αζέλη, Ν. Ανδριώτη, Θ. Δετοράκη, Κ. Φωτιάδη.

Διδακτέα-εξεταστέα ύλη 2018-19

ΔΩ: 5 (2 ΓΠ+3Π)

Διδακτέα-εξεταστέα ύλη 2019-20

ΔΩ: 6

Από το βιβλίο: “Θέματα Νεοελληνικής Ιστορίας” της Γ ́ τάξης Γενικού Λυκείου των Γ. Μαργαρίτη, Αγ. Αζέλη, Ν. Ανδριώτη, Θ. Δετοράκη, Κ. Φωτιάδη.

Ι.ΑΠΟ ΤΗΝ ΑΓΡΟΤΙΚΗ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ ΣΤΗΝ ΑΣΤΙΚΟΠΟΙΗΣΗ

A. Η Ελληνική οικονομία μετά την Επανάσταση

Β. Η Ελληνική οικονομία κατά το 19ο αιώνα

Γ. Οι οικονομικές εξελίξεις κατά τον 20ο αιώνα

Ι.ΑΠΟ ΤΗΝ ΑΓΡΟΤΙΚΗ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ ΣΤΗΝ ΑΣΤΙΚΟΠΟΙΗΣΗ

A. Η Ελληνική οικονομία μετά την Επανάσταση

Β. Η Ελληνική οικονομία κατά το 19ο αιώνα

Γ. Οι οικονομικές εξελίξεις κατά τον 20ο αιώνα

ΙΙ. Η ΔΙΑΜΟΡΦΩΣΗ ΚΑΙ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑ ΤΩΝ ΠΟΛΙΤΙΚΩΝ ΚΟΜΜΑΤΩΝ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ

(1821-1936)

Β.Χειραφέτηση και αναμόρφωση(1844-1880)

Γ. Δικομματισμός και εκσυγχρονισμός (1880-1909)

Δ. Ανανέωση-Διχασμός (1909-1922)

ΙΙ. Η ΔΙΑΜΟΡΦΩΣΗ ΚΑΙ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑ ΤΩΝ ΠΟΛΙΤΙΚΩΝ ΚΟΜΜΑΤΩΝ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ

(1821-1936)

Α. Εξωτερικός προσανατολισμός και πελατειακές σχέσεις (1821-1843)

Β.Χειραφέτηση και αναμόρφωση(1844-1880)

Γ. Δικομματισμός και εκσυγχρονισμός (1880-1909)

Δ. Ανανέωση-Διχασμός (1909-1922)

Ε. Εκσυγχρονισμός και επεμβάσεις (1923-1936)

ΙΙΙ. ΤΟ ΠΡΟΣΦΥΓΙΚΟ ΖΗΤΗΜΑ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ (1821-1930)

Πρόσφυγες στην Ελλάδα κατά το 19ο αιώνα(Εισαγωγή)

Πρόσφυγες στην Ελλάδα κατά τον 20^ο αιώνα (Εισαγωγή)

Α. Προσφυγικά ρεύματα κατά την περίοδο 1914-1922

Β. Μικρασιατική καταστροφή

Γ. Η αποκατάσταση των προσφύγων

Δ. Η αποζημίωση των ανταλλαξίμων και η ελληνοτουρκική προσέγγιση

Ε. Η ένταξη των προσφύγων στην Ελλάδα

ΙΙΙ. ΤΟ ΠΡΟΣΦΥΓΙΚΟ ΖΗΤΗΜΑ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ (1821-1930)

Πρόσφυγες στην Ελλάδα κατά το 19ο αιώνα(Εισαγωγή)

Α. Το προσφυγικό ζήτημα κατά την Ελληνική Επανάσταση (1821-1827)

Γ. Η αποκατάσταση των προσφύγων κατά την περίοδο της μοναρχίας του Όθωνα (1833-1862)

Δ. Πρόσφυγες και αλυτρωτικά κινήματα κατά το 19ο αιώνα

Πρόσφυγες στην Ελλάδα κατά τον 20^οαιώνα (Εισαγωγή)

Α. Προσφυγικά ρεύματα κατά την περίοδο 1914-1922

Β. Μικρασιατική καταστροφή

Γ. Η αποκατάσταση των προσφύγων

Δ. Η αποζημίωση των ανταλλαξίμων και η ελληνοτουρκική προσέγγιση

Ε. Η ένταξη των προσφύγων στην Ελλάδα

ΙV. ΤΟ ΚΡΗΤΙΚΟ ΖΗΤΗΜΑ ΑΠΟ ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗ ΑΠΟΨΗ ΚΑΤΑ ΤΟ 19ο ΚΑΙ ΤΙΣ ΑΡΧΕΣ ΤΟΥ 20ου ΑΙΩΝΑ.

Ε. Η περίοδος της αυτονομίας και η ένωση της Κρήτης με την Ελλάδα

ΙV. ΤΟ ΚΡΗΤΙΚΟ ΖΗΤΗΜΑ ΑΠΟ ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗ ΑΠΟΨΗ ΚΑΤΑ ΤΟ 19ο ΚΑΙ ΤΙΣ ΑΡΧΕΣ ΤΟΥ 20ου ΑΙΩΝΑ.

Ε. Η περίοδος της αυτονομίας και η ένωση της Κρήτης με την Ελλάδα

Η εξεταστέα ύλη των Πανελλαδικών 2020 στην Κοινωνιολογία

ΒΙΒΛΙΟ 2018-19	ΒΙΒΛΙΟ 2019-20
«Κοινωνιολογία» της Γ’ τάξης Γενικού Λυκείου των Γ. Κασιμάτη, Σ. Γεωργούλα, Μ. Παπαϊωάννου, Ι. Πράνταλου	«Κοινωνιολογία» της Γ’ τάξης Γενικού Λυκείου των Γ. Κασιμάτη, Σ. Γεωργούλα, Μ. Παπαϊωάννου, Ι. Πράνταλου

Διδακτέα-εξεταστέα ύλη 2018-19

ΔΩ: 2Π

Διδακτέα-εξεταστέα ύλη 2019-20

ΔΩ: 6

Διδακτέα ύλη 2018-19

Από το βιβλίο: «Κοινωνιολογία» της Γ’ τάξης Γενικού Λυκείου των Γ. Κασιμάτη, Σ. Γεωργούλα, Μ. Παπαϊωάννου, Ι. Πράνταλου

Διδακτέα-εξεταστέα ύλη 2019-20

Από το βιβλίο: «Κοινωνιολογία» της Γ’ τάξης Γενικού Λυκείου των Γ. Κασιμάτη, Σ. Γεωργούλα, Μ. Παπαϊωάννου, Ι. Πράνταλου

Κεφάλαιο 1 Εισαγωγή στην Κοινωνιολογία

1.1 Η γέννηση της κοινωνιολογίας

1.1.1 Αντικείμενο της Κοινωνιολογίας

1.2 Κοινωνιολογική θεώρηση

1.2.1 Ένα παράδειγμα εφαρμογής της «κοινωνιολογικής φαντασίας»

1.2.2. Οι θεμελιωτές της Κοινωνιολογίας

1.2.3 Κοινωνιολογικές σχολές

1.3 Η διεπιστημονική προσέγγιση

1.4 Η χρησιμότητα της Κοινωνιολογίας

1.5 Η κοινωνιολογία στην Ελλάδα

Κεφάλαιο 1 Εισαγωγή στην Κοινωνιολογία

1.1 Η γέννηση της κοινωνιολογίας

1.1.1 Αντικείμενο της Κοινωνιολογίας

1.2 Κοινωνιολογική θεώρηση

1.2.1 Ένα παράδειγμα εφαρμογής της «κοινωνιολογικής φαντασίας»

1.2.2 Οι θεμελιωτές της Κοινωνιολογίας

1.2.3 Κοινωνιολογικές σχολές

1.3 Η διεπιστημονική προσέγγιση

Κεφάλαιο 2 : ΜΟΡΦΕΣ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗΣ ΟΡΓΑΝΩΣΗΣ -ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΚΟΙΝΩΝΙΑ

2.1 Από την αγροτική κοινωνία στην κοινωνία της πληροφορίας

2.2 Σύγχρονες κοινωνίες

2.2.1 Τα στάδια ανάπτυξης των σύγχρονων κοινωνιών

Κεφάλαιο 3: ΚΟΙΝΩΝΙΚΟΠΟΙΗΣΗ ΚΑΙ ΚΟΙΝΩΝΙΚΟΣ ΕΛΕΓΧΟΣ

3.1 Οι στόχοι της κοινωνικοποίησης και η σημασία του κοινωνικού περιβάλλοντος για τον άνθρωπο

3.2 Ανάπτυξη του κοινωνικού εαυτού – Οι διαφορετικές προσεγγίσεις

3.3 Φορείς κοινωνικοποίησης

3.3.1 Πρωτογενείς φορείς κοινωνικοποίησης

3.3.2 Δευτερογενείς φορείς κοινωνικοποίησης

3.4 Κοινωνικός έλεγχος – Μορφές κοινωνικού ελέγχου

3.5 Η κοινωνικοποίηση ως συνεχής διαδικασία κοινωνικής μάθησης

Κεφάλαιο 5. ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ: ΠΑΡΑΓΟΝΤΑΣ ΑΝΑΠΑΡΑΓΩΓΗΣ ΚΑΙ ΑΛΛΑΓΗΣ ΤΗΣ ΚΟΙΝΩΝΙΑΣ

5.1 Ο ρόλος της εκπαίδευσης

5.1.1 Εκπαιδευτικά συστήματα – Ελληνικό Εκπαιδευτικό Σύστημα

5.2 Η εκπαίδευση ως παράγοντας αναπαραγωγής και αλλαγής της κοινωνίας

5.2.1 Η εκπαίδευση ως παράγοντας αναπαραγωγής της κοινωνίας

5.2.2 Η εκπαίδευση ως παράγοντας αλλαγής της κοινωνίας

5.3 Εκπαιδευτικός προσανατολισμός στο πλαίσιο της κοινωνίας της πληροφορίας. Η σχέση γνώσης και πληροφορίας

Κεφάλαιο 5. ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ: ΠΑΡΑΓΟΝΤΑΣ ΑΝΑΠΑΡΑΓΩΓΗΣ ΚΑΙ ΑΛΛΑΓΗΣ ΤΗΣ ΚΟΙΝΩΝΙΑΣ

5.1 Ο ρόλος της εκπαίδευσης.

5.2 Η εκπαίδευση ως παράγοντας αναπαραγωγής και αλλαγής της κοινωνίας.

5.2.1 Η εκπαίδευση ως παράγοντας αναπαραγωγής της κοινωνίας.

5.2.2 Η εκπαίδευση ως παράγοντας αλλαγής της κοινωνίας.

5.3 Εκπαιδευτικός προσανατολισμός στο πλαίσιο της κοινωνίας της πληροφορίας. Η σχέση γνώσης και πληροφορίας.

Κεφάλαιο 6. ΕΡΓΑΣΙΑ, ΑΝΕΡΓΙΑ ΚΑΙ ΚΟΙΝΩΝΙΚΕΣ ΑΝΙΣΟΤΗΤΕΣ

6.1 Ο ρόλος της εργασίας στη ζωή των ανθρώπων

6.1.1 Οργάνωση της παραγωγής και μορφές εργασίας

6.1.2 Νέες μορφές απασχόλησης

6.1.3 Μορφές ανεργίας

6.1.4 Η εργασία και η ανεργία στην ελληνική κοινωνία

6.2 Φτώχεια, πλούτος, κοινωνική διαστρωμάτωση και συνέπειες

6.2.1 Κοινωνική διαστρωμάτωση, κοινωνικές ανισότητες

6.2.2 Φτώχεια

6.2.3 Συνέπειες ανεργίας, φτώχειας και ανισοτήτων

6.2.4 Παιδική εργασία

6.3 Αντιμετώπιση των ανισοτήτων, της φτώχειας και της ανεργίας

Κεφάλαιο 6. ΕΡΓΑΣΙΑ, ΑΝΕΡΓΙΑ ΚΑΙ ΚΟΙΝΩΝΙΚΕΣ ΑΝΙΣΟΤΗΤΕΣ

6.1 Ο ρόλος της εργασίας στη ζωή των ανθρώπων

6.1.1 Οργάνωση της παραγωγής και μορφές εργασίας

6.1.2 Νέες μορφές απασχόλησης

6.2 Φτώχεια, πλούτος, κοινωνική διαστρωμάτωση και συνέπειες

6.2.1 Κοινωνική διαστρωμάτωση, κοινωνικές ανισότητες

6.2.3 Συνέπειες ανεργίας, φτώχειας και ανισοτήτων

6.2.4 Παιδική εργασία

6.3 Αντιμετώπιση των ανισοτήτων, της φτώχειας και της ανεργίας

Κεφάλαιο 7. ΜΟΡΦΕΣ ΚΑΙ ΚΟΙΝΩΝΙΚΕΣ ΒΑΣΕΙΣ ΤΗΣ ΕΞΟΥΣΙΑΣ

7.1 Κοινωνίες με ή χωρίς κρατική οργάνωση – Θεωρητική προσέγγιση

7.1.1 Μορφές εξουσίας

7.1.2 Συγκρότηση του έθνους-κράτους και συστήματα διακυβέρνησης

7.1.3 Μορφές υπερκρατικής εξουσίας – Ευρωπαϊκή Ένωση

7.2 Κοινωνικές βάσεις της εξουσίας

7.3 Πολιτική συμπεριφορά και κοινωνικοί παράγοντες που την επηρεάζουν

7.3.1 Πολιτικά κόμματα

7.3.2 Ομάδες συμφερόντων

7.3.3 Κοινή γνώμη

7.3.4 Πολιτική και εκλογική συμπεριφορά

7.3.5 Ενδεικτικές εμπειρικές έρευνες – Εκπροσώπηση στη Βουλή

7.4 Πολιτική αλλοτρίωση

Κεφάλαιο 7. ΜΟΡΦΕΣ ΚΑΙ ΚΟΙΝΩΝΙΚΕΣ ΒΑΣΕΙΣ ΤΗΣ ΕΞΟΥΣΙΑΣ

7.1 Κοινωνίες με ή χωρίς κρατική οργάνωση – Θεωρητική προσέγγιση

7.1.1 Μορφές εξουσίας

7.1.2 Συγκρότηση του έθνους-κράτους και συστήματα διακυβέρνησης

7.2 Κοινωνικές βάσεις της εξουσίας

7.3 Πολιτική συμπεριφορά και κοινωνικοί παράγοντες που την επηρεάζουν

7.3.1 Πολιτικά κόμματα

7.3.2 Ομάδες συμφερόντων

7.3.4 Πολιτική και εκλογική συμπεριφορά

7.4 Πολιτική αλλοτρίωση

Κεφάλαιο 8 Το άτομο, η κοινωνία και τα μέσα μαζικής επικοινωνίας

8.1 Τα ΜΜΕ: η διάδοση και η χρήση τους στη σύγχρονη ελληνική κοινωνία

8.2 Κοινωνικές επιδράσεις των ΜΜΕ και των Η/Υ

8.2.1 Θεωρητικές προσεγγίσεις

8.2.2 Κοινωνικές επιδράσεις των ΜΜΕ

8.3 Αγωγή αναγνωστών, θεατών, ακροατών και χρηστών Η/Υ

Κεφάλαιο 9. ΑΠΟΚΛΙΝΟΥΣΑ ΣΥΜΠΕΡΙΦΟΡΑ: ΠΑΡΑΒΑΤΙΚΟΤΗΤΑ ΚΑΙ ΕΓΚΛΗΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑ

9.1 Οι έννοιες της παραβατικότητας και της εγκληματικότητας – Το έγκλημα ως κοινωνικό φαινόμενο

9.1.1 Τύποι εγκλημάτων

9.2 Θεωρητικές προσεγγίσεις της αποκλίνουσας συμπεριφοράς –

Δύο κοινωνιολογικές οπτικές

9.2.1 Θεωρίες της συναίνεσης: ανομία και κοινωνική οικολογία

9.2.2 Θεωρίες της σύγκρουσης για την αποκλίνουσα συμπεριφορά

9.3 Η αντιμετώπιση της παραβατικότητας και της εγκληματικότητας: σωφρονισμός, κοινωνική επανένταξη και πρόληψη

9.3.1 Σωφρονισμός και κοινωνική επανένταξη

9.3.2 Πρόληψη της παραβατικότητας-εγκληματικότητας

Κεφάλαιο 9. ΑΠΟΚΛΙΝΟΥΣΑ ΣΥΜΠΕΡΙΦΟΡΑ: ΠΑΡΑΒΑΤΙΚΟΤΗΤΑ ΚΑΙ ΕΓΚΛΗΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑ

9.1 Οι έννοιες της παραβατικότητας και της εγκληματικότητας – Το έγκλημα ως κοινωνικό φαινόμενο

9.2 Θεωρητικές προσεγγίσεις της αποκλίνουσας συμπεριφοράς -Δύο κοινωνιολογικές οπτικές

9.2.1 Θεωρίες της συναίνεσης: ανομία και κοινωνική οικολογία

9.2.2 Θεωρίες της σύγκρουσης για την αποκλίνουσα συμπεριφορά

9.3.2 Πρόληψη της παραβατικότητας-εγκληματικότητας

Κεφάλαιο 10 ΕΤΕΡΟΤΗΤΑ , ΔΙΑΠΟΛΙΤΙΣΜΙΚΕΣ ΚΑΙ ΔΙΑΚΟΙΝΩΝΙΑΚΕΣ ΣΧΕΣΕΙΣ

10.1 Ετερότητα, πολιτισμικές διαφορές και υποκουλτούρες στη σύγχρονη ελληνική κοινωνία

10.1.1 Μετακινήσεις πληθυσμών (μετανάστευση – παλιννόστηση)

10.1.2 Διαφορετικές πολιτισμικές ομάδες και μειονότητες στις σύγχρονες κοινωνίες

10.2 Προκατάληψη και ρατσισμός

10.2.1 Στερεότυπα, προκατάληψη, ρατσισμός, σοβινισμός

10.2.2 Τα αίτια και οι συνέπειες της προκατάληψης και του ρατσισμού

10.3 Πόλεμος, τρομοκρατία: μορφές, αίτια και συνέπειες

10.3.1 Πόλεμος

10.3.2 Τρομοκρατία

10.3.3 Συνέπειες και αντιμετώπιση της τρομοκρατίας

10.4 Αντιμετώπιση της προκατάληψης και της οργανωμένης βίας

Κεφάλαιο 10 ΕΤΕΡΟΤΗΤΑ , ΔΙΑΠΟΛΙΤΙΣΜΙΚΕΣ ΚΑΙ ΔΙΑΚΟΙΝΩΝΙΑΚΕΣ ΣΧΕΣΕΙΣ

10.1 Ετερότητα, πολιτισμικές διαφορές και υποκουλτούρες στη σύγχρονη ελληνική κοινωνία

10.1.1 Μετακινήσεις πληθυσμών (μετανάστευση – παλιννόστηση)

10.1.2 Διαφορετικές πολιτισμικές ομάδες και μειονότητες στις σύγχρονες κοινωνίες

10.2 Προκατάληψη και ρατσισμός

10.2.1 Στερεότυπα, προκατάληψη, ρατσισμός, σοβινισμός

10.2.2 Τα αίτια και οι συνέπειες της προκατάληψης και του ρατσισμού

10.3 Πόλεμος, τρομοκρατία: μορφές, αίτια και συνέπειες

10.3.1 Πόλεμος

10.3.2 Τρομοκρατία

10.3.3 Συνέπειες και αντιμετώπιση της τρομοκρατίας

10.4 Αντιμετώπιση της προκατάληψης και της οργανωμένης βίας

Αυτή είναι συνολικά η εξεταστέα ύλη των Πανελλαδικών 2020 . Παρατηρούμε ότι η μεγαλύτερη αύξηση ύλης εντοπίζεται στο μάθημα της Ιστορίας. Και στα Αρχαία Ελληνικά έχουμε αύξηση, καθώς και εμπλουτισμό με παράλληλα κείμενα, τα οποία σίγουρα βοηθούν σε μια ευρύτερη κατανόηση του Φιλοσοφικού Λόγου.

Μάι 12 2019

Το ποίημα του Παρμενίδη

Στη δεύτερη συνάντησή μας στο πλαίσιο του σεμιναρίου για τους Πλατωνικούς μύθους θα αναφερθούμε στο ποίημα του Προσωκρατικού φιλοσόφου Παρμενίδη. Η σκέψη του επηρέασε βαθύτατα τον Πλάτωνα. Θα λέγαμε ότι είναι εκείνος ο Προσωκρατικός φιλόσοφος που το στίγμα του το βρίσκουμε σε όλη τη μεταγενέστερη φιλοσοφία. Η φιλοσοφική του σκέψη είναι αποτυπωμένη με τη μορφή ποιήματος, το μεγαλύτερο μέρος του οποίου μας έχει διασωθεί.

Το ποίημα του Παρμενίδη είναι γραμμένο σε δακτυλικό εξάμετρο, όπως και τα έπη του Ομήρου. Ο Ελεάτης φιλόσοφος παρουσιάζει τον ήρωα του ποιήματος να συμμετέχει σε ένα φανταστικό ταξίδι με αλληγορικό περιεχόμενο. Μια Θεά, η οποία δεν κατονομάζεται, δείχνει στον ήρωα τους τρόπους με τους οποίους μπορούμε να εξερευνήσουμε τις διαδρομές που ενδεχομένως μας οδηγούν στη γνώση.

Το ποίημα δεν αποκαλύπτει εύκολα τα μυστικά του. Είναι γραμμένο με έναν τρόπο κρυπτικό και για αυτό και οι ερμηνείες είναι ποικίλες και αλληλοσυγκρουόμενες πολλές φορές. Θα αναφέρουμε εδώ, την αξιοσημείωτη ερμηνεία του Λάμπρου Κουλουμπαρίτση, που ξεκινώντας από μια νέα μετάφραση του όρου “εόν” μας δείχνει ότι πρέπει να είμαστε ιδιαίτερα επιφυλακτικοί και προσεκτικοί, όταν προσεγγίζουμε τη σκέψη διανοητών μιας άλλης εποχής και μιας άλλης πραγματικότητας.

Το ποίημα του Παρμενίδη – Απόσπασμα 1 (Diels – Kranz)

Στη συνέχεια παραθέτουμε το απόσπασμα 1 του ποιήματος. Η μετάφραση είναι του Δημοσθένη Κούρτοβικ. Τόσο το πρωτότυπο, όσο και η μετάφραση παρατίθενται στην ιστοσελίδα της πύλης για την Ελληνική γλώσσα.

ἵπποι ταί με φέρουσιν ὅσον τ᾽ ἐπὶ θυμὸς ἱκάνοι
πέμπον, ἐπεί μ᾽ ἐς ὁδὸν βῆσαν πολύφημον ἄγουσαι
δαίμονος, ἣ κατὰ πάντ᾽ ἄστη φέρει εἰδότα φῶτα·
τῇ φερόμην· τῇ γάρ με πολύφραστοι φέρον ἵπποι
5ἅρμα τιταίνουσαι, κοῦραι δ᾽ ὁδὸν ἡγεμόνευον.
ἄξων δ᾽ ἐν χνοίῃσιν ἵει σύριγγος ἀυτὴν
αἰθόμενος (δοιοῖς γὰρ ἐπείγετο δινωτοῖσιν
κύκλοις ἀμφοτέρωθεν), ὅτε σπερχοίατο πέμπειν
Ἡλιάδες κοῦραι, προλιποῦσαι δώματα Νυκτὸς
10εἰς φάος, ὠσάμεναι κράτων ἄπο χερσὶ καλύπτρας.

ἔνθα πύλαι Νυκτός τε καὶ Ἤματός εἰσι κελεύθων,
καί σφας ὑπέρθυρον ἀμφὶς ἔχει καὶ λάινος οὐδός.
αὐταὶ δ᾽ αἰθέριαι πλῆνται μεγάλοισι θυρέτροις·
τῶν δὲ Δίκη πολύποινος ἔχει κληῖδας ἀμοιβούς.
15τὴν δὴ παρφάμεναι κοῦραι μαλακοῖσι λόγοισιν.
πεῖσαν ἐπιφραδέως, ὥς σφιν βαλανωτὸν ὀχῆα
ἀπτερέως ὤσειε πυλέων ἄπο· ταὶ δὲ θυρέτρων
χάσμ᾽ ἀχανὲς ποίησαν ἀναπτάμεναι πολυχάλκους
ἄξονας ἐν σύριγξιν ἀμοιβαδὸν εἰλίξασαι
20γόμφοις καὶ περόνῃσιν ἀρηρότε· τῇ ῥα δι᾽ αὐτέων
ἰθὺς ἔχον κοῦραι κατ᾽ ἀμαξιτὸν ἅρμα καὶ ἵππους.

καί με θεὰ πρόφρων ὑπεδέξατο, χεῖρα δὲ χειρὶ
δεξιτερὴν ἕλεν, ὧδε δ᾽ ἔπος φάτο καί με προσηύδα·
ὦ κοῦρ᾽ ἀθανάτοισι συνάορος ἡνιόχοισιν,
25ἵπποις ταί σε φέρουσιν ἱκάνων ἡμέτερον δῶ,
χαῖρ᾽, ἐπεὶ οὔτι σε μοῖρα κακὴ προὔπεμπε νέεσθαι
τήνδ᾽ ὁδόν (ἦ γὰρ ἀπ᾽ ἀνθρώπων ἐκτὸς πάτου ἐστίν),
ἀλλὰ θέμις τε δίκη τε. χρεὼ δέ σε πάντα πυθέσθαι
ἠμὲν Ἀληθείης εὐκυκλέος ἀτρεμὲς ἦτορ
30ἠδὲ βροτῶν δόξας, ταῖς οὐκ ἔνι πίστις ἀληθής.
ἀλλ᾽ ἔμπης καὶ ταῦτα μαθήσεαι, ὡς τὰ δοκοῦντα
χρῆν δοκίμως εἶναι διὰ παντὸς πάντα περῶντα.

Οι φοράδες που με πάνε όσο μακριά ποθεί η ψυχή μου

μ᾽ εκτόξευσαν μπροστά, σαν μ᾽ έφεραν στου θεού το ξακουστό

στρατί, που σηκώνει τον άνθρωπο τον γνώστη όλων των πόλεων.

Σ᾽ αυτόν λοιπόν βρέθηκα το δρόμο, όπου μ᾽ έφεραν τ᾽ άτια τα σοφά

σέρνοντας το άρμα μου, και μπροστά μου κόρες πήγαιναν.5

Κι ο άξονας στους τόρμους¹ τσίριζε σα σφυρίχτρα,

αναμμένος (γιατί ήταν στριμωγμένος ανάμεσα στις τορνευτές

τις ρόδες), καθώς του Ήλιου οι θυγατέρες σπεύδαν

να με συνοδέψουν, αφού άφησαν τα δώματα της Νύχτας για το φως

και με τα χέρια τους έβγαλαν τα πέπλα απ᾽ τα κεφάλια τους.10

Εκεί είναι οι πύλες των μονοπατιών της Νύχτας και της Μέρας,

ανάμεσα σ᾽ ένα ανώφλι και ένα κατώφλι πέτρινο.

Ψηλά ορθωμένες στον αέρα, κλείνουν με μεγάλες πόρτες,

κι η τιμωρός Δικαιοσύνη κρατάει τους διπλοσύρτες.

Μα οι κόρες την ξεγέλασαν με τα όμορφά τους λόγια15

και πονηρά την έπεισαν γρήγορα να τραβήξει το μάνταλο

απ᾽ τις πύλες. Κι οι πύλες, όταν άνοιξαν, άφησαν ανάμεσά τους

ένα τεράστιο χάσμα, διαδοχικά στρίβοντας μες στις θήκες τους

τους χαλκόδετους ρεζέδες,² τους στερεωμένους

με ξυλοκάρφια και πιρτσίνια.³ Κι ευθύς ανάμεσά τους, στον20

πλατύ το δρόμο, πέρασε τ᾽ άρμα οδηγημένο απ᾽ τις κόρες.

Κι η θεά με καλοδέχτηκε, πήρε το χέρι το δεξί μου

στο δικό της και με τούτα τα λόγια με προσφώνησε:

«Καλώς όρισες, νέε, εσύ που έρχεσαι στο σπίτι μου συνοδεμένος

από αθάνατους ηνίοχους, με τ᾽ άλογα που σε κουβαλούν.25

Δεν σ᾽ έβαλε μοίρα κακή σ᾽ αυτό το δρόμο, που τόσο μακριά

είναι απ᾽ των ανθρώπων τα βήματα,

αλλά η δικαιοσύνη. Πρέπει όλα να τα μάθεις,

την ήσυχη καρδιά της στρογγυλής Αλήθειας

και τις ιδέες των θνητών τις ψεύτικες.30

Αλλά θα μάθεις και πώς πρέπει να ᾽ναι οι γνώμες των ανθρώπων

για να έχουν βάση και να διαπερνούν τα πάντα.

(μετάφραση Δ. Κούρτοβικ)

¹ τόρμος = οπή

² ρεζές = μεντεσές

³ πιρτσίνι = είδος καρφιού

Απρ 27 2019

Η αλληγορία του σπηλαίου στο χρόνο

“Σίγουρα δεν πρωτοτυπούμε, όταν αναφερόμαστε στην αλληγορία του σπηλαίου.” Έτσι, ξεκινάει το κείμενό του ο Levi R. Bryant στο θαυμάσιο blog του Larval subjects. Στη συνέχεια, παραθέτουμε μια ελεύθερη απόδοση των γραφομένων του. Το κείμενο είναι από αυτά που θα μας απασχολήσουν στο σεμινάριο για τους Πλατωνικούς μύθους.

Το κείμενο

Όλοι μας ήρθαμε σε επαφή με την αλληγορία του σπηλαίου κάποια στιγμή στα σχολικά μας χρόνια. Γιατί λοιπόν να αναφερθούμε ξανά σε αυτήν; Τι καινούργιο έχουμε να δούμε και να μάθουμε ανατρέχοντας και πάλι σε μια ιστορία γνωστή και χιλιοειπωμένη; Ο βασικός λόγος είναι ένας: Η αλληγορία του σπηλαίου είναι ένας καλός μύθος. Πως μπορούμε όμως να ορίσουμε έναν καλό μύθο;

Η αλληγορία του σπηλαίου στο χρόνο

Η απάντηση στο προηγούμενο ερώτημα είναι απλή. Ένας καλός μύθος λειτουργεί ως μηχανή του χρόνου. Ας μη πάει το μυαλό μας στις μηχανές του χρόνου, όπως αυτές παρουσιάζονται στα βιβλία και τις ταινίες της επιστημονικής φαντασίας. Δεν πρόκειται για ένα ταξίδι στο παρελθόν. Ο καλός μύθος διαπερνά το κουκούλι της ιστορικότητας, ξεπερνά τον ιστορικό του ορίζοντα και μας ταξιδεύει στο μέλλον. Ο καλός μύθος είναι ανοιχτός σε ερμηνείες. Κάθε εποχή και κάθε αναγνώστης καθρεφτίζει εκεί την ιστορικότητα και τα βιώματά του. Ο καλός μύθος είναι ομιλούν υποκείμενο μέσα στο ταξίδι του χρόνου. Ο καλός μύθος κινείται. Τα σημαινόμενα που μπορούμε να του αποδώσουμε είναι πολλά και συνεχώς ανανεώνονται. Ο μύθος αυτός ξεπερνά την Πλατωνική φιλοσοφία. Είναι μέρος της πολιτιστικής κληρονομιάς κάθε εποχής και τόπου.

Ερμηνεύοντας το ταξίδι της αλληγορίας στο χρόνο

Η ιστορία είναι γνωστή. Οι δεσμώτες βρίσκονται σε αυτή την κατάσταση από τη στιγμή της γέννησής τους. Δεν γνωρίζουν ότι είναι δεσμώτες. Πίσω από τη φωτιά που καίει για αυτούς, φύλακες περνούν κρατώντας διαφορετικές αναπαραστάσεις ζώων και πραγμάτων. Θυμίζουν διαδηλωτές που περνούν με πλακάτ. Οι δεσμώτες βλέπουν τις αντανακλάσεις των αντικειμένων πάνω στο τοίχωμα της σπηλιάς. Θεωρούν πως όλη η πραγματικότητα είναι αυτή. Τι πιο φυσικό, αφού δεν έχουν δει τίποτα άλλο. Πώς θα μπορούσε να ερμηνεύσει ένας άνθρωπο της εποχής μας αυτή την εικόνα και τα σύμβολά της;

Ας δούμε την κυρίαρχη ερμηνεία: Η σπηλιά είναι η πραγματικότητά μας. Η φωτιά δεν μπορεί παρά να είναι το σύστημα μέσα στο οποίο ζούμε. Και οι φύλακες που μεταφέρουν τα πράγματα τι άλλο από διαμορφωτές της κοινής γνώμης, ταγοί κάθε είδους. Όσο για τις σκιές είναι η κενολογία σε όλες τις μορφές της.

Οι σκιές είναι κατά βάση εικόνες και οι εικόνες είναι αντίγραφα ενός αντικειμένου ή ενός προσώπου. Διαβάζοντας την αλληγορία, ο πειρασμός να αποφανθούμε ότι ο Πλάτωνας έχει διαγνώσει την παθογένεια της σύγχρονης εποχής είναι μεγάλος. Ο Niklas Luhmann, όπως και άλλοι θεωρητικοί των μέσων θα συμφωνούσαν ότι αυτό που ονομάζουμε αντίληψη της πραγματικότητας είναι σε μεγάλο βαθμό κατασκευασμένο. Ας το σκεφτούμε λίγο περισσότερο. Πως είμαστε σίγουροι ας πούμε, ότι η Βόρεια Κορέα υπάρχει; Βρεθήκαμε κάποια στιγμή εκεί; Το πιθανότερο είναι πως όλη η γνώση μας για τη συγκεκριμένη χώρα είναι η αποτύπωση σε ένα χάρτη (εικόνα). Διαβάσαμε κόπου για αυτή (εικόνα). Ακούσαμε κάποιον να αναφέρεται και να αναπαριστά την εμπειρία του (εικόνα). Μια φωτογραφία ή κάποιο film (εικόνα). Είναι σαφές ότι η βάση των πεποιθήσεών μας έχει διαμορφωθεί από εικόνες. Αυτή είναι η πραγματικότητα όλων μας.

Η διάκριση της γραμμής του όντος και της γνώσης

Ας παρατηρήσουμε τη γραμμή της οντολογίας και της γνωσιολογίας, όπως διαφαίνεται μέσα από την αλληγορία του σπηλαίου.

Συνοπτικά μπορούμε να πούμε ότι ανάλογα με την πηγή της γνώσης (δεξιά στον πίνακα), διαμορφώνεται και η πραγματικότητά μας (το τι υπάρχει στον κόσμο μας, αριστερά στον πίνακα).

Στο σημείο αυτό θα εισάγουμε στον λόγο μας και τις δύο βασικές αρχές: Την αρχή της ταυτότητας (Α = Α) και την αρχή της μη αντίφασης ( ~ (Α & -Α)). Ο Πλάτων στηρίζει τη θέση ότι η πραγματικότητα βασίζεται στον Ορθό Λόγο, επομένως ακολουθεί της βασικές αρχές του. Με απλά λόγια, όσο μια οντότητα είναι περισσότερο ταυτόσημη με τον εαυτό της, τόσο πιο αληθινή είναι. Στη γλώσσα του Πλάτωνα αυτός είναι ένας τρόπος να ειπωθεί ότι όσο περισσότερο αιώνιο και αμετάβλητο είναι κάτι, τόσο περισσότερο αληθινό είναι. Η ίδια λογική υπάρχει και όσον αφορά την αρχή της μη – αντίφασης. Εάν τα αισθητά αντικείμενα (ότιδήποτε αντιλαμβανόμαστε με τις αισθήσεις) βρίσκονται χαμηλότερα αξιολογικά σε σχέση με τις μαθηματικές (νοητές) μορφές, αυτό οφείλεται στο ότι τα αισθητά εμπεριέχουν την αντίφαση.

Για παράδειγμα, ένα τριαντάφυλλο είναι κόκκινο αυτή τη στιγμή. Δυστυχώς, η εφήμερη ομορφιά του θα χαθεί και θα χάσει το όμορφο χρώμα του σε λίγες ημέρες. Έρχεται, επομένως, σε αντίφαση με τη φύση του και την ουσία του. Στερείται αιωνιότητας. Δεν στέκεται έξω από το χρόνο. Ανήκει στο γίγνεσθαι και όχι στο είναι.

Μια πιο προσεκτική ματιά στη φύση των εικόνων

Ποιο είναι λοιπόν το πρόβλημα με τις εικόνες; Χωρίς καμία εξαίρεση οι εικόνες διαστρεβλώνουν αυτό που απεικονίζουν. Η φωτογραφία του σκύλου μου δεν είναι ο σκύλος μου. Αυτό είναι ένα παράδειγμα εύκολα αντιληπτό και μπορούμε να το εφαρμόσουμε στο σύνολο των απεικονίσεων. Τι συμβαίνει όμως, όταν περάσουμε το στάδιο των αισθητών και προσεγγίσουμε τις μαθηματικές (νοητές) μορφές; Είναι ενδιαφέρον να παρατηρήσουμε ότι ο Πλάτων δεν αποδίδει σε αυτές τις μορφές την ανώτατη θέση στο πλαίσιο της πραγματικότητας.

Ποιος είναι ο λόγος; Αναφέρει ότι τα μαθηματικά βασίζονται σε διαγράμματα και τη γραφή. Ας παρακολουθήσουμε σχηματικά τη σκέψη του. Αρχικά, ας σχεδιάσουμε ένα τρίγωνο.

Σχεδιάσαμε λοιπόν ένα τρίγωνο στην προσπάθειά μας να σκεφτούμε και να αντιληφθούμε την ουσία του τριγώνου ως είδος. Όσο όμως και αν προσπαθήσαμε να αποδώσουμε την ουσία της τριγωνικότητας πάντα θα αποτυγχάνουμε. Το μόνο που μπορούμε να αποδώσουμε κάθε φορά είναι ένα μόνο συγκεκριμένο τρίγωνο. Μπορεί να είναι είτε σκαληνό, είτε ορθογώνιο, είτε ισόπλευρο, είτε ισοσκελές. Σε καμία περίπτωση δε θα μπορέσουμε να ενσωματώσουμε κάθε πιθανή εκδοχή του.

Κάθε εικόνα, κάθε αποτύπωση είναι εξ ορισμού πιο περιορισμένη σε σχέση με αυτό που επιδιώκει να αποτυπώσει. Αν αποδώσουμε το σκαληνό τρίγωνο της εικόνας μας αυτομάτως αποκλείουμε τα υπόλοιπα μέλη της οικογένειας των τριγώνων. Ο κίνδυνος που ελλοχεύει είναι ότι η εικόνα, η οποία σε πρώτο επίπεδο υπάρχει για να μας βοηθήσει να περιηγηθούμε και να αντιληφθούμε την ευρύτερη πραγματικότητα, μας καθοδηγεί αναπότρεπτα να παραγνωρίσουμε πτυχές που δεν αποτυπώνει.

Κάθε εικόνα είναι ένα πλαίσιο: Ενσωματώνει και αποκλείει

Όταν ισχυριζόμαστε ότι οι εικόνες περιορίζουν από τη φύση τους, στην πραγματικότητα δηλώνουμε και ότι κάθε εικόνα είναι ένα πλαίσιο. Ξεχνάμε συχνά ότι κάθε εικόνα είναι μια αναπαράσταση. Πως άραγε, μπορεί μια φωτογραφία ή μια ταινία να είναι μια αναπαράσταση; Φυσικά επειδή σχηματίζουν και σχηματίζονται μέσα σε ένα πλαίσιο. Ο πιο απλός τρόπος για να πούμε τι είναι ένα πλαίσιο είναι να πούμε ότι δημιουργείται ένας χώρος εξωτερικός και ένας χώρος εσωτερικός, που πριν δεν υπήρχε. Στα social media το βλέπουμε διαρκώς. Ο καθένας μας δημοσιεύει εικόνες του εαυτού του και παρουσιάζει ιστορίες που αφορούν τη ζωή του μέσα από το πρίσμα που θέλει ο ίδιος να δώσει.

Δεν βλέπουμε, ωστόσο, αυτό που είναι έξω από το πλαίσιο. Οι εικόνες είναι αληθινές με την έννοια ότι αποτυπώνουν κάτι που όντως συνέβη ή συμβαίνει. Ταυτόχρονα είναι ψευδείς καθώς αφήνουν έξω από το πλαίσιο ό,τι δεν επιλέχτηκε να βρίσκεται εντός του. Αν διαβάσουμε σε ένα περιοδικό ένα γράμμα ενός αναγνώστη προς τους υπεύθυνους του περιοδικού, διαβάζουμε το αποτύπωμα, την εικόνα της σκέψης του. Το αποτύπωμα αυτό είναι αληθές στο βαθμό που όντως ο αναγνώστης πραγματικά έγραψε το γράμμα. Είναι και ψευδής αποτύπωση της πραγματικότητας, καθώς ο εκδότης επέλεξε το συγκεκριμένο γράμμα μέσα από μια πληθώρα συναφών επιστολών. Χρωματίζει τη δική του επιλογή και όχι το σύνολο της συγκεκριμένης πραγματικότητας.

Να λοιπόν, πως η αλήθεια μπορεί να χρησιμοποιηθεί (και σε μεγάλο βαθμό, ασυνείδητα) για να ειπωθεί ένα ψέμα. Κάθε αλήθεια είναι περιορισμένη μέσα σε ένα πλαίσιο. Όπως και κάθε παράθυρο, μας επιτρέπει να δούμε μόνο ένα κομμάτι της ευρύτερης πραγματικότητας.

Την επόμενη φορά που θα παρακολουθήσουμε ειδήσεις, ας έχουμε στο νου μας πως αυτό που βλέπουμε δεν είναι ολόκληρη η εικόνα. Οι δεσμώτες του σπηλαίου είναι δεσμώτες κυρίως γιατί είναι γοητευμένοι από τις εικόνες που τους προσφέρονται αδιάκοπα, σε συνεχή ροή.

Ο σύγχρονος άνθρωπος δεν μπορεί να κάνει αλλιώς παρά να ζει σε έναν κόσμο εικόνων. Ας θυμόμαστε την υπνωτιστική τους δύναμη.

Περισσότερο εκπαιδευτικό υλικό και εκπαιδευτικά video για όλες τις τάξεις και φυσικά την Ανθρωπιστική Κατεύθυνση μπορείτε να βρείτε στην ιστοσελίδα του Φιλολογικού Φροντιστηρίου (filologiko.ελ), η οποία αφορά τα διαδικτυακά μαθήματα που παρέχουμε σε όλες τις τάξεις.

Απρ 10 2019

Εισαγωγικό σεμινάριο στους μύθους του Πλάτωνα

Τη Δευτέρα 6 Μαΐου στις 20:00 θα ξεκινήσει το εισαγωγικό σεμινάριο στους μύθους του Πλάτωνα. Έχουν προγραμματιστεί πέντε εβδομαδιαίες συναντήσεις. Θα αναφερθούμε στη λειτουργία του μύθου στους Πλατωνικούς διαλόγους. Οδηγός μας θα είναι η αλληγορία του σπηλαίου, ο μύθος της Ατλαντίδας και ο αντίστοιχος του Προμηθέα, όπως αυτός σκιαγραφείται από τον Πρωταγόρα.

Θα μας δοθεί η ευκαιρία να αναφερθούμε στο πνευματικό κλίμα το οποίο συνετέλεσε να δημιουργηθούν αυτά τα έργα, και όλα αυτά μέσα στο πλαίσιο της πόλεως κράτους και της σοφιστικής κίνησης που δίκαια χαρακτηρίζεται ως ο πρώτος διαφωτισμός της ανθρωπότητας.

Για την παρακολούθηση του σεμιναρίου δεν προαπαιτείται κάποια προγενέστερη γνώση. Κάθε συνάντηση θα καλύψει ένα διαφορετικό θέμα, το οποίο θα σχετίζεται με το ευρύτερο θέμα της αξιοποίησης του μύθου από τον Πλάτωνα. Το σεμινάριο έχει βιωματική μορφή. Μετά την εισήγηση θα ακολουθήσει διάλογος και ερωτήσεις – τοποθετήσεις από τους συμμετέχοντες.

Παραθέτουμε στη συνέχεια ένα ενδεικτικό κείμενο, από αυτά που θα εστιάσουμε στο σεμινάριο. Πρόκειται για την αναφορά που γίνεται στον Τίμαιο για την Ατλαντίδα. Σύμφωνα με τον Πλατωνικό διάλογο ο νομοθέτης Σόλων πληροφορείται από Αιγύπτιους ιερείς την ύπαρξη της Ατλαντίδας και τον ρόλο της Αθήνας για την αντιμέτώπισή της. Τα γεγονότα τοποθετούνται σε ένα μυθολογικό απώτατο παρελθόν, 9000 χρόνια πριν την εποχή του Σόλωνα.

Η αφήγηση των Αιγυπτίων ιερέων

«… Τα έργα της πόλης σας ήταν πολλά και μεγάλα· τα έχουμε γραμμένα εδώ και τα θαυμάζουμε.

(e) Όμως ένα τα ξεπερνά όλα και σε μεγαλείο και σε αρετή. Τα κείμενά μας λένε πως η πόλη σας καταπόνεσε κάποτε μια δύναμη που όρμησε με αλαζονεία καταπάνω της Ευρώπης ολόκληρης και συνάμα ολόκληρης της Ασίας· ξεκινούσε απ᾽ έξω, από το Ατλαντικό πέλαγος, γιατί τότε ταξιδευότανε εκείνο το πέλαγος. Είχε ένα νησί εμπρός από το στόμιό του, αυτό που ονομάζεται, καθώς λέτε, Στήλες του Ηρακλή.¹Και το νησί ήταν μεγαλύτερο από την Ασία και τη Λιβύη²μαζί. Και οι ταξιδιώτες μπορούσαν να περάσουν από αυτό το νησί στα άλλα νησιά και από τα νησιά σ᾽ ολόκληρη την ήπειρο,[25]στην αντίπερα όχθη αυτής της πραγματικής θάλασσας. Και μέσα στο στόμιο που λέγαμε μοιάζει να είναι ένα λιμάνι με στενή είσοδο· όμως έξω από το άλλο μέρος είναι πραγματικό πέλαγος και τη στεριά που το περιστοιχίζει θα τη λέγαμε πολύ σωστά και με την κυριολεξία ήπειρο.³Λοιπόν σ᾽ αυτό το νησί, την Ατλαντίδα, βασιλιάδες είχαν δημιουργήσει μια μεγάλη και θαυμαστή δύναμη, που κυριαρχούσε πάνω σ᾽ ολόκληρο το νησί και πολλά άλλα νησιά και μέρη της ηπείρου. Κι ακόμη κρατούσε τη Λιβύη ώς την Αίγυπτο, (b) και την Ευρώπη ώς την Τυρρηνία. Κι αυτή η δύναμη, αφού συγκεντρώθηκε σύσσωμη, επεχείρησε να υποδουλώσει με μια ορμή όλα τα μέρη σας και τα δικά μας και όσα βρίσκονται μέσα στο στόμιο. Τότε, Σόλων, φανερώθηκε σε όλους τους ανθρώπους η δύναμη της πόλης σας με την αρετή και τη ρώμη της. Γιατί ξεπέρασε όλες τις άλλες σε ψυχική αντοχή και σε πολεμική τέχνη. (c) Στην αρχή επικεφαλής των Ελλήνων, κι έπειτα, όταν οι άλλοι την εγκατέλειψαν, αναγκασμένη να πολεμήσει μόνη, αφού άγγιξε τον έσχατο κίνδυνο, νίκησε τους εισβολείς, έστησε τρόπαιο, και δεν άφησε να υποδουλωθούν αυτοί που ποτέ δεν είχαν γίνει δούλοι. Κι εμάς τους άλλους, όσοι κατοικούμε δώθε από τις Ηράκλειες Στήλες, γενναιόδωρα όλους μας ελευθέρωσε. Όμως αργότερα ήρθαν τρομεροί σεισμοί και κατακλυσμοί και μέσα σε μια μέρα και μια νύχτα φρίκης, (d) ολόκληρος ο στρατός σας βούλιαξε μονομιάς μέσα στη γη και το νησί η Ατλαντίδα βούλιαξε στη θάλασσα και αφανίστηκε. Γι᾽ αυτό και σήμερα ακόμη το πέλαγος σ᾽ εκείνα τα μέρη είναι δυσκολοταξίδευτο και ανεξερεύνητο· το εμπόδιο είναι η ρηχή λάσπη που άφησε το νησί καθώς καταποντιζότανε…»

Η μετάφραση είναι του Γιώργου Σεφέρη

Πηγή

Απρ 3 2019

Οι αφηγηματικοί τρόποι ως μέρος των αφηγηματικών τεχνικών

Τόσο στο ποιητικό, όσο και στο πεζό κείμενο ο λογοτέχνης έχει τη δυνατότητα να χρησιμοποιήσει διαφορετικούς αφηγηματικούς τρόπους. Οι αφηγηματικοί τρόποι εντάσσονται στην ευρύτερη κατηγορία των αφηγηματικών τεχνικών. Οι βασικότεροι αφηγηματικοί τρόποι είναι:

Η διήγηση
Η περιγραφή
Ο διάλογος
Η αφήγηση
Ο εσωτερικός μονόλογος
Ο ελεύθερος πλάγιος λόγος
Η μίμηση
Η εγκιβωτισμένη αφήγηση
Τα σχόλια

Η διήγηση ως αφηγηματικός τρόπος

Όταν ο ποιητής ή ο πεζογράφος επιλέξει να χρησιμοποιήσει τη διήγηση, αποκλείει την αυτοτελή αναφορά στο λόγο των άλλων προσώπων. Τα γεγονότα εξιστορούνται σε τρίτο πρόσωπο και η εστίαση είναι αυτή ενός “παντογνώστη παρατηρητή”, ο οποίος φαίνεται να γνωρίζει τα πάντα για την ιστορία και τα πρόσωπα που συμμετέχουν. Ακόμα και οι πιο βαθιές σκέψεις των ηρώων είναι γνώριμες σε αυτόν. Κατανοούμε ότι η παρουσίαση μιας ιστορίας με αυτόν τον τρόπο είναι απόλυτα υποκειμενική. Τα λόγια των ηρώων, τα κίνητρά τους και οι επιθυμίες τους δίνονται σε πλάγιο λόγο. Ουσιαστικά δεν ακούμε ποτέ τη δική τους φωνή. Έχει διατυπωθεί η εύλογη απορία κατά πόσον ο αφηγητής είναι σε θέση να γνωρίζει τόσο καλά το βάθος της ψυχής των ηρώων. Είναι ξεκάθαρο ότι κανείς δεν μπορεί να ισχυριστεί ότι κατέχει μια τέτοιου είδους γνώση. Ο αναγνώστης του λογοτεχνικού κειμένου γνωρίζει και ο ίδιος ότι αυτή η παντοδυναμία του αφηγητή είναι μια λογοτεχνική σύμβαση, την οποία ακολουθεί, καθώς συντείνει στη απόλαυση του κειμένου.

Η περιγραφή

Όταν παρουσιάζουμε τα χαρακτηριστικά ενός προσώπου ή μιας τοποθεσίας κάνουμε περιγραφή. Η περιγραφή ως αφηγηματικός τρόπος χρησιμοποιείται έντονα από τις απαρχές της καταγεγραμμένης λογοτεχνικής παραγωγής, από το έπος. Ας θυμηθούμε την περιγραφή του Ομήρου στη ραψωδία Σ’ της Ιλιάδας. Με κάθε λεπτομέρεια φέρνει μπροστά στα μάτια μας την ασπίδα του Αχιλλέα. Η περιγραφή χρησιμοποιήθηκε και στο κλασικό μυθιστόρημα του 18ου και 19ου αιώνα ως μια τεχνική επιβράδυνσης και κορύφωσης της αγωνίας. Θα μπορούσαμε να προχωρήσουμε και σε μια ακόμα κατηγοριοποίηση αναφέροντας ότι η περιγραφή διακρίνεται:

Σε ρεαλιστική περιγραφή, κατά την οποία περιγράφεται ένα πραγματικό πρόσωπο, τοπίο ή πράγμα. Για παράδειγμα, μια περιγραφή του Ολύμπου.
Σε φανταστική περιγραφή, κατά την οποία περιγράφονται πλάσματα και οντότητες που υπάρχουν στη φαντασία του συγγραφέα. Για παράδειγμα, μια περιγραφή ενός εξωγήινου όντος.
Σε μεικτή περιγραφή, κατά την οποία ξεκινώντας από την περιγραφή ενός υπαρκτού προσώπου ή πράγματος προσθέτουμε και άλλα στοιχεία που αποτελούν προϊόντα της φαντασίας του συγγραφέα.

Ο διάλογος

Ο διάλογος είναι ο βασικός τρόπος των θεατρικών έργων. Αυτήν ακριβώς τη λειτουργία επιτελεί και όταν χρησιμοποιείται στο πεζό ή ποιητικό κείμενο. Προσφέρει θεατρικότητα και ζωντάνια, δίνει τη δυνατότητα να σκιαγραφηθεί η προσωπικότητα και η ψυχοσύνθεση των ηρώων μέσα από τα λεγόμενα τους, το πως επικοινωνούν ή αντιπαρατίθενται. Τα έργα του Πλάτωνα είναι γραμμένα σε διαλογική μορφή, κάτι που τα συγκαταλέγει και στα λογοτεχνικά αριστουργήματα. Στο σημείο αυτό ας θυμηθούμε τον Παπαδιαμάντη και τον Βιζυηνό. Η χρήση του διαλόγου, που συνήθως γίνεται και στην ιδιωματική διάλεκτο των πρωταγωνιστών βοηθά ιδιαίτερα να σκιαγραφηθούν οι προσωπικότητές τους. Η αντίθεση ανάμεσα στην καθαρεύουσα της αφήγησης και το ιδίωμα του διαλόγου δημιουργεί μια αντίστιξη και εντείνει την απόλαυση του κειμένου.

Η αφήγηση

Για να έχουμε αφήγηση πρέπει να υπάρχουν τρία στοιχεία: Ο πομπός, ο οποίος αφηγείται, ο δέκτης που λαμβάνει το μήνυμα και φυσικά το περιεχόμενο της αφήγησης. Βασικό σημείο που πρέπει να τονιστεί είναι ότι σε μια αφήγηση δεν είναι δυνατόν να συμπεριλάβουμε όλα τα γεγονότα. Αυτό καθιστά την επιλογή και το ταλέντο του λογοτέχνη ως το πρωταρχικό στοιχείο που θα καθορίσει και την ποιότητα των γραφομένων. Στη σύγχρονη λογοτεχνία είναι σύνηθες το φαινόμενο του πειραματισμού στον τρόπο με τον οποίο ξεδιπλώνεται η αφήγηση. Πολλές φορές καλούμε τον αναγνώστη να “συμπληρώσει” τα κενά. Με αυτόν τον τρόπο ο κάθε αναγνώστης γίνεται και συνδημιουργός.

Ο εσωτερικός μονόλογος

Ο εσωτερικός μονόλογος εστιάζει στη ροή των σκέψεων ενός πρωταγωνιστή. Ο τρόπος που μιλάμε στον εαυτό μας είναι συνειρμικός. Συναισθήματα, σκέψεις, αναμνήσεις, μελλοντικές προβολές περνούν από μπροστά μας, όπως οι εικόνες μιας ταινίας. Η αλληλουχία είναι εσωτερική, δεν εντοπίζεται παρά μόνο μέσα στην ιδιαίτερη ψυχοσύνθεση και ιστορία του υποκειμένου.

Ο ελεύθερος πλάγιος λόγος

Ο ελεύθερος πλάγιος λόγος χαρακτηρίζεται ως η ενδιάμεση μορφή ανάμεσα στον ευθύ και τον πλάγιο λόγο. Ουσιαστικά πρόκειται για τον συνδυασμό δύο φωνών: του αφηγητή και του χαρακτήρα του οποίου τα λόγια μεταφέρει ο αφηγητής. Στον ελεύθερο πλάγιο λόγο δεν έχουμε ρήμα εξάρτησης, άρα τα λόγια των προσώπων μεταφέρονται με μεγαλύτερη πειστικότητα. Η αδυναμία του ελεύθερου πλάγιου λόγου είναι πως δεν είναι πάντοτε σαφές το αν πρόκειται για τα λόγια ενός προσώπου ή για την ερμηνεία του ίδιου του αφηγητή. Ας παραθέσουμε ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα για να αποσαφηνίσουμε το σημείο: Ευθύς λόγος: Όταν τον συνάντησε του είπε λάμποντας: “Χαίρομαι που σε βλέπω.” Πλάγιος λόγος: Όταν τον συνάντησε του είπε ότι ένοιωσε χαρά που τον είδε. Ελεύθερος πλάγιος λόγος: Όταν τον συνάντησε έλαμψε. Χαίρονταν πολύ που τον είδε.

Η μίμηση

Με τον συγκεκριμένο τρόπο ο λογοτέχνης έχει την επιλογή να παρουσιάσει την ιστορία μέσω ενός άλλου προσώπου, συνήθως πλαστού (φανταστικού) σε πρώτο – κατά κανόνα – πρόσωπο. Δεν αποκλείεται η αφήγηση να πραγματοποιείται και στο τρίτο πρόσωπο και τα συμβάντα να αποδίδονται από την οπτική γωνίια ενός χαρακτήρα. Τις περισσότερες φορές η επιλογή είναι η πρωτοπρόσωπη αφήγηση καθώς με αυτόν τον τρόπο ο λόγος αποκτά σφριγηλότητα και ζωντάνια και δίνει την αίσθηση της αυθεντικότητας. Αρκετές φορές παρατηρούμε ότι μπορεί να έχουμε μια καθαρά διαλογική αφήγηση. Είναι μια τεχνική που προέρχεται από το θέατρο. Ο αφηγητής απουσιάζει και η εξέλιξη της υπόθεσης παρουσιάζεται μέσα από τον διάλογο. Τέλος, ο πιο συχνός τρόπος είναι αυτός της μικτής αφήγησης μέσα στον εκφραστικό τρόπο της μίμησης. Σε αυτή την περίπτωση υπάρχει αφηγητής. Η αφήγησή του, ωστόσο, διακόπτεται από διαλόγους ανάμεσα στα πρόσωπα της ιστορίας. Αυτόν τον αφηγηματικό τρόπο θα τον συναντήσουμε στα περισσότερα διηγήματα και μυθιστορήματα.

Η εγκιβωτισμένη αφήγηση

Στην εγκιβωτισμένη αφήγηση μια αφήγηση τοποθετείται στο εσωτερικό μιας άλλης. Έξοχα παραδείγματα εγκιβωτισμού έχουμε στον Όμηρο αλλά και στις Χίλιες και μια νύχτες. Την τεχνική της εγκιβωτισμένης αφήγησης χρησιμοποιεί και η Karen Blixen στο αριστούργημά της 7 Gothic Tales (Επτά Γοτθικές ιστορίες).

Τα σχόλια

Σε κάποιες περιπτώσεις ο αφηγητής προσθέτει κάποια σχόλια που αφορούν τα πρόσωπα της ιστορίας ή τα δρώμενα. Με αυτόν τον τρόπο δίνει την εντύπωση ότι κάνει έναν διάλογο με τον αναγνώστη, ότι του ζητά να εστιάσει σε κάποια συγκεκριμένη πτυχή της ιστορίας. Ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι τα σχόλια που παραθέτει ο Γιώργος Ιωάννου στο έργο του “Μες τους προσφυγικούς συνοικισμούς.” Εκπαιδευτικό υλικό καθώς και εκπαιδευτικά video στα οποία έχουν πρόσβαση οι μαθήτριες και οι μαθητές του Φιλολογικού Φροντιστηρίου θα βρείτε στην ιστοσελίδα μας filologiko.ελ, η οποία αφορά τα διαδικτυακά μαθήματα που παρέχουμε. Για τα δια ζώσης τμήματά μας και τα αντίστοιχα Προγράμματα Σπουδών, ενημερωθείτε εδώ και φυσικά στη Γραμματεία του Φροντιστηρίου. Οι αφηγηματικοί τρόποι ως μέρος των αφηγηματικών τεχνικών.

Οι αφηγηματικοί τρόποι ως μέρος των αφηγηματικών τεχνικών.

Μαρ 24 2019

Ο χρόνος της αφήγησης στο λογοτεχνικό κείμενο

Ο χρόνος της αφήγησης είναι ένας από τους δυο χρόνους που συναντάμε στα λογοτεχνικά κείμενα. Ο πρώτος είναι ο χρόνος της ιστορίας, ο οποίος είναι και ο πραγματικός χρόνος των γεγονότων. Αντιστοιχεί στη διάρκειά τους, όπως θα την αντιλαμβανόμασταν στην πραγματική ζωή. Ο δεύτερος είναι ο αφηγηματικός χρόνος, ο οποίος αντιστοιχεί στη διάρκεια που έχουν τα γεγονότα μέσα στην αφήγηση. Εξίσου σημαντικό στοιχείο είναι και η σειρά με την οποία παρουσιάζονται τα γεγονότα.

Για να κατανοήσουμε πληρέστερα τη διαφορά μπορούμε να αναφέρουμε το παράδειγμα του αριστουργήματος του James Joyce “Ulysses“. Όλα τα γεγονότα που περιγράφονται στο πολυσέλιδο μυθιστόρημα δεν είναι παρά ο απολογισμός μιας ημέρας. Ο ήρωας του μυθιστορήματος. ο Δουβλινέζος
Leopold Bloom ξυπνά το πρωί και φεύγει για τη δουλειά του. Θα επιστρέψει την επόμενη μέρα. Μέσα σε αυτό το εικοσιτετράωρο ο αφηγηματικός χρόνος μας παρουσιάζει τα συναισθήματα, τις εικόνες, τα βιώματα που νοιώθει και μοιράζεται.

Ο χρόνος της αφήγησης ως προς τη σειρά

Η ευθύγραμμη αφήγηση: Ο πιο απλός τρόπος. Τα γεγονότα παρουσιάζονται ακολουθώντας τη σειρά με την οποία συνέβησαν. Αυτή η αφήγηση ονομάζεται και γραμμική.
Αφήγηση με αναχρονίες: Αυτός είναι ο πιο συνηθισμένος τρόπος, καθώς το λογοτεχνικό κείμενο συνήθως εστιάζει στο βίωμα και στη συναισθηματική κατάσταση. Διακρίνουμε δύο βασικά επίπεδα:
Την αναδρομή, στη διάρκεια της οποίας ο αφηγητής αφηγείται γεγονότα που συνέβησαν στο παρελθόν, διακόπτοντας την κανονική ροή.
Την πρόληψη: Ο αφηγητής παραθέτει γεγονότα που θα συμβούν στο μέλλον. Δεν ακολουθείται η κανονική σειρά των γεγονότων και συνήθως αυτή η τεχνική επιλέγεται, όταν στόχος του λογοτέχνη είναι να προοικονομήσει την εξέλιξη της ιστορίας.

Η διάρκεια των γεγονότων στο κείμενο

Οι βασικοί τρόποι με τους οποίους παρουσιάζονται τα γεγονότα ως προς τη χρονική τους διάρκεια είναι οι ακόλουθοι. Ας σημειώσουμε ότι συνήθως στα κείμενα έχουμε έναν συνδυασμό αυτών.

Η επιβράδυνση: Ο αφηγητής φροντίζει σε γεγονότα που πιθανόν διήρκεσαν λίγο να παρεμβάλλει περιγραφές και σχόλια που συνήθως αφορούν το προσωπικό βίωμα των πρωταγωνιστών. Με αυτόν τον τρόπο η ιστορία πλουτίζεται και αποκτά βάθος.
Η επιτάχυνση: Σε αυτή την περίπτωση ο αφηγηματικός χρόνος είναι μικρότερος από το χρόνο της ιστορίας. Ο αφηγητής επιλέγει να προσπεράσει ή να παρουσιάσει περιληπτικά κάποια σημεία της ιστορίας.
Η παύση: Θα συναντήσουμε αυτή την τεχνική κυρίως στα κλασικά μυθιστορήματα του 19ου αιώνα. Η αφήγηση συνεχίζεται με περιγραφές τοπίων, καταστάσεων που δεν έχουν σχέση με τη βασική αφήγηση. Είναι ενδιαφέρον να σημειώσουμε ότι η πρώτη μορφή αυτής της τεχνικής συναντάται για πρώτη φορά στον Ηρόδοτο με τις περίφημες παρεκβάσεις. Φυσικά, πρέπει να σημειώσουμε ότι πρόκειται για άλλου είδους κείμενο (μια πρώτη μορφή ιστορικού κειμένου) και το πιθανότερο είναι ότι γίνεται αρκετά αυθόρμητα και όχι ως αφηγηματική τεχνική.
Η έλλειψη: Ο αφηγητής επιλέγει να παραλείψει τμήμα της ιστορίας το οποίο θεωρεί επουσιώδες.
Η περίληψη: Εδώ, η επιλογή είναι να αποδοθούν περιληπτικά, σε αδρές γραμμές τμήματα της βασικής αφήγησης.

Μαρ 21 2019

By Μάκης Τσελέντης

Προτεινόμενες ερωτήσεις για τα Ηθικά Νικομάχεια

Οι προτεινόμενες ερωτήσεις για τα Ηθικά Νικομάχεια του Αριστοτέλη, όπως αυτές έχουν δοθεί από το Υπουργείο. Ακριβώς όπως και για τα Πολιτικά είναι ένα χρήσιμο υλικό για την επανάληψη σας. Οι ερωτήσεις παρουσιάζονται ανά ενότητα.

Ενότητα 1

«ἡ μὲν διανοητικὴ … ἐξ ἔθους περιγίνεται»: αν αυτός είναι ο χαρακτήρας των διανοητικών και των ηθικών αρετών, ποιος έχει την κύρια ευθύνη για τη μετάδοση των πρώτων και ποιος για την απόκτηση των δεύτερων;(ερώτηση από το σχολικό εγχειρίδιο στη σελίδα 157)
«ὅθεν καὶ τοὔνομα ἔσχηκε»: πρόσεξε ότι ο Αριστοτέλης κάνει εδώ ετυμολογία της λέξης ἠθικός. Κάνε ύστερα από αυτό κάποιες σκέψεις για τον τρόπο με τον οποίο ο Αριστοτέλης οδηγείται στην επισήμανση των (πραγματικών) σημασιών των λέξεων και σχολίασε τη σχέση που έχουν μέσα στη σκέψη του τα πράγματα με τις λέξεις που τα δηλώνουν. (ερώτηση από το σχολικό εγχειρίδιο στη σελίδα 157)
«ἐξ οὗ καὶ δῆλον ὅτι οὐδεμία τῶν ἠθικῶν ἀρετῶν φύσει ἡμῖν ἐγγίνεται»: διατύπωσε με δικά σου λόγια τον συλλογισμό με τον οποίο ο Αριστοτέλης οδηγήθηκε σ’ αυτό το συμπέρασμα. (ερώτηση από το σχολικό εγχειρίδιο στη σελίδα 157)
Ποια είδη αρετών διακρίνει ο Αριστοτέλης, σε ποια μέρη της ψυχής εντάσσονται και πώς κατακτάται η καθεμιά;
Τι προσπαθεί να αποδείξει ο Αριστοτέλης στο κείμενο αυτό και με τη χρήση ποιου τρόπου καταφέρνει να ενισχύσει τη θέση του;
Ποιο είναι το γενικό συμπέρασμα στο οποίο καταλήγει ο Αριστοτέλης σχετικά με τη φύση της ηθικής αρετής;
Ποιοι όροι της αριστοτελικής φιλοσοφίας εντοπίζονται στο κείμενο; Να προσδιορίσετε το περιεχόμενό τους.
Σχολιάστε το ύφος του Αριστοτέλη και τα εκφραστικά μέσα που χρησιμοποιεί.

Ενότητα 2

Όσα λέγονται στην ενότητα αυτή αποτελούν ένα δεύτερο αποδεικτικό επιχείρημα του Αριστοτέλη για την άποψή του ότι «οὐδεμία τῶν ἠθικῶν ἀρετῶν φύσει ἡμῖν ἐγγίνεται». Πες με δικά σου λόγια το επιχείρημα αυτό. (ερώτηση από το σχολικό εγχειρίδιο στη σελίδα 159)
Πρόσεξε ότι ο Αριστοτέλης, που έχει οργανώσει εδώ τον λόγο του πάνω στο πρώτο πληθυντικό πρόσωπο (μανθάνομεν), βάζει στη θέση του προσώπου αυτού το τρίτο πληθυντικό πρόσωπο στη φράση «οἰκοδομοῦντες οἰκοδόμοι γίνονται καὶ κιθαρίζοντες κιθαρισταί». Μη βιαστείς να βγάλεις οποιοδήποτε συμπέρασμα. Αν, πάντως, αρχίζεις να έχεις μέσα σου κάποια υποψία γι’ αυτή την αλλαγή, περίμενε να δεις πώς θα συμπεριφερθεί ο Αριστοτέλης (από αυτή την άποψη) και στις τρεις επόμενες ενότητες. Τότε προσπαθήστε να βρείτε μέσα στην τάξη μια συνολική εξήγηση γι’ αυτή την αλλαγή προσώπων στον λόγο (εδώ!) του Αριστοτέλη. Αποφασίστε επίσης τότε πόσο συνειδητή είναι από τον Αριστοτέλη η συμπεριφορά του αυτή.(ερώτηση από το σχολικό εγχειρίδιο στη σελίδα 159)
Ποια η λειτουργικότητα της λέξης «ἔτι» στην αρχή του κειμένου;
Τι προσπαθεί να αποδείξει ο Αριστοτέλης στην ενότητα αυτή; Να αναπτύξετε το επιχείρημά του.
Να εντοπίσετε τα χρονικά επιρρήματα που υπάρχουν στο κείμενο και να δείξετε τη λειτουργικότητά τους σε σχέση με την επιχειρηματολογία.
Να εξηγήσετε το περιεχόμενο των όρων «δύναμις» και «ἐνέργεια» και να αναφέρετε τα είδη των δυνάμεων που διακρίνει ο Αριστοτέλης.
Ποια βασικά εκφραστικά μέσα χρησιμοποιεί ο Αριστοτέλης προκειμένου να ενισχύσει το επιχείρημά του; Να δώσετε συγκεκριμένα χωρία από το κείμενο.

Ενότητα 3

«οἱ γὰρ νομοθέται τοὺς πολίτας ἐθίζοντες ποιοῦσιν ἀγαθούς»: όπως σε κάθε λέξη υπάρχει μια συλλαβή που τονίζεται περισσότερο από τις άλλες (= που προφέρεται δυνατότερα από τις άλλες), έτσι και σε κάθε φράση ο “τόνος” (= το μεγαλύτερο βάρος) πέφτει σε κάποια συγκεκριμένη λέξη (αυτή δηλαδή η λέξη έχει το μεγαλύτερο “βάρος” για τη διαμόρφωση της συνολικής σημασίας της φράσης). Ποια είναι, κατά τη γνώμη σου, η λέξη αυτή στην παραπάνω φράση;(ερώτηση από το σχολικό εγχειρίδιο στη σελίδα 161)
«ὅσοι δὲ μὴ εὖ αὐτὸ ποιοῦσιν»: όπως ξέρεις από τη γραμματική σου, η αντωνυμία αὐτὸς – αὐτὴ – αὐτὸ είναι επαναληπτική (= αναφέρεται σε κάτι για το οποίο έγινε λόγος προηγουμένως). Σε τι λοιπόν συγκεκριμένο αναφέρεται η λέξη αὐτὸ της παραπάνω φράσης; (Προσπάθησε να το πεις σε αρχαίο ελληνικό λόγο!) (ερώτηση από το σχολικό εγχειρίδιο στη σελίδα 161)
«καὶ διαφέρει τούτῳ πολιτεία πολιτείας»: πρόσεξε ότι υπάρχει κόμμα π ρ ι ν από τον συμπλεκτικό σύνδεσμο καί. Κουβεντιάστε μέσα στην τάξη για τις περιπτώσεις που χρειάζεται κόμμα π ρ ι ν από τον σύνδεσμο αυτόν και δοκιμάστε, ύστερα από αυτό, να μεταφράσετε με τον πιο σωστό πια τρόπο την παραπάνω φράση.(ερώτηση από το σχολικό εγχειρίδιο στη σελίδα 161)
Ποια αποδεικτικά επιχειρήματα πρόσθεσε στην ενότητα αυτή ο Αριστοτέλης για να υποστηρίξει τη βασική του σκέψη ότι «οὐδεμία τῶν ἠθικῶν ἀρετῶν φύσει ἡμῖν ἐγγίνεται»;(ερώτηση από το σχολικό εγχειρίδιο στη σελίδα 161)
. Ποιο επιχείρημα αντλεί ο Αριστοτέλης από τον χώρο της πόλης για να αποδείξει ότι οι ηθικές αρετές δεν υπάρχουν μέσα μας εκ φύσεως;
Γιατί ο Αριστοτέλης επιλέγει να αντλήσει το νέο του επιχείρημα από τον χώρο της πόλης;
Ποιο είναι το κριτήριο διάκρισης των πολιτευμάτων σε καλά και λιγότερο καλά, κατά τον Αριστοτέλη;
Ο Αριστοτέλης χρησιμοποιεί και στην ενότητα αυτή επιχειρήματα – παραδείγματα από την τέχνη, για να ενισχύσει τη βασική του θέση. Να τα αποδώσετε με δικά σας λόγια, επισημαίνοντας τη διαφορά τους από παρόμοια επιχειρήματα της προηγούμενης ενότητας.
Η άποψη που εκφράζεται στη φράση «εἰ γὰρ μὴ οὕτως εἶχε, οὐδὲν ἂν ἔδει τοῦ διδάξοντος» συμφωνεί με όσα υποστήριξε ο Αριστοτέλης στην 1η ενότητα σχετικά με τον ρόλο της διδασκαλίας στη γένεση και ανάπτυξη των διανοητικών και ηθικών αρετών;

Ενότητα 4

«ἐν αὐτοῖς»: Τίνος γένους λες πως είναι εδώ η επαναληπτική αντωνυμία; Με άλλη διατύπωση: Σε τι από τα προηγούμενα αναφέρεται η επαναληπτική αντωνυμία αυτής της φράσης; (ερώτηση από το σχολικό εγχειρίδιο στη σελίδα 163)
«ἕξεις»: Κουβεντιάστε μέσα στην τάξη για τον τρόπο με τον οποίο σχηματίστηκε αυτή η λέξη. Όταν από τη συζήτησή σας προκύψει η σημασία της αρχαίας ελληνικής αυτής λέξης, προχωρήστε πια τότε στη σύγκριση της σημασίας της αρχαίας ελληνικής λέξης με τη σημασία της νεοελληνικής λέξης έξη.
«οὐ μικρὸν οὖν διαφέρει»: γιατί ο Αριστοτέλης επιμένει στο εὐθὺς ἐκ νέων; Συμφωνείτε με τη θέση αυτή του φιλοσόφου, ιδίως με τη βαρύτητα που προσδίδει στη θέση του αυτή η προσθήκη της φράσης: μᾶλλον δὲ τὸ πᾶν;(ερώτηση από το σχολικό εγχειρίδιο στη σελίδα 163)
. Ποιος ο ρόλος των «οὕτω δὴ καὶ» στην αρχή της παραγράφου;
«Καὶ ἑνὶ δὴ λόγῳ ἐκ τῶν ὁμοίων ἐνεργειῶν αἱ ἕξεις γίνονται»: ποια η θέση της πρότασης μέσα στην ενότητα και πώς καταλήγει σ’ αυτή ο Αριστοτέλης;
Ποιον περιορισμό θέτει στο κείμενο ο φιλόσοφος σχετικά με τις έξεις;
Να σχολιάσετε την τελευταία περίοδο του κειμένου ως προς το περιεχόμενο και τη μορφή.

Ενότητα 5

«Σημεῖον δὲ δεῖ ποιεῖσθαι τῶν ἕξεων τὴν ἐπιγινομένην ἡδονὴν ἢ λύπην τοῖς ἔργοις»: κουβεντιάστε μέσα στην τάξη για το κριτήριο που θέτει ο Αριστοτέλης προκειμένου να αποφανθεί κανείς αν έχουν πια οριστικά διαμορφωθεί οι «έξεις». Κάντε πιο συγκεκριμένη τη συζήτησή σας χρησιμοποιώντας τα παραδείγματα που χρησιμοποιεί και ο Αριστοτέλης. Στο τέλος δοκιμάστε να προσθέσετε και άλλα, δικά σας παραδείγματα.
Θυμηθείτε ότι είχαμε παραπέμψει σ’ αυτό το σημείο τη συζήτηση για την εναλλαγή πρώτου και τρίτου πληθυντικού προσώπου που είχαμε προσέξει στη δεύτερη ενότητα. Συζητήστε λοιπόν στην τάξη για το θέμα αυτό.
Με βάση ποιο κριτήριο θεωρεί ο Αριστοτέλης ότι διαμορφώνονται τα μόνιμα στοιχεία του χαρακτήρα μας; Πώς το αποδεικνύει και σε ποιο συμπέρασμα καταλήγει;
Παρουσιάστε διαγραμματικά την επιτέλεση μιας ηθικής πράξης με τα συναισθήματα που βιώνουν αυτοί που έχουν κατακτήσει ως ἕξιν τις ηθικές αρετές και αυτοί που δεν τις έχουν κατακτήσει ως ἕξιν.
Τι χαρακτήρα δίνει στην αρετή ο Αριστοτέλης και πώς αυτός διαφαίνεται μέσα στο κείμενο;
Ποια παιδεία θεωρεί «ὀρθὴ» ο Αριστοτέλης και πώς αυτή συνδέεται με τη διαμόρφωση των μόνιμων στοιχείων του χαρακτήρα μας;

Ενότητα 6

Πρόσεξε ότι η λέξη «ἀρετὴ» είναι για τον Αριστοτέλη μια λέξη που δεν προορίζεται μόνο για τον άνθρωπο. Ταιριάζει – είναι σαν να μας λέει – και για τα έμψυχα και για τα άψυχα πράγματα (αυτό θα πει ότι μπορεί να χρησιμοποιείται και για τα ζώα). Με αυτό το γενικό νόημα, ποιο είναι το περιεχόμενο της λέξης «ἀρετή»; (Τόνισε τα δύο κύρια στοιχεία που διακρίνει στην έννοια «ἀρετὴ κάθε πράγματος», άρα και του ανθρώπου, ο Αριστοτέλης).(ερώτηση από το σχολικό εγχειρίδιο στη σελίδα 167)
Πώς συσχετίζονται οι αρετές με τις έξεις και γιατί δεν αρκεί ο χαρακτηρισμός έξεις όταν μιλάμε για τις αρετές;
Παρουσιάστε τα παραδείγματα που χρησιμοποιεί ο Αριστοτέλης για να κάνει πιο κατανοητά τα γνωρίσματα που διαφοροποιούν την αρετή από τις άλλες έξεις
Ποιο νόημα δίνει ο Αριστοτέλης στην 6η ενότητα;
Τι γνωρίζετε για τον αριστοτελικό όρο «τέλος» και για την «τελεολογική αντίληψη»;
Τι νόημα δίνει στον λόγο του Αριστοτέλη η χρήση της υποθετικής πρότασης («Εἰ δὴ …») και της δυνητικής ευκτικής («ἂν εἴη»);

Ενότητα 7

«εἰ τὰ δέκα πολλὰ τὰ δὲ δύο ὀλίγα, τὰ ἓξ μέσα λαμβάνουσι κατὰ τὸ πρᾶγμα»: Εξήγησε με ένα σχήμα το αριθμητικό μέσον που περιγράφεται εδώ. (ερώτηση από το σχολικό εγχειρίδιο στη σελίδα 170)
Ο Αριστοτέλης δεν είχε ακόμη στη διάθεσή του τις τόσο σημαντικές για τον δικό μας λόγο λέξεις αντικειμενικός και υποκειμενικός, βρέθηκε όμως αυτή τη στιγμή στην ανάγκη να εκφράσει τις δύο αυτές έννοιες. Μπροστά σε ανάλογο πρόβλημα ο Αριστοτέλης βρέθηκε πολλές φορές στη διάρκεια των επιστημονικών του ενασχολήσεων, εφόσον ήταν ο πρώτος που ασχολήθηκε με κάποιους επιστημονικούς κλάδους ή πρώτος αυτός αντιμετώπισε με έναν καινούριο, σε σχέση με τους παλιότερους στοχαστές, τρόπο κάποιους τομείς της ανθρώπινης σκέψης και γνώσης. Ο κάθε όμως επιστήμονας, όταν κατά τη διάρκεια των ερευνών του βρίσκεται στην ανάγκη να εκφράσει με λόγο τις ιδέες του, δεν έχει βέβαια πρόχειρες και εύκολες τις λύσεις· μερικές μάλιστα φορές χρειάζεται να κάνει και περισσότερες από μία δοκιμές ώσπου να καταλήξει (αν καταλήξει!) σε κάτι οριστικό. Συνέβη, νομίζεις, το ίδιο και με τον Αριστοτέλη στην περίπτωση που μας απασχολεί; (ερώτηση από το σχολικό εγχειρίδιο στη σελίδα 170)
Ποια έννοια προσπαθεί να προσδιορίσει ο Αριστοτέλης σ’ αυτή την ενότητα και με ποια κριτήρια γίνεται αυτό;
Ποια παραδείγματα χρησιμοποιεί ο Αριστοτέλης προκειμένου να διασαφηνίσει το αντικειμενικό και το υποκειμενικό μέσον;
Ποια είναι τα δύο άκρα της μεσότητας; Αφού απαντήσετε στο ερώτημα αυτό, να παρουσιάσετε διαγραμματικά τις αρετές που αναφέρονται στην 4η ενότητα με τα δύο άκρα τους.
Ποιες λέξεις και φράσεις του κειμένου αναφέρονται στους όρους «μέσον – ἔλλειψις – ὑπερβολή»;
Η αρετή είναι μεσότητα που προσδιορίζεται με βάση ποιο κριτήριο; Αιτιολογήστε την απάντησή σας.
Ποια είναι τα νέα γνωρίσματα της αρετής που προστίθενται σ’ αυτή την ενότητα και συμπληρώνουν τον ορισμό της;
Με βάση τα στοιχεία αυτής της ενότητας και όσα αναφέρθηκαν στις ενότητες 1, 2 και 3, πώς αποδεικνύεται ότι οι ηθικές αρετές δεν υπάρχουν μέσα μας εκ φύσεως;
Να δείξετε ότι απαραίτητη προϋπόθεση για τον προσδιορισμό της αρετής και του μέσου της είναι η σωκρατική προτροπή «γνῶθι σαυτόν».

Ενότητα 8

«τοῦ μέσου ἂν εἴη στοχαστική»: Πρόσεξε ότι ο Αριστοτέλης απέφυγε να πει: «τοῦ μέσου ἐστὶ στοχαστική». Προσπάθησε να καταλάβεις τη διαφορά των δύο εκφραστικών τρόπων και εξήγησε στη συνέχεια την προτίμηση του Αριστοτέλη για την πρώτη – μπορούμε άραγε από την προτίμησή του να βγάλουμε συμπεράσματα και για τον χαρακτήρα του; Μην ξεχνάς αυτό που λένε, πως «το ύφος είναι ο άνθρωπος»! Θα βοηθηθείς, πάντως, στην προσπάθειά σου, αν ξαναθυμηθείς από το συντακτικό σου α) τη σημασία του εκφραστικού σχήματος της δυνητικής ευκτικής, και β) τη λεγόμενη (=;) «απλή σκέψη του λέγοντος».(ερώτηση από το σχολικό εγχειρίδιο στη σελίδα 172)
Πώς ορίζει ο Αριστοτέλης τα «ολοκληρωμένα έργα»;
Ο Αριστοτέλης συγκρίνει τις έννοιες τέχνη – αρετή – φύση. Ποιες ομοιότητες και ποιες διαφορές εντοπίζει και με ποια σειρά τις ιεραρχεί;
Διατυπώστε (με προκείμενες και συμπέρασμα) τον συλλογισμό του Αριστοτέλη που αποδεικνύει ότι η αρετή έχει ως στόχο τη μεσότητα.
Αν λάβουμε υπόψη τον υποθετικό συλλογισμό και τη δυνητική ευκτική («ἂν εἴη») που χρησιμοποιεί ο Αριστοτέλης, σε τι συμπεράσματα μπορούμε να καταλήξουμε για το ύφος του; Προσιδιάζει στον επιστημονικό λόγο;
Ο Αριστοτέλης διευκρινίζει στο τέλος της ενότητας ότι, όταν αναφέρεται στην αρετή, εννοεί την ηθική και όχι τη διανοητική αρετή. Πώς εξηγείται η άποψη αυτή;

Ενότητα 9

«μᾶλλον καὶ ἧττον»: Περισσότερο ή λιγότερο από τι; Ο Αριστοτέλης, όπως βλέπεις, δεν το λέει καθαρά – στη γλώσσα του συντακτικού θα λέγαμε: ο Αριστοτέλης δεν βάζει εδώ, δίπλα σ’ αυτά τα συγκριτικού βαθμού επιρρήματα, καμιά γενική συγκριτική. Μπορείς με βάση αυτά που ακολουθούν να προσθέσεις εσύ αυτή τη γενική συγκριτική;(ερώτηση από το σχολικό εγχειρίδιο στη σελίδα 174)
Αλήθεια, τι ακριβώς εννοούμε όταν χρησιμοποιούμε κι εμείς στον λόγο μας – τόσο συχνά μάλιστα – τη λέξη πρέπει («έτσι πρέπει να κάνεις» – «δεν πρέπει να κάνεις έτσι»); Με άλλα λόγια: Ποιο είναι το κριτήριό μας (ή τα κριτήριά μας) για την ορθότητα των πράξεών μας; Συζητήστε το μέσα στην τάξη – και ύστερα αναρωτηθείτε τι ήταν, αλήθεια, στην πραγματικότητα αυτό που έδινε στον αρχαίο Έλληνα τη βεβαιότητα πως οι πράξεις του ήταν ορθές. (ερώτηση από το σχολικό εγχειρίδιο στη σελίδα 174)
Στην ενότητα αυτή ο Αριστοτέλης κάνει κάποιες διευκρινίσεις σχετικά με τη θέση που διατύπωσε στο τέλος της προηγούμενης ενότητας, ότι η ηθική αρετή σχετίζεται με τα συναισθήματα και τις πράξεις, στα οποία υπάρχει και υπερβολή και έλλειψη και το μέσον. Ποιες είναι οι διευκρινίσεις αυτές και ποιο τρόπο ανάλυσης χρησιμοποιεί ο φιλόσοφος για να τις δώσει;
Ποιες προϋποθέσεις πρέπει να ισχύουν για να μπορούμε να τηρούμε το μέτρο στα συναισθήματα;
Ποιος ο ρόλος του ρήματος «δεῖ» στο κείμενο;
Με ποιον συλλογισμό καταλήγει ο Αριστοτέλης ότι η αρετή είναι ένα είδος μεσότητας;
Πώς φαίνεται μέσα στο κείμενο η κοινωνική διάσταση της αρετής; Συμφωνούν οι απόψεις του Αριστοτέλη και του Πλάτωνα ως προς αυτό το σημείο;
Τι μπορείτε να παρατηρήσετε σχετικά με τη μεθοδικότητα της σκέψης του Αριστοτέλη, αν συγκρίνετε την 8η με την 9η ενότητα;

Ενότητα 10

«ὡρισμένῃ λόγῳ»: Όπως θα πρόσεξες, στο σημαντικότατο αυτό για τη σύλληψη της αρετής στοιχείο ο Αριστοτέλης αναφέρεται για πρώτη φορά εδώ. Τι είναι αυτό που τον έκανε, κατά την κρίσιμη στιγμή του ορισμού, να αισθανθεί αυτή την ανάγκη; Τι το καινούριο πρόσθεσε το νέο αυτό στοιχείο; (ερώτηση από το σχολικό εγχειρίδιο στη σελίδα 176)
Γράψε ένα μικρό δοκίμιο (μιας ή δύο σελίδων) για τις βασικές έννοιες που χρησιμοποίησε ο Αριστοτέλης προκειμένου να διαμορφώσει τον ορισμό του της αρετής. (ερώτηση από το σχολικό εγχειρίδιο στη σελίδα 176)
Αναπτύξτε τον συλλογισμό του Αριστοτέλη όπως αυτός παρουσιάζεται στην πρώτη παράγραφο της ενότητας. Σε ποιο συμπέρασμα καταλήγει;
Ο Αριστοτέλης, για να ενισχύσει τη θέση του ότι το λάθος γίνεται με πολλούς τρόπους, ενώ το σωστό με έναν, αντλεί στοιχεία από τη διδασκαλία των Πυθαγορείων και την ποίηση. Πώς αυτά συσχετίζονται μεταξύ τους;
Να επισημάνετε τις αντιθέσεις του κειμένου με τις οποίες τονίζεται ότι το λάθος («ἁμαρτάνειν») συνδέεται με την κακία και το σωστό («κατορθοῦν») με την αρετή. Ποιες λέξεις αναφέρονται στο «ἁμαρτάνειν» και ποιες στο «κατορθοῦν»;
Να δώσετε και να αναλύσετε τον ορισμό της αρετής, όπως δίνεται από τον Αριστοτέλη.
Ποια είναι η έννοια της «προαιρέσεως» και γιατί είναι τόσο καθοριστική για την κατάκτηση της αρετής;

Μαρ 14 2019

Προτεινόμενες ερωτήσεις για τα Πολιτικά του Αριστοτέλη

Στο συγκεκριμένο κείμενο παρουσιάζουμε προτεινόμενες ερωτήσεις για τα Πολιτικά του Αριστοτέλη, όπως έχουν δοθεί από το Υπουργείο. Καλύπτουν σε ικανοποιητικό βαθμό την επισκόπηση της ύλης. Ορισμένες από αυτές βασίζονται στον συνδυασμό γνώσεων και την κριτική σκέψη. Το μάθημα των Αρχαίων Ελληνικών στη Γ’ Λυκείου είναι το πλέον απαιτητικό, καθώς εκτός από το γλωσσικό υπόβαθρο οι μαθήτριες και οι μαθητές εξετάζονται και στον Φιλοσοφικό Λόγο.

Η διδασκαλία του μαθήματος είναι αναγκαίο να βασίζεται στην κατανόηση του κειμένου. Ακόμη και σε σημεία που χρειάζεται να απομνημονεύσουμε η κατανόηση των εννοιών είναι πολύτιμος σύμμαχος. Στη συνέχεια, παραθέτουμε τις προτεινόμενες ερωτήσεις για τα Πολιτικά κατά ενότητα.

Προτεινόμενες ερωτήσεις για τα Πολιτικά του Αριστοτέλη. Επιλέξαμε μια φωτογραφική σύνθεση αφηρημένης τεχνοτροπίας σε ήπια ανοιχτά χρώματα που αλληλοεπικαλύπτονται για να αποδώσουμε το σύνθετο του πολιτικού φαινομένου.

Ενότητα 1

«Ἐπειδὴ … ὁρῶμεν»: Χρησιμοποιώντας τη λέξη «ὁρῶμεν» ο Αριστοτέλης δηλώνει, στην πραγματικότητα, ότι τα (λογικά) επιχειρήματά του συχνά τα συλλέγει προσέχοντας τη γύρω του πραγματικότητα. Και όχι, βέβαια, μόνο αυτό, αφού στη συνέχεια τα επιχειρήματα αυτά ο Αριστοτέλης τα χρησιμοποιεί κιόλας για την προώθηση της σκέψης του και για εξαγωγή συμπερασμάτων (θυμήσου π.χ. όσα διάβασες στην 1η ενότητα, όπου ο Αριστοτέλης συνήγαγε συμπεράσματα προσέχοντας τη «συμπεριφορά» της πέτρας και της φωτιάς). Με ποιο επίθετο θα χαρακτήριζες έναν τέτοιο στοχαστή, έναν τέτοιο φιλόσοφο; Ποιο επίθετο θα δήλωνε τότε το αντίθετο; (ερώτηση από το σχολικό εγχειρίδιο στη σελίδα 183)

«τοῦ κυριωτάτου πάντων»: Στα «Ηθικά Νικομάχεια» το υπέρτατο αυτό αγαθό ο Αριστοτέλης το είχε χαρακτηρίσει με την έκφραση «τὸ ἀκρότατον πάντων τῶν πρακτῶν ἀγαθῶν». Ποιο ήταν αυτό (:με ποια λέξη το δήλωνε); Γράψε ένα μικρό δοκίμιο (μιας ή δυο σελίδων) για τη σύμπτωση ή μη του υπέρτατου για το άτομο αγαθού με το υπέρτατο για την πολιτεία αγαθό. (ερώτηση από το σχολικό εγχειρίδιο στη σελίδα 183)

Να δώσετε τον ορισμό της έννοιας «πόλις» όπως αυτός προκύπτει μέσα από το κείμενο και να επισημάνετε το προσεχές γένος της και την ειδοποιό διαφορά της.

Να εντοπίσετε τις φράσεις του κειμένου που υποδηλώνουν την τελεολογική αντίληψη του Αριστοτέλη και να τις επεξηγήσετε.
Με ποιο συλλογισμό καταλήγει ο Αριστοτέλης ότι η «πόλις» είναι ανώτερη μορφή κοινωνίας και στοχεύει στο ανώτερο από όλα τα αγαθά; Ο συλλογισμός αυτός είναι παραγωγικός ή επαγωγικός;

Ενότητα 12

Η άποψη ότι «η πόλη ανήκει στην κατηγορία των πραγμάτων που υπάρχουν εκ φύσεως» προβάλλεται ως το λογικό συμπέρασμα άλλων, προηγούμενων, παραδοχών. Προσπάθησε να αναπαραγάγεις – με δικά σου λόγια – το συλλογισμό (ή τους συλλογισμούς) με τον οποίο (ή με τους οποίους) ο Αριστοτέλης κατέληξε στο συγκεκριμένο συμπέρασμα. (σχολικό εγχειρίδιο στη σελίδα 186)

«ο άνθρωπος είναι προορισμένος από τη φύση να ζει σε πόλη»: Ποιο από τα δύο, κατά τη γνώμη σου, πρέπει να δεχτούμε ότι λέει στο σημείο αυτό ο Αριστοτέλης: α) ότι ο άνθρωπος είναι «πολιτικὸν ζῷον» ή β) ότι ο άνθρωπος είναι «πολιτικὸν ζῷον φύσει»; Εκτός αν υποστηρίξεις (με επιχειρήματα όμως από το κείμενο) ότι λέει και τα δύο. (ερώτηση από το σχολικό εγχειρίδιο στη σελίδα 186)

Ποιες κοινωνικές οντότητες διακρίνει ο Αριστοτέλης; Ποια είναι η μεταξύ τους σχέση και τα χαρακτηριστικά της καθεμιάς;

Αντλώντας στοιχεία από την 11η και τη 12η ενότητα να συνθέσετε έναν πληρέστερο από αυτόν της 11ης ενότητας ορισμό της έννοιας «πόλις».

Να ορίσετε με βάση το κείμενο τους όρους «τέλος», «φύση», «τέλειος», «εκ φύσεως», «αυτάρκεια», «τελικός λόγος» και να δείξετε την τελεολογική σκέψη του Αριστοτέλη.

Με ποιους συλλογισμούς αποδεικνύει ο Αριστοτέλης ότι ο άνθρωπος είναι «φύσει ζῷον πολιτικόν»;
Ποιους χαρακτηρισμούς αποδίδει ο Αριστοτέλης στον άνθρωπο που ζει εκ φύσεως εκτός πόλης και γιατί τον παρομοιάζει με «άνθρωπο που παθιάζεται με τον πόλεμο»;

Ενότητα 13

Εξηγήστε τις θέσεις του Αριστοτέλη ότι: α) Ο λόγος αποτελεί γνώρισμα του ανθρώπου που τον ξεχωρίζει από τα άλλα ζώα και β) ότι το γεγονός ότι μόνος αυτός από τα άλλα ζώα είναι εφοδιασμένος με τον λόγο αποτελεί αιτία για τη δημιουργία των πόλεων.

Ο Αριστοτέλης προσπαθεί στην ενότητα αυτή να αποδείξει: α) ότι η τάση του ανθρώπου προς την «πολιτικὴν κοινωνίαν» είναι μια τάση φυσική, β) ότι η τάση του αυτή είναι στη φύση προγενέστερη από τα επιμέρους ανθρώπινα όντα (ως άτομα και ως οικογένεια) ̇ ότι, επομένως, όταν οι άνθρωποι δημιουργούσαν για πρώτη φορά την «πόλη», απλώς έκαναν πραγματικότητα κάτι για το οποίο τους είχε ήδη προετοιμάσει (: τους προόριζε) η φύση. Ο λόγος του Αριστοτέλη μοιάζει στο σημείο αυτό να έχει το χαρακτήρα μιας απάντησης, και μάλιστα επιθετικής, εναντίον αντίθετων απόψεων. Σημείωσε κάποιες διδασκαλίες των σοφιστών που θα μπορούσαν να είναι οι απόψεις εναντίον των οποίων στρέφεται εδώ επιθετικά ο Αριστοτέλης.

Τι, στην πραγματικότητα, προσπαθεί ο Αριστοτέλης να αποδείξει με το λόγο του περί όλου και μερών; Με άλλα λόγια: Σε ποιο λογικό συμπέρασμα πιστεύει ότι θα μας οδηγήσει, άμα αποδείξει ότι τα μέρη προϋποθέτουν το όλον;

Ποιο είναι εκείνο το γνώρισμα που διαφοροποιεί τον άνθρωπο από τα άλλα ζώα και τι παραπάνω του προσφέρει;

Σε ποια άλλα ζώα πέρα από τον άνθρωπο αναγνωρίζει ο Αριστοτέλης την ιδιότητα του «πολιτικοῦ ζῴου» και με ποια έννοια;

Να καταγράψετε με προκείμενες και συμπέρασμα το συλλογισμό του Αριστοτέλη που αποδεικνύει ότι ο άνθρωπος είναι «φύσει ζῷον πολιτικὸν».

Σε ποια σημεία του κειμένου φαίνεται η τελεολογική σκέψη του Αριστοτέλη; Να τα εξηγήσετε.

Ο Αριστοτέλης διατυπώνει τη θέση ότι «στην τάξη της φύσης η πόλη προηγείται από την οικογένεια κι απ’ τον καθένα μας ως άτομο». Πώς εννοεί ο φιλόσοφος αυτή την προτεραιότητα της πόλης και με ποιο παράδειγμα στηρίζει τη θέση του;

Να συσχετίσετε τις έννοιες αυτάρκεια – πόλις – άτομο, όπως παρουσιάζονται στην ενότητα 13.

Ενότητα 14

«Κι εκείνος όμως που πρώτος τη συγκρότησε»: Ποιο νόημα αποκτά ύστερα από αυτή τη φράση η διδασκαλία του Αριστοτέλη ότι η «πόλις» ήρθε στην ύπαρξη εκ φύσεως; (ερώτηση από το σχολικό εγχειρίδιο στη σελίδα 191)
«Η δικαιοσύνη είναι στοιχείο συστατικό της πόλης»: Γράψε ένα σύντομο δοκίμιο για την ιδέα αυτή. (ερώτηση από το σχολικό εγχειρίδιο στη σελίδα 191)
Πώς εξηγεί ο Αριστοτέλης την τάση του ανθρώπου να συνυπάρχει με άλλους ανθρώπους μέσα σε μια κοινωνία, όπως είναι η πόλη;
Στην προηγούμενη ενότητα ο Αριστοτέλης θεωρούσε τον άνθρωπο το ανώτερο από όλα τα όντα. Ποιον περιορισμό θέτει σ’ αυτή την ενότητα και πώς αποδεικνύει την ορθότητά του;
Με ποια όπλα εφοδίασε η φύση τον άνθρωπο και με ποιους τρόπους μπορεί αυτός να τα χρησιμοποιήσει;

Ενότητα 15

Για τρεις λόγους σκέφτεται ο Αριστοτέλης πως είναι ανάγκη να διερευνηθεί το θέμα «τί ἐστιν ἡ πόλις». Πες με δικά σου λόγια τους τρεις αυτούς λόγους. (ερώτηση από το σχολικό εγχειρίδιο στη σελίδα 194)

«τοῦ δὲ πολιτικοῦ καὶ τοῦ νομοθέτου πᾶσαν ὁρῶμεν τὴν πραγματείαν οὖσαν περὶ πόλιν»: Είναι φανερό ότι ο Αριστοτέλης θέλει να πει ότι αν πρόκειται να καταλάβουμε και να εξηγήσουμε τον τρόπο δράσης ενός πολιτικού, τις συγκεκριμένες δηλαδή ενέργειές του, πρέπει πρώτα να ξέρουμε τι είναι η «πόλις» (εμείς θα λέγαμε: το κράτος). Εσύ θυμήσου τώρα ότι οι πολιτικοί στις μέρες μας διακηρύσσουν ότι όλες τις πράξεις τους τις κάνουν για το «λαό» ή εν ονόματι του «λαού». Τι ακριβώς θέλουν να πουν με αυτό; (ερώτηση από το σχολικό εγχειρίδιο στη σελίδα 194 – 195)

Στις ενότητες 11-14 ο Αριστοτέλης, θέλοντας να καταλάβει ο ίδιος και να διδάξει ύστερα τους άλλους τι είναι η «πόλις», εφάρμοσε μια μέθοδο διερεύνησης του θέματος, που εμείς θα τη λέγαμε «γενετική», αφού στην πραγματικότητα τη βάση της έρευνας την αποτελούσε το ερώτημα: «Πώς γεννήθηκε η πόλις;». Στην ενότητα 15 η διερεύνηση του θέματος γίνεται με την «αναλυτική» μέθοδο, αυτή δηλαδή που προσπαθεί να βρει τα συστατικά στοιχεία ενός πράγματος, με την ελπίδα ότι, αν διακρίνει καθαρά και καταλάβει εκείνα, θα μπορέσει να έχει τον ορισμό και του πράγματος που δεν είναι παρά μια σύνθεση εκείνων. Μπορείς να φέρεις και άλλα παραδείγματα εφαρμογής των δύο αυτών μεθόδων έρευνας; (ερώτηση από το σχολικό εγχειρίδιο στη σελίδα 195)

Με ποιες έννοιες δηλώνει ότι θα ασχοληθεί ο Αριστοτέλης και με ποια σειρά θα τις διερευνήσει;

Ποια διχογνωμία εντοπίζει ο Αριστοτέλης στον καταλογισμό ευθυνών για μια πολιτική πράξη και ποιο ιστορικό παράδειγμα έχει στο μυαλό του; Θεωρείτε ότι οι απόψεις που διατυπώνει είναι διαχρονικές;

«Ἐπεὶ δ’ ἡ πόλις … πλῆθός ἐστιν»: ο Αριστοτέλης με αυτή τη φράση διατυπώνει την άποψη ότι για να οριστεί η πόλη πρέπει πρώτα να οριστεί ο πολίτης. Για ποιο λόγο και ποια μέθοδο χρησιμοποιεί για να φτάσει στον ορισμό της πόλης;

Πώς προσδιορίζεται, κατά τον Αριστοτέλη, το περιεχόμενο της έννοιας «πολίτης» ανάλογα με το πολίτευμα;

Να εντοπιστούν στην ενότητα 15 τα χαρακτηριστικά της επιστημονικής και θεωρητικής σκέψης του Αριστοτέλη.

. Ποια είναι η σχέση του πολίτη με την πόλη και την πολιτεία;

Ενότητα 16

«οὐδ’ οἱ τῶν δικαίων μετέχοντες οὕτως ὥστε …»: Αφού πρώτα προσέξεις ότι η λέξη «δικαίων» είναι σε πληθυντικό αριθμό και ότι μετά το «μετέχοντες» δεν υπάρχει κόμμα, προσπάθησε να εξηγήσεις γιατί σου δόθηκε παραπάνω η συγκεκριμένη μετάφραση για τη φράση αυτή. (ερώτηση από το σχολικό εγχειρίδιο στη σελίδα 197)

Γράψε ένα μικρό δοκίμιο (δύο περίπου σελίδων) για τη σημασία που έχει το να μπορεί ο πολίτης να προσφεύγει στα δικαστήρια ως κατήγορος ή κατηγορούμενος προκειμένου να υπερασπιστεί τον εαυτό του, το δίκιο του ή τα συμφέροντά του. (ερώτηση από το σχολικό εγχειρίδιο στη σελίδα 197)

Ποια είναι τα κριτήρια που, σύμφωνα με τον Αριστοτέλη, δεν αποδεικνύουν ότι κάποιος είναι πολίτης;

Ποια είναι τα κριτήρια που, σύμφωνα με τον Αριστοτέλη, αποδεικνύουν ότι κάποιος είναι πολίτης;

Τι γνωρίζετε για τη θέση των μετοίκων και των δούλων στην αρχαία Αθήνα;

Ποιος είναι ο ορισμός της πόλης στον οποίο καταλήγει ο Αριστοτέλης;

Ενότητα 17

ποιο κριτήριο ονομάζονται από τον Αριστοτέλη κάποια πολιτεύματα «παρεκκλίσεις, διαστρεβλώσεις» (στα αρχαία Ελληνικά: «παρεκβάσεις») κάποιων άλλων πολιτευμάτων, αυτών που χαρακτηρίζονται «ορθά»; Συμφωνείς με το κριτήριο αυτό; Αν ναι, γιατί; (Θα μπορούσατε να χωριστείτε, συμβατικά, μέσα στην τάξη σε δύο ομάδες – μια που να συμφωνεί με τον Αριστοτέλη και μια που να διαφωνεί – και να συζητήσετε.) (ερώτηση από το σχολικό εγχειρίδιο στη σελίδα 200)

Όταν οι αρχαίοι Έλληνες ήθελαν να πουν «ο βασιλιάς των Περσών», συχνά έλεγαν «ο βασιλιάς» (= o βασιλιάς) ̇ το ίδιο, όταν έλεγαν «ο ποιητής» (= ο ποιητής), εννοούσαν τον Όμηρο, κι όταν έλεγαν «ο ρήτορας» (= ο ρήτορας), εννοούσαν το Δημοσθένη. Τον εκφραστικό αυτό τρόπο τον λέμε «σχήμα κατεξοχήν» («ο κατεξοχήν βασιλιάς», «ο κατεξοχήν ποιητής», «ο κατεξοχήν ρήτορας», κτλ.). Έτσι και στην περίπτωσή μας ̇ ένα από τα πολιτεύματα πήρε το όνομα «πολίτευμα» (= το πολίτευμα). Τι συμπέρασμα δικαιούμαστε να βγάλουμε από τον τρόπο αυτό ονομασίας του συγκεκριμένου πολιτεύματος; Προσπάθησε επίσης να διακρίνεις στη σχετική αριστοτελική φράση αν ο Αριστοτέλης συμφωνεί ή διαφωνεί με το συγκεκριμένο όνομα – και βγάλε τότε και γι’ αυτόν τα συμπεράσματά σου (στηρίξου κυρίως στις εκφράσεις «συνηθίζουμε να ονομάζουμε …» ~ «πήρε το όνομα»). (ερώτηση από το σχολικό εγχειρίδιο στη σελίδα 200)

«Τυραννία»: Συγκέντρωσε πληροφορίες για την αρχική σημασία της λέξης «τύραννος» και για τη σημασιακή της εξέλιξη στη συνέχεια. (ερώτηση από το σχολικό εγχειρίδιο στη σελίδα 200)

Είδαμε τον ορισμό που έδωσε ο Αριστοτέλης για την πόλη ̇ είδαμε επίσης το νόημα και τη σημασία που έδωσε στο πολίτευμα, στον τρόπο δηλαδή με τον οποίο κυβερνιέται μια πόλη. Προσπάθησε λοιπόν, με βάση τις διδασκαλίες του αυτές, να εξηγήσεις γιατί ο Αριστοτέλης ονόμασε «ορθά» κάποια πολιτεύματα και «παρεκκλίσεις» (από το ορθό) κάποια άλλα.(ερώτηση από το σχολικό εγχειρίδιο στη σελίδα 200)

Σε ποιες κατηγορίες διακρίνει ο Αριστοτέλης τα πολιτεύματα και με βάση ποια κριτήρια γίνεται η διάκριση αυτή;

Ποιο πολίτευμα ονομάζεται αριστοκρατία και ποιοι θεωρούνται άριστοι;

Ποιες είναι, κατά τον φιλόσοφο, οι διαφορές της δημοκρατίας και της πολιτείας;

Ενότητα 18

.Διατύπωσε με σύντομα δικά σου λόγια το θέμα που έρχεται για συζήτηση στην ενότητα αυτή και, στη συνέχεια, παρουσίασε τις δύο βασικές απόψεις που υποστηρίζονται εδώ σε σχέση με αυτό. (ερώτηση από το σχολικό εγχειρίδιο στη σελίδα 203)

«οι πολλοί είναι σε θέση να κρίνουν καλύτερα τα έργα της μουσικής και των ποιητών»: Ποια περίπτωση γνωρίζεις που επαλήθευε στην πράξη τη γνώμη αυτή στην πόλη; (ερώτηση από το σχολικό εγχειρίδιο στη σελίδα 203)

Προσπάθησε να εκθέσεις σε ένα σύντομο γραπτό σου όσα λέγονται στο τέλος της ενότητας αυτής για τη σχέση μεταξύ πραγματικών όντων και της αναπαράστασής τους από την τέχνη, και ύστερα διατύπωσε το επιχείρημα που συνάγεται από την παρατήρηση αυτή για το πολιτικό θέμα που συζητείται εδώ. (ερώτηση από το σχολικό εγχειρίδιο στη σελίδα 203)

Ποιο είναι το θέμα που αναπτύσσεται σε αυτή την ενότητα;

Στην αρχή του κειμένου παρουσιάζεται μια διστακτικότητα στο ύφος με το οποίο ο Αριστοτέλης διατυπώνει τις απόψεις του. Ποιες εκφράσεις υποδηλώνουν αυτή τη διστακτικότητα και πού νομίζετε ότι οφείλεται;

Ποιο είναι το περιεχόμενο της «αθροιστικής θεωρίας» του Αριστοτέλη;

Με ποια παραδείγματα ο Αριστοτέλης στηρίζει την άποψη ότι την εξουσία στην πόλη πρέπει μάλλον να την ασκεί το πλήθος των πολιτών;

Μελετώντας συνολικά την ενότητα, ποιο πολιτειακό σύστημα θεωρείτε ότι προτιμά ο Αριστοτέλης και γιατί; Διατυπώνεται ξεκάθαρα η άποψή του;

Ενότητα 19

Κατάγραψε με δικά σου λόγια τις μορφές δημοκρατίας που απαριθμούνται εδώ. (ερώτηση από το σχολικό εγχειρίδιο στη σελίδα 206)

Γράψε ένα σύντομο δοκίμιο για την ισότητα και την ελευθερία ως χαρακτηριστικά της αθηναϊκής (και όχι μόνο) δημοκρατίας. (ερώτηση από το σχολικό εγχειρίδιο στη σελίδα 206)

Σχολιάστε τη φράση: «Στις δημοκρατικές πόλεις που κυβερνιούνται κατά το νόμο, δεν κάνει ποτέ την εμφάνισή του δημαγωγός».(ερώτηση από το σχολικό εγχειρίδιο στη σελίδα 206)

Να αναλύσετε το πρώτο είδος δημοκρατίας που αναφέρεται στο κείμενο και τις αρχές που το διέπουν.

Γιατί στο δεύτερο είδος δημοκρατίας κρίνεται αναγκαία η ύπαρξη χαμηλού εισοδήματος για την ανάληψη αξιωμάτων;

Τι γνωρίζετε για τα ψηφίσματα και τις διαφορές τους από τους νόμους;

Να σκιαγραφήσετε την προσωπικότητα και τα χαρακτηριστικά της συμπεριφοράς ενός δημαγωγού της εποχής του Αριστοτέλη.

Ενότητα 20

Σε ένα έργο πολιτικής θεωρίας ο Αριστοτέλης το βρήκε φυσικό και αυτονόητο να συζητήσει θέματα παιδείας και εκπαίδευσης, και μάλιστα πολύ συγκεκριμένα, όπως είναι ο στόχος της εκπαίδευσης, ο δημόσιος ή ιδιωτικός χαρακτήρας της, η διδακτέα ύλη, κτλ. Συμμερίζεσαι κι εσύ τη στάση αυτή του Αριστοτέλη; Δικαιολόγησε τη γνώμη σου.(ερώτηση από το σχολικό εγχειρίδιο στη σελίδα 209)

Κάνε έναν όσο το δυνατόν πληρέστερο κατάλογο των θεμάτων που θίγονται στο κείμενο του πρώτου ερμηνευτικού σχολίου της ενότητας αυτής.(ερώτηση από το σχολ. εγχειρίδιο στη σελίδα 206)

Να αναφέρετε τους προβληματισμούς που διατυπώνονταν την εποχή του Αριστοτέλη για το χαρακτήρα, το περιεχόμενο και τους στόχους της παιδείας.

Που οφείλεται ο προβληματισμός που υπήρχε την εποχή του Αριστοτέλη για το χαρακτήρα, το περιεχόμενο και τους στόχους της παιδείας;

Ποιες απόψεις του Αριστοτέλη για τη διαμόρφωση του ηθικού χαρακτήρα του ανθρώπου διακρίνετε στο κείμενο;

Ποια αντικείμενα διδάσκονταν οι νέοι της εποχής του Αριστοτέλη;

Μελετώντας ο Αριστοτέλης τους προβληματισμούς που διατυπώνονταν την εποχή του σχετικά με το χαρακτήρα, το περιεχόμενο και τους στόχους της παιδείας κατέληξε σε κάποιες δικές του απόψεις πάνω σε αυτά ζητήματα. Ποιες είναι αυτές οι απόψεις;

Εκπαιδευτικό υλικό για τα Αρχαία από study4exams

Ενότητα Γραμματικής:

Τα ουσιαστικά

Τα Επίθετα

Οι Μετοχές

Οι Αντωνυμίες

Εκπαιδευτικό Υλικό για τα Ρήματα

Σημεία Ιδιαίτερου Ενδιαφέροντος

Το ευρετήριο του Φιλολογικού

Εξαιρετικοί Σύνδεσμοι για την Αρχαία Ελληνική

Οι απαιτήσεις του μαθήματος

Ο τρόπος διδασκαλίας

Η κοινωνιολογία στο πρόγραμμα σπουδών του Φιλολογικού

Η εξεταστέα ύλη των Πανελλαδικών 2020 στα Αρχαία Ελληνικά

Η εξεταστέα ύλη των Πανελλαδικών 2020 στην Ιστορία

Η εξεταστέα ύλη των Πανελλαδικών 2020 στην Κοινωνιολογία

Το ποίημα του Παρμενίδη – Απόσπασμα 1 (Diels – Kranz)

Το κείμενο

Η αλληγορία του σπηλαίου στο χρόνο

Ερμηνεύοντας το ταξίδι της αλληγορίας στο χρόνο

Η διάκριση της γραμμής του όντος και της γνώσης

Μια πιο προσεκτική ματιά στη φύση των εικόνων

Κάθε εικόνα είναι ένα πλαίσιο: Ενσωματώνει και αποκλείει

Η αφήγηση των Αιγυπτίων ιερέων

Η διήγηση ως αφηγηματικός τρόπος

Η περιγραφή

Ο διάλογος

Η αφήγηση

Ο εσωτερικός μονόλογος

Ο ελεύθερος πλάγιος λόγος

Η μίμηση

Η εγκιβωτισμένη αφήγηση

Τα σχόλια

Ο χρόνος της αφήγησης ως προς τη σειρά

Η διάρκεια των γεγονότων στο κείμενο

Ενότητα 1

Ενότητα 2

Ενότητα 3

Ενότητα 4

Ενότητα 5

Ενότητα 6

Ενότητα 7

Ενότητα 8

Ενότητα 9

Ενότητα 10

Ενότητα 1

Ενότητα 12

Ενότητα 13

Ενότητα 14

Ενότητα 15

Ενότητα 16

Ενότητα 18

Ενότητα 19

Ενότητα 20