• By Μάκης Τσελέντης
• Έκθεση, Σημειώσεις για την Έκθεση, Υποδείγματα ερωτήσεων και απαντήσεων

Επίκληση στη Λογική – Σημειώσεις για την έκθεση

Η Επίκληση στη Λογική είναι ο πιο συνηθισμένος και κυρίαρχος τρόπος πειθούς στα κείμενα που συναντάμε στο μάθημα της Έκθεσης. Αναγνωρίζουμε την επίκληση στη λογική από τον τρόπο με τον οποίο εκφέρεται. Με άλλα λόγια, από τα μέσα πειθούς.

Η επίκληση στη λογική είναι κυρίαρχη σε αποδεικτικά δοκίμια καθώς και σε φιλοσοφικά και επιστημονικά κείμενα. Κυριαρχεί, επίσης, σε άρθρα, εισηγήσεις, επιφυλλίδες και επιστολές.

Σε κάθε περίπτωση θεωρείται ο πλέον έντιμος τρόπος για να εκφράσουμε τις σκέψεις μας σε ένα κοινωνικό ζήτημα. Με την επίκληση στη λογική δείχνουμε τον προσήκοντα σεβασμό στους αναγνώστες μας. Δεν επιδιώκουμε μόνο να τους πείσουμε, αλλά κυρίως να τους διαφωτίσουμε και να τους κάνουμε κοινωνούς του προβληματισμού μας.

Η Επίκληση στη Λογική – Εκφορά με Επιχειρήματα και Τεκμήρια

Τα επιχειρήματα (συλλογισμοί) και τα τεκμήρια είναι οι τρόποι τους οποίους θα χρησιμοποιήσει η συντάκτρια ή ο συντάκτης ενός κειμένου, όταν θέλει να πείσει λογικά τον αναγνώστη του.

Το Επιχείρημα -Γενικές Παρατηρήσεις

Ένας πολύ συνοπτικός ορισμός για το επιχείρημα θα μπορούσε να είναι ο εξής:

Επιχείρημα μπορούμε να ονομάσουμε μια σειρά προτάσεων που έχουν λογική σύνδεση μεταξύ τους. Με τη χρησιμοποίησή τους επιδιώκουμε να καταλήξουμε σε ένα συμπέρασμα, να αποδείξουμε μια θέση.

Οι προτάσεις με τις οποίες καταλήγουμε στο συμπέρασμα ονομάζονται προκείμενες. Όσον αφορά τη λογική αλληλουχία πάντοτε προηγούνται, εφόσον για να καταλήξουμε σε ένα συμπέρασμα αυτές λειτουργούν ως προϋποθέσεις.

Η Εκφορά του Συλλογισμού μπορεί να διαφέρει

Ο τρόπος με τον οποίο ο συλλογισμός θα καταγραφεί στον γραπτό λόγο μπορεί να διαφέρει. Είναι αρκετά σύνηθες το συμπέρασμα να προηγείται και να έπονται οι προκείμενες. Αυτό δεν αναιρεί σε καμία περίπτωση το γεγονός ότι οι προκείμενες προηγούνται λογικά του συμπεράσματος στο επίπεδο της σύλληψης του επιχειρήματος.

Στην πρώτη περίπτωση ( ο τρόπος που ο συλλογισμός αποτυπώνεται στο χαρτί) έχουμε να κάνουμε με τη συλλογιστική πορεία. Στη δεύτερη ( η σειρά με την οποία εμφανίζονται στο μυαλό του γράφοντος) έχουμε να κάνουμε με τη μορφή του συλλογισμού. (παραγωγικός, επαγωγικός ή αναλογικός)

Μπορούμε να χρησιμοποιήσουμε διαφορετικές συλλογιστικές πορείες για να αποτυπώσουμε τον ίδιο συλλογισμό. Άλλες φορές μπορεί να επιλέξουμε να τοποθετήσουμε το συμπέρασμα στην αρχή της πρότασης και άλλες να προτιμήσουμε να τοποθετήσουμε τις προκείμενες.

Ο συλλογισμός θα είναι ο ίδιος. Αυτό που θα διαφέρει θα είναι η συλλογιστική πορεία της παραγράφου.

Τα Τεκμήρια

Τα τεκμήρια είναι οι αποδείξεις που προσκομίζουμε στον λόγο μας. Έχουμε τη δυνατότητα να παραθέσουμε

• Παραδείγματα, τα οποία έχουν γενική ισχύ
• Πορίσματα έγκυρων και αξιόπιστων ερευνών
• Αλήθειες (είτε επιστημονικές, είτε γενικά παραδεκτές)
• Γεγονότα (συνήθως ιστορικά αλλά και κάποια γεγονότα της επικαιρότητας)
• Στατιστικά στοιχεία
• Αυθεντίες που επιβεβαιώνουν και στηρίζουν κάποιο επιχείρημα.
• Βιωματικά στοιχεία (όταν σχετίζονται με τη βασική ιδέα των όσων θέλουμε να αποδείξουμε).

Τα τεκμήρια αξιολογούνται για την αξιοπιστία τους.

Αξιολόγηση Τεκμηρίου

Ας υποθέσουμε ότι μας ζητείται να αξιολογήσουμε το ακόλουθο τεκμήριο:

“Να κλείσουμε την τηλεόραση, γιατί ευθύνεται για την κατάρρευση των ανθρωπίνων σχέσεων. Σε πειράματα που έγιναν πρόσφατα, έβαλαν μια τηλεόραση μέσα στο κλουβί όπου ζούσε μια οικογένεια πιθήκων. Ύστερα από λίγες μόνο εβδομάδες ο πατέρας καθόταν όλο και περισσότερο μπροστά στην οθόνη, η μητέρα άρχισε να αδιαφορεί όλο και περισσότερο για τα μικρά της ακολουθώντας το παράδειγμα του αρσενικού και τα μικρά άρχισαν να εμφανίζουν σημάδια κατάθλιψης.”

Η απάντησή μας θα πρέπει να περιλαμβάνει

• Την άποψη που υποστηρίζεται στο κείμενο
• Το είδος του τεκμηρίου που χρησιμοποιείται
• Την αξιολόγηση του τεκμηρίου
• Το δικό μας συμπέρασμα σχετικά με την αξιοπιστία του τεκμηρίου.

Η απάντησή μας

• Η άποψη που υποστηρίζεται: Ο συντάκτης του κειμένου εκφέρει την άποψη ότι η τηλεόραση ευθύνεται για την κατάρρευση των ανθρωπίνων σχέσεων. Χαρακτηριστικά γράφει: “για αυτό και πρέπει να την κλείσουμε.”
• Είδος τεκμηρίου: Για να ενισχύσει τη θέση του, παραθέτει ως τεκμήριο μια επιστημονική έρευνα, η οποία έδειξε τις ιδιαίτερα δυσμενείς συνέπειες της τηλεόρασης σε μια ομάδα πιθήκων.
• Η αξιολόγηση του τεκμηρίου: Μπορούμε να πούμε ότι το τεκμήριο που προσκομίζει είναι αληθές. Ανταποκρίνεται στην πραγματικότητα. Η άποψη, ωστόσο, που επιδιώκει να αποδείξει δεν απορρέει εύλογα από το συγκεκριμένο τεκμήριο. Θα μπορούσαμε να χαρακτηρίσουμε την προσπάθεια εξομοίωσης των ανθρωπίνων σχέσεων με τις σχέσεις που αναπτύσσει μια οικογένεια πιθήκων, ως απλοϊκή. Επίσης το στατιστικό δείγμα είναι εξαιρετικά μικρό. 
• Το συμπέρασμα μας: Με βάση, όλα τα προαναφερθέντα δεν μπορούμε να υιοθετήσουμε την άποψή του βασιζόμενοι σε αυτό το κριτήριο και μόνο.

Ενδεικτική Βιβλιογραφία:

• Θεματικοί Κύκλοι για το Ενιαίο Λύκειο (Ο.Ε.Δ.Β.)
• Έκφραση – Έκθεση: Γενικό Λύκειο, Τεύχος Γ’ (Ο.Ε.Δ.Β.)
• Οδηγός για την Έκφραση – Έκθεση  Γ’ Λυκείου -/ Άρης Γιαβρής – Θεόδωρος Στουφής / Εκδόσεις Κέδρος
• Έκφραση -Έκθεση για την Γ’ Λυκείου / Χρήστος Σάρρας / Ελληνοεκδοτική
• Τεχνικές Έκφρασης / Έκφραση -Έκθεση Γ’Λυκείου / Μαρία Πετροπούλου /Εκδόσεις Ζήτη

Οι μαθητές του Φιλολογικού Φροντιστηρίου έχουν πρόσβαση σε εκπαιδευτικό υλικό και εκπαιδευτικά video, τα οποία βρίσκονται στην ψηφιακή μας πλατφόρμα μέσω της οποίας διεξάγονται τα διαδικτυακά μας μαθήματα.

• By Ρίτα Σουλάρη
• Έκθεση, Σημειώσεις για την Έκθεση, Υποδείγματα ερωτήσεων και απαντήσεων

Τρόποι και Μέσα Πειθούς -Σημειώσεις για την Έκθεση

Τρόποι και Μέσα Πειθούς: Για την κατανόηση ενός κειμένου είναι σημαντικό να μπορούμε να εντοπίσουμε τους τρόπους (μεθόδους) που επιλέγει η συντάκτρια ή ο συντάκτης του για να έρθει σε επαφή με τους αναγνώστες.

Οι τρόποι πειθούς είναι η ευρύτερη έννοια. Θα λέγαμε ότι είναι η στρατηγική που επιλέγουμε για την καλύτερη γραπτή απόδοση της σκέψης μας. Τα μέσα πειθούς θα μπορούσαν να χαρακτηρισθούν τα εργαλεία, τα συγκεκριμένα εκφραστικά μέσα με τα οποία μεταδίδουμε το μήνυμά  μας.

Τρόποι και Μέσα Πειθούς – Η Κατηγοριοποίηση

Οι βασικοί τρόποι πειθούς είναι:

• Η Επίκληση στη Λογική
• Η Επίκληση στο Συναίσθημα του Δέκτη.
• Η Επίκληση στο Ήθος του Πομπού. (Ομιλητή)
• Η Επίθεση στο Ήθος του Αντιπάλου.
• Η Επίκληση στην Αυθεντία.

Από αυτές οι συνηθέστερες στα κείμενα που συναντάμε για επεξεργασία στο μάθημα της Έκθεσης είναι η επίκληση στη λογική, η επίκληση στο συναίσθημα και κάποιες φορές η επίκληση στην αυθεντία.

Τα άλλα δύο είδη, η επίκληση στο ήθος του πομπού και η επίθεση στο ήθος του αντιπάλου συνηθίζονται σε πολιτικά κείμενα (με τη στενή κομματική έννοια) ή σε δικανικά. Θα μπορούσαμε να συμπληρώσουμε ότι ακόμα και σε τέτοιου είδους κείμενα η σύγχρονη τάση είναι η περιορισμένη χρήση τους.

Σε κάθε περίπτωση, όταν ξεκινάμε τη μελέτη μας θα πρέπει να εστιάζουμε στην επικοινωνιακή πρόθεση.

Τρόποι και Μέσα Πειθούς -Η επιλογή των Μέσων

Ο επικοινωνιακός στόχος κάθε κειμένου υποδεικνύει και τους καταλληλότερους τρόπους που θα χρησιμοποιήσουμε στη συγγραφή του.

Όταν ο στόχος είναι η αντικειμενική κατά το δυνατόν ενημέρωση και ανάλυση ενός φαινομένου, η βασική επιλογή οφείλει να είναι η Επίκληση στη Λογική.

Πολύ συχνά, όταν η πρόθεση είναι η Πειθώ και μόνον του δέκτη, παρατηρούμε ότι επιλέγεται η Επίκληση στο συναίσθημα σε αρκετά μεγάλο βαθμό.

Κάποιες φορές, είτε για να στηριχθεί ένα επιχείρημα είτε απλά για να προσδώσουμε κύρος στα γραφόμενά μας, καταφεύγουμε στα λόγια ενός καταξιωμένου και ευρύτερα αποδεκτού προσώπου. Τότε, έχουμε επίκληση στην αυθεντία.

Μια ιδιαίτερα σημαντική παρατήρηση

Ένα κείμενο λειτουργεί ως ζωντανός οργανισμός. Η κατηγοριοποίηση που επιχειρούμε στο μάθημα της Έκθεσης είναι ακριβώς αυτό: Μια σχηματοποίηση ενός σύνθετου και πολυδυναμικού φαινομένου, όπως είναι η γραφή ενός κειμένου.

Έχοντας αυτό κατά νου, συνειδητοποιούμε ότι η χρήση της Γλώσσας δεν μπορεί ποτέ να είναι μονοδιάστατη σε ένα κείμενο. Πράγματι, σπάνια θα συναντήσουμε κείμενο που να κυριαρχεί απόλυτα μόνο ένας τρόπος Πειθούς. Το ίδιο ισχύει και για τη δηλωτική ή τη μεταφορική χρήση των γλωσσικών σχημάτων.

Επομένως, και κυρίως στο επίπεδο των σχολικών εξετάσεων, αυτό που πρέπει να ελέγχουμε είναι τον τρόπο και τη χρήση της Γλώσσας που κυριαρχεί στο κείμενο.

Τα Μέσα Πειθούς

Εντοπίζουμε τους τρόπους πειθούς, εφόσον πρώτα εντοπίσουμε τα συγκεκριμένα μέσα πειθούς που χρησιμοποιούνται.

Σχηματικά:

• Για να δηλώσουμε τη σκέψη μας κάνοντας επίκληση στη λογική, χρησιμοποιούμε επιχειρήματα και τεκμήρια. Τα επιχειρήματα είναι συλλογισμοί. Η ορθότητα τους ελέγχεται ως προς την αλήθεια των προκειμένων και ως προς την εγκυρότητα του συμπεράσματος. Τα τεκμήρια μπορούν να είναι παραδείγματα από την καθημερινή ζωή τα οποία εύκολα επαληθεύονται. Επίσης,  στατιστικά στοιχεία, αποτελέσματα ερευνών, κοινά αποδεκτές αλήθειες κλ.π.

• Όταν θέλουμε να απευθυνθούμε στο συναίσθημα του δέκτη, χρησιμοποιούμε κατά περίπτωση συναισθηματικά φορτισμένο λεξιλόγιο, περιγραφή, αφήγηση, παρομοιώσεις, χιούμορ ή και ειρωνεία. Η χρήση της Γλώσσας στα συγκεκριμένα σημεία μπορεί να είναι μεταφορική.

• Η επίκληση στην αυθεντία μπορεί να δηλωθεί με αποσπάσματα επιστημονικού λόγου  και συνηθέστερα με σκέψεις και απόψεις ειδικών, οι οποίοι διαθέτουν αναγνωρισμένο κοινωνικό κύρος.

Τρόποι και Μέσα Πειθούς: Η Άσκηση 

Μια από τις πιο κλασικές ασκήσεις είναι αυτή, στην οποία το ζητούμενο είναι να εντοπίσουμε τον τρόπο (ή τους τρόπους) και τα μέσα πειθούς που χρησιμοποιούνται.

Με την απάντησή μας καλό είναι να εντοπίζουμε:

• Τον τρόπο πειθούς
• Την άποψη που υποστηρίζεται
• Τα μέσα που χρησιμοποιεί η γράφουσα ή ο γράφων. 
• Συγκεκριμένα παραθέματα από το κείμενο.

Ας δούμε τα σημεία λίγο πιο προσεκτικά:

• Η άποψη που υποστηρίζεται έχει άμεση συνάφεια με την επιλογή του κειμενογράφου, όσον αφορά την επιλογή του τρόπου πειθούς.

• Τα μέσα πειθούς είναι αυτά που θα στηρίξουν την απάντησή μας, όσον αφορά τον τρόπο πειθούς που έχουμε εντοπίσει στο κείμενο.

• Με τα συγκεκριμένα παραθέματα μέσα από το κείμενο η απάντησή μας χαρακτηρίζεται από πληρότητα και σαφήνεια.

Τρόποι και Μέσα Πειθούς: Η απάντηση

Ας υποθέσουμε ότι έχουμε το συγκεκριμένο απόσπασμα από κείμενο και μας ζητείται να εντοπίσουμε τον τρόπο και τα μέσα πειθούς που χρησιμοποιεί ο συντάκτης του κειμένου.

• “Πρέπει να πάψουμε να βλέπουμε τον άνθρωπο σαν ένα υπερφυσικό ον και να εγκαταλείψουμε μια για πάντα εκείνο το σχέδιο που επεξεργάστηκε πρώτος ο Καρτέσιος και στη συνέχεια ο Μαρξ, το οποίο συνίσταται στην κατάκτηση και την κατοχή της φύσης. Η απόπειρα αυτή αποδείχτηκε τουλάχιστον γελοία, από τη στιγμή που κατανοήσαμε ότι το σύμπαν μέσα στην απεραντοσύνη του ξεπερνά τις δικές μας δυνατότητες. Ακόμα παραπέρα, συνειδητοποιήσαμε πως μεταβλήθηκε σε παραλήρημα, ακριβώς γιατί ο προμηθεϊκός χαρακτήρας της επιστήμης και της τεχνολογίας οδηγεί σήμερα στην καταστροφή της βιόσφαιρας και στην αυτοκτονία της ανθρωπότητας.”

Η απάντησή μας θα αποτελείται από τα εξής σημεία

• Τρόπος Πειθούς: Ο συγγραφέας χρησιμοποιεί ως κύρια μέθοδο πειθούς την επίκληση στη λογική.
• Η άποψη: Συγκεκριμένα υποστηρίζει την άποψη ότι πρέπει να παραιτηθούμε από την αξίωση να κυριαρχήσουμε και να εκμεταλλευτούμε αλόγιστα τη Φύση.
• Τα Μέσα Πειθούς: Ο γράφων χρησιμοποιεί συλλογισμό. Συγκεκριμένα αξιοποιεί το συλλογισμό ότι η απεραντοσύνη του Σύμπαντος ξεπερνά κατά πολύ τις ανθρώπινες δυνατότητες.
• Παραθέματα  από το κείμενο: Ο συλλογισμός εντοπίζεται στη φράση “το σύμπαν…ξεπερνά τις δικές μας δυνατότητες.”

Ενδεικτική Βιβλιογραφία:

• Θεματικοί Κύκλοι για το Ενιαίο Λύκειο (Ο.Ε.Δ.Β.)
• Έκφραση – Έκθεση: Γενικό Λύκειο, Τεύχος Γ’ (Ο.Ε.Δ.Β.)
• Οδηγός για την Έκφραση – Έκθεση  Γ’ Λυκείου -/ Άρης Γιαβρής – Θεόδωρος Στουφής / Εκδόσεις Κέδρος
• Έκφραση -Έκθεση για την Γ’ Λυκείου / Χρήστος Σάρρας / Ελληνοεκδοτική
• Τεχνικές Έκφρασης / Έκφραση -Έκθεση Γ’Λυκείου / Μαρία Πετροπούλου /Εκδόσεις Ζήτη

• By Μάκης Τσελέντης
• Έκθεση, Εκπαιδευτικό Υλικό, Θεωρία Έκθεσης, Σημειώσεις για την Έκθεση, Υποδείγματα ερωτήσεων και απαντήσεων

Η Επικοινωνιακή Πρόθεση -Σημειώσεις για την Έκθεση

Η επικοινωνιακή πρόθεση είναι το πρώτο στοιχείο που καλούμαστε να εντοπίσουμε σε ένα κείμενο. Είναι ιδιαίτερα σημαντικό να έχουμε στο νου μας ότι ένα κείμενο εντάσσεται πάντοτε σε ένα επικοινωνιακό πλαίσιο. Πρόκειται για μια πολυδυναμική σχέση ανάμεσα στον πομπό ( αυτήν ή αυτόν που γράφει) και τους δέκτες (οι αναγνώστες).

Χαρακτηρίζουμε αυτή τη σχέση πολυδυναμική διότι η ταυτότητα και η θέση του πομπού είναι πάντα ρευστή. Καθορίζεται από το κοινωνικό περιβάλλον, τις ψυχολογικές διαδρομές τόσο του ιδίου, όσο και της κοινωνίας στην οποία εντάσσεται και όλο αυτό στο περιβάλλον της όλο και εντεινόμενης παγκοσμιοποίησης.

Η έννοια που αποδίδουμε εδώ στην Παγκοσμιοποίηση είναι κατεξοχήν η έννοια της συνδεσιμότητας (connectiviness). Με άλλα λόγια, οποιαδήποτε λέξη, οποιαδήποτε προσπάθεια έκφρασης αντανακλά σε άπειρους καθρέφτες που είναι το πλέγμα μέσα στο οποίο πλέον κινούμαστε.

Η Επικοινωνιακή Πρόθεση στα Κείμενα της Έκθεσης

Αυτές τις βασικές αρχές της κειμενικής ανάλυσης καλούμαστε σε ένα επίπεδο να τις εντοπίσουμε και αναπτύξουμε και στα κείμενα του μαθήματος της Έκθεσης. Η μαθήτρια και ο μαθητής είναι καλό να ξεκινούν από αυτό ακριβώς το σημείο: Να εντοπίζουν την πρόθεση με την οποία γράφτηκε το κείμενο και μάλιστα στο συγκεκριμένο επικοινωνιακό πλαίσιο

Η Επικοινωνιακή Πρόθεση της συγγραφέως ή του συγγραφέα του Κειμένου

Αυτή η πρόθεση μπορεί να είναι κατά περίπτωση:

• Να ενημερώσει ( σε αυτή την περίπτωση συνήθως έχουμε άρθρο ).
• Να πληροφορήσει, να διαφωτίσει ( σε αυτή την περίπτωση συνήθως έχουμε άρθρα ή επιστημονικά κείμενα ).
• Να προβληματίσει. Να θέσει νέα ερωτήματα. ( σε αυτή την περίπτωση έχουμε να κάνουμε κυρίως με δοκίμια ).
• Να τέρψει. Το κείμενο προσφέρει στους αναγνώστες και αισθητική απόλαυση. ( σε αυτή την περίπτωση έχουμε να κάνουμε με λογοτεχνικά κείμενα και στοχαστικά κυρίως δοκίμια) .
• Να πείσει ( σε αυτή την περίπτωση συναντάμε πολιτικά κυρίως και διαφημιστικά κείμενα)

Συνοπτικά

• Σε πληροφορώ και έχω ως στόχο να γνωρίσεις.
• Σε διαφωτίζω και έχω ως στόχο να κατανοήσεις.
• Σου αποδεικνύω και έχω ως στόχο να συμφωνήσεις.
• Σε πείθω και έχω ως στόχο να κάνεις κάτι (να πράξεις κάτι σύμφωνα με την επιθυμία του πομπού).

Πως Διακρίνουμε την Κειμενική Πρόθεση

Ο συγγραφέας ενός κειμένου ενδιαφέρεται να μας διαφωτίσει, όταν:

• Στο περιεχόμενο του κειμένου υπάρχουν πληροφορίες που έχουν διασταυρωθεί.
• Παρατίθενται τεκμήρια που επιβεβαιώνουν τη θέση του ( στατιστικοί πίνακες, αποτελέσματα ερευνών κλ.π.)
• Φροντίζει, ώστε η παρουσίαση των γεγονότων να είναι ουδέτερη, αποστασιοποιημένη.

Ο συγγραφέας ενός κειμένου ενδιαφέρεται να μας πείσει, όταν:

• Διαπιστώνουμε ότι στο περιεχόμενο του κειμένου υπάρχουν πολλές προσωπικές του απόψεις.
• Διαπιστώνουμε ότι υπάρχει κάποια αντίπαλη θέση, την οποία επιχειρεί να καταρρίψει.

Χαρακτηριστικά της Γλώσσας των Κειμένων

Όταν ο στόχος της ή του κειμενογράφου είναι να μας διαφωτίσει:

• Παρατηρούμε ότι συνήθως το κυρίαρχο πρόσωπο με το οποίο εκφράζεται είναι το γ’ πρόσωπο.
• Η έγκλιση η οποία κυριαρχεί είναι η οριστική.
• Το κείμενο διακρίνεται από την απουσία προσωπικών σχολίων.

Όταν ο στόχος είναι να μας πείσει:

• Παρατηρούμε ότι στο κείμενο κυριαρχεί το α’ ή β’ ενικό πρόσωπο.
• Έχουμε χρήση της προστακτικής και της υποτακτικής (εγκλίσεις επιθυμίας).
• Ο λόγος είναι συχνά συναισθηματικά φορτισμένος.

Η θεωρία απλά επιχειρεί να σχηματοποιήσει

Είναι εύκολα κατανοητό ότι σε ένα κείμενο τα πράγματα είναι πιο σύνθετα και περίπλοκα σε σχέση με τη θεωρία. Η θεωρία εξελίσσεται και αυτή με βάση τη μελέτη των κειμένων, καθώς τα ακολουθεί και προσπαθεί να μας δώσει σχηματικά τη βασική δομή τους. Ωστόσο, το κείμενο είναι ζωντανό και ερμηνεύεται με διαφορετικό τρόπο από τον κάθε αναγνώστη.

Είναι χαρακτηριστικό ότι στα κείμενα της λογοτεχνίας θεωρείται πλέον ότι οι μεταφράσεις πρέπει να ανανεώνονται σε τακτά χρονικά διαστήματα, καθώς οι κοινωνικές αλλαγές είναι ραγδαίες και η κάθε εποχή και γενιά ερμηνεύει διαφορετικά τα έργα του παρελθόντος.

Η επικοινωνιακή πρόθεση λοιπόν, δεν είναι πάντα εύκολα διακριτή. Ακόμα περισσότερο, ένα κείμενο ενδέχεται να έχει παραπάνω από μια διάσταση. Ο συγγραφέας του κειμένου να θέλει και να μας διαφωτίσει και να μας πείσει. Δεν αποκλείεται, επίσης, να κυριαρχεί η κυριολεκτική χρήση της γλώσσας και ταυτόχρονα να υπάρχει και μεταφορική χρήση της.

Η Επικοινωνιακή Πρόθεση – Μια πιθανή ερώτηση θεωρίας

Μια πιθανή ερώτηση είναι η ακόλουθη:

“Ποια είναι κατά τη γνώμη σας η πρόθεση της συγγραφέως ή του συγγραφέα στο παρακάτω κείμενο (απόσπασμα);”

Η απάντησή μας πρέπει να περιλαμβάνει:

• Την πρόθεση του συγγραφέα
• Το θέμα του κειμένου
• Το είδος του κειμένου
• Το κοινό στο οποίο απευθύνεται
• τα χαρακτηριστικά του περιεχομένου
• τα χαρακτηριστικά της γλώσσας του κειμένου
• το συμπέρασμα (εφόσον δηλώνεται)

Ένα παράδειγμα απάντησης της παραπάνω ερώτησης

Ας πάρουμε ως παράδειγμα την αντίστοιχη ερώτηση του σχολικού βιβλίου για το παρακάτω κειμενικό απόσπασμα:

• Η χώρα μας από την απελευθέρωσή της, το 1821, είχε μια αξιοθαύμαστη διαδρομή. Από ένα μικρό κράτος, δείτε πόσα καταφέραμε σε 170 χρόνια. Η Ελλάδα πλέον είναι μέσα στους ισχυρούς του κόσμου. Με όραμα, σχεδιασμό και αποφασιστικότητα μπορούμε να γίνουμε ακόμα πιο δυνατοί.-

Απαντούμε ως εξής:

• Πρόθεση: Η πρόθεση του συντάκτη αυτού του κειμένου είναι να πείσει την ή τον αναγνώστη.

• Θέμα: Η δυνατότητα της παράταξής του να συμβάλει στην οικονομική ανάπτυξη της χώρας μας.

• Είδος Κειμένου: Η μελέτη του κειμένου μας δείχνει ότι πρόκειται για ένα πολιτικό κείμενο. Είναι σχεδιασμένο, ώστε να απευθύνεται στο ευρύ κοινό.

• Περιεχόμενο: Όσον αφορά το περιεχόμενο διακρίνουμε: τη σύγκριση ανάμεσα στο παρελθόν και το παρόν ( στην 1η και στη 2η περίοδο). Στη συνέχεια, τη διαβεβαίωση για την ισχυρή θέση της χώρας μας. (στην 3η περίοδο). Τέλος, τον οραματισμό για το μέλλον (στην 4η περίοδο). Ο τρόπος γραφής και ο συνδυασμός των παραπάνω φορτίζουν συναισθηματικά τον αναγνώστη.

• Γλώσσα: Παρατηρούμε ότι κυριαρχεί το α’ πληθυντικό πρόσωπο. Με τη χρήση του (μπορούμε) ο γράφων επιτυγχάνει να προσδώσει οικειότητα και αίσθηση καθολικής συμμετοχής. Επίσης, χρησιμοποιεί το β’ πληθυντικό πρόσωπο (δείτε). Αυτό κάνει το κείμενο πιο άμεσο. Ας σημειωθεί ότι έχουμε και χρήση προστακτικής, κάτι που εντάσσεται στην επίκληση στο συναίσθημα του δέκτη. Γενικά, η έγκλιση που κυριαρχεί είναι η οριστική. Η χρήση, ωστόσο, επιθέτων (αξιοθαύμαστη διαδρομή, ερημωμένη χώρα) συντελεί στη συναισθηματικά φορτισμένη χρήση της γλώσσας.

Ενδεικτική Βιβλιογραφία:

• Θεματικοί Κύκλοι για το Ενιαίο Λύκειο (Ο.Ε.Δ.Β.)
• Έκφραση – Έκθεση: Γενικό Λύκειο, Τεύχος Γ’ (Ο.Ε.Δ.Β.)
• Οδηγός για την Έκφραση – Έκθεση  Γ’ Λυκείου -/ Άρης Γιαβρής – Θεόδωρος Στουφής / Εκδόσεις Κέδρος
• Έκφραση -Έκθεση για την Γ’ Λυκείου / Χρήστος Σάρρας / Ελληνοεκδοτική

• By Μάκης Τσελέντης
• Θεωρία Λατινικών, Λατινικά

Συντακτικό των Λατινικών – Εκπαιδευτικό Υλικό

Το συντακτικό των Λατινικών έχει αρκετές ομοιότητες με το αντίστοιχο των Αρχαίων Ελληνικών. Ταυτόχρονα, όπως συμβαίνει και με τη γραμματική της Λατινικής, υπάρχουν σημεία στα οποία διαφοροποιείται. Η Λατινική χρησιμοποιεί περισσότερους ονοματικούς τύπους που προέρχονται από τα ρήματα. Επίσης, στη Λατινική θα δούμε και την εκτεταμένη χρήση της Αφαιρετικής πτώσεως.

Στην πραγματικότητα, και στις δύο γλώσσες δηλώνονται οι ίδιες νοηματικές σχέσεις. Εξάλλου, η επιστήμη της Γλωσσολογίας έχει αποδείξει ότι αυτό συμβαίνει με όλες τις ανθρώπινες γλώσσες. Αυτό που αλλάζει είναι ο τρόπος που κάθε γλώσσα εκφέρει τις νοηματικές σχέσεις.

Συντακτικό των Λατινικών – Κυριαρχία της Παθητικής Σύνταξης

Από πολύ νωρίς η σπουδάστρια και ο σπουδαστής της Λατινικής διαπιστώνει την εκτεταμένη χρήση της παθητικής σύνταξης. Συνοπτικά, εδώ αναφέρουμε ότι αυτό οφείλεται στο γεγονός ότι η Λατινική γλώσσα δεν έχει μετοχή στην Ενεργητική Φωνή, με την οποία να δηλώνεται το προτερόχρονο.

Κάθε φορά λοιπόν, που επιθυμούσαν να δηλώσουν με μια μετοχή κάποια πράξη, η οποία ήταν προγενέστερη της πράξης που δήλωνε το ρήμα, ήταν υποχρεωμένοι να αλλάξουν σύνταξη.

Ας δούμε ένα παράδειγμα. Η περίοδος “αφού άκουσε, αποχώρησε” θα μπορούσε να αποδοθεί στα Αρχαία Ελληνικά ως εξής:

“ἐπεὶ ἤκουσε, ἀπῆλθεν“.

Η ίδια φράση μπορεί να αποδοθεί με μια μετοχή αορίστου και ένα ρήμα.

ἀκούσας , ἀπῆλθεν.“

 Παρατηρούμε ότι και στις δύο περιπτώσεις η Ενεργητική σύνταξη έχει διατηρηθεί και το νόημα είναι ακριβώς το ίδιο. Η χρονική μετοχή αντιστοιχεί στη χρονική πρόταση. Και στις δύο περιπτώσεις δηλώνεται ότι το υποκείμενο πρώτα άκουσε και μετά έφυγε.

Η Ιδιαιτερότητα της Λατινικής 

Ας δούμε τώρα πως θα αποδοθεί στα Λατινικά η περίοδος:  Αφού ο Καίσαρ άκουσε τον χαιρετισμό, είπε.

• Με δευτερεύουσα χρονική πρόταση: Cum Caesar audivisset salutationem, dixit.
• Με χρονική μετοχή: Audita salutatione, Caesar dixit.

Αν δοκιμάσουμε να κάνουμε κατά λέξη μετάφραση, θα διαπιστώσουμε ότι με την πρώτη περίπτωση αποδίδουμε επακριβώς τη φράση “αφού ο Καίσαρας άκουσε το χαιρετισμό, είπε.”

Στη δεύτερη όμως περίπτωση η κατά λέξη μετάφραση είναι: “αφού ο χαιρετισμός ακούστηκε, ο Καίσαρας είπε.”

Όπως είπαμε, στα Λατινικά δεν έχουμε μετοχή που να δηλώνει την προτερόχρονη πράξη στην Ενεργητική Φωνή. Αυτό οδηγεί στο να αλλάξουμε σύνταξη και να χρησιμοποιήσουμε τη μετοχή του παθητικού παρακειμένου.

Στο φαινόμενο θα επανέλθουμε και σε άλλα κείμενα. Αυτό που είναι σημαντικό να τονίσουμε είναι ότι αυτό δεν αποτελεί κάποια αδυναμία της Λατινικής. Είναι εγγενής διαδικασία που προκύπτει από τη λειτουργία της Γλώσσας, ως ζωντανού οργανισμού. Κάθε Γλώσσα έχει τον δικό της τρόπο να λειτουργεί και αυτό δεν την καθιστά ανώτερη ή κατώτερη από κάποια άλλη. Μόνο, διαφορετική σε κάποια σημεία.

Συντακτικό των Λατινικών – Οι βασικές ενότητες

Στη συνέχεια, παραθέτουμε τις βασικές ενότητες του συντακτικού των Λατινικών, όπως αυτές αναρτώνται στην ιστοσελίδα του Υπουργείου. Αναλύονται όλα τα βασικά σημεία που χρειάζεται να γνωρίζουμε, ώστε στη συνέχεια να προχωρήσουμε σε πιο σύνθετα φαινόμενα. Αναλυτικά:

Η Δομή της Πρότασης

Η Σύνταξη του Απαρεμφάτου

Η Μετοχή

Η Αφαιρετική Απόλυτη Μετοχή

Σύμπτυξη Πρότασης σε Μετοχή

Η Χρήση των Πλάγιων Πτώσεων

Η Συντακτική Λειτουργία της Γενικής

Η Συντακτική Λειτουργία της Δοτικής

Η Συντακτική Λειτουργία της Αφαιρετικής

Ο Β’ Όρος Σύγκρισης – Η Απόλυτη Σύγκριση

Η Αυτοπάθεια

Η Αλληλοπάθεια

Η Έκφραση της Απαγόρευσης

Μετατροπή της Ενεργητικής Σύνταξης σε Παθητική

Ο Προσδιορισμός του Τόπου και του Χρόνου

Το Αίτιο

Η Ακολουθία των Χρόνων

Οι Δευτερεύουσες Προτάσεις

Οι Δευτερεύουσες Αιτιολογικές Προτάσεις

Οι Δευτερεύουσες Τελικές Προτάσεις

Οι Δευτερεύουσες Επιρρηματικές Συμπερασματικές Προτάσεις

Οι Δευτερεύουσες Εναντιωματικές και Παραχωρητικές Προτάσεις

Οι Δευτερεύουσες Χρονικές Προτάσεις

Οι Δευτερεύουσες Υποθετικές Προτάσεις

Οι Δευτερεύουσες Παραβολικές Προτάσεις

Οι Δευτερεύουσες Αναφορικές Προτάσεις

Οι Δευτερεύουσες Πλάγιες Ερωτηματικές Προτάσεις

Οι Δευτερεύουσες Βουλητικές Προτάσεις

Οι Δευτερεύουσες Ουσιαστικές Συμπερασματικές Προτάσεις

Οι Δευτερεύουσες Ενδοιαστικές Προτάσεις

Ο Σύνδεσμος Cum

Τα Είδη του Χρονικού Συνδέσμου Cum

Το Γερούνδιο, το Σουπίνο και το Γερουνδιακό

Η Συντακτική Λειτουργία του Γερουνδίου

Η Συντακτική Λειτουργία του Γερουνδιακού

Η Συντακτική Λειτουργία του Σουπίνο

• By Ρίτα Σουλάρη
• Γραμματική Λατινικών, Λατινικά

Γραμματική των Λατινικών – Βασικό Εκπαιδευτικό Υλικό

Η Γραμματική των Λατινικών και η εξοικείωση με τις βασικές μορφές της είναι το πρώτο βήμα για την εκμάθηση της Γλώσσας.

Στο κείμενό μας θα παραθέσουμε με τη μορφή links τα βασικά σημεία, όπως παρατίθενται στον ιστότοπο του Υπουργείου. Πρόκειται, όπως έχουμε επισημάνει στο αντίστοιχο κείμενο για τη Γραμματική της Αρχαίας Ελληνικής για μια πολύ καλή δουλειά.

Ο τρόπος με τον οποίο κατανέμουμε τα links στη σελίδα θα βοηθήσει τη μαθήτρια και το μαθητή να έχει εποπτεία των γραμματικών φαινομένων.

Γραμματική των λατινικών – Μια Γλώσσα Παγκόσμια και διαχρονικά Επιδραστική.

Τα Λατινικά ήταν στην εποχή της κυριαρχίας της Ρωμαϊκής αυτοκρατορίας, ό,τι πιο κοντινό θα χαρακτηρίζαμε με σημερινούς όρους ως παγκόσμια γλώσσα. Ήταν το απαραίτητο εφόδιο για να κινηθεί κανείς και να λειτουργήσει στον ενοποιημένο κατά κάποιον τρόπο κόσμο.

Αυτή η διαδικασία ξεκίνησε κατά την Ελληνιστική περίοδο, η οποία είχε ως βασικό αποτέλεσμα τη διάδοση της Ελληνικής Γλώσσας. Η συγκεκριμένη μορφή της Γλώσσας είναι γνωστή ως Ελληνιστική Κοινή.

Τα Λατινικά υπήρξαν ιδιαίτερα σημαντικά και κατά τον Μεσαίωνα. Τα συγγράμματα γράφονταν στα Λατινικά. Η διδασκαλία στα Πανεπιστήμια είχε ως βάση τη Λατινική. Ας συνυπολογίσουμε σε όλα τα προηγούμενα και το ότι η Λατινική Γλώσσα είναι η μητέρα γλώσσα των λεγόμενων Ρομανικών Γλωσσών.

Χαρακτηριστικά μπορούμε να αναφέρουμε τα Ιταλικά, τα Ισπανικά, τα Γαλλικά, τα Πορτογαλικά, τα Ρουμανικά. Ας αναλογισθούμε μόνο ότι το μεγαλύτερο τμήμα της Αμερικανικής Ηπείρου μιλά μια Ρομανική γλώσσα και θα κατανοήσουμε τη σημασία και το εύρος της Λατινικής.

Η Γραμματική των Λατινικών

Χαρακτηριστικό της Λατινικής Γλώσσας είναι η ύπαρξη πολλών κλιτών τύπων. Σε αυτό η γλώσσα διαφέρει από τα Αγγλικά, για παράδειγμα. Θα πρέπει να σημειώσουμε, ωστόσο, ότι για τον σπουδαστή της Λατινικής η δομή της Γλώσσας είναι πολύ βοηθητική. Οι κανόνες είναι ξεκάθαροι, οι εξαιρέσεις επίσης. Υπάρχει μια αυστηρότητα και μια σαφήνεια στη Γλώσσα, η οποία μας βοηθά να προσεγγίσουμε πιο εύκολα τη Λατινική.

Στη συνέχεια, παραθέτουμε τη Γραμματική των Λατινικών, όπως έχει αναρτηθεί στην ιστοσελίδα του Υπουργείου study4exams.

Κατ’ αυτόν τον τρόπο η σπουδάστρια και ο σπουδαστής έχει τη δυνατότητα να εντοπίσει σημεία στα οποία θα ήθελε να επικεντρωθεί και να μελετήσει διεξοδικότερα. Ως πρώτο βήμα λοιπόν, και ως ψηφιακή βάση των βασικών κανόνων που βρίσκουμε στη Γραμματική των Λατινικών, παραθέτουμε πιο κάτω τα αντίστοιχα γραμματικά κεφάλαια.

Γραμματική των Λατινικών – Τα Κεφάλαια

Τα Ουσιαστικά

Τα Επίθετα

Τα Παραθετικά των Επιθέτων

Τα Παραθετικά των Επιρρημάτων

Οι Αντωνυμίες

Τα Αντωνυμικά Επίθετα

Το Βοηθητικό Ρήμα (Sum – Fui – Esse)

Οι Τέσσερις Συζυγίες των Ρημάτων

Τα Δεκαπέντε Ρήματα της Γ’ Συζυγίας σε -io

Τα Βασικά Ανώμαλα Ρήματα

Τα Αποθετικά και Ημιαποθετικά Ρήματα

Τα Ελλειπτικά Ρήματα

Τα Βασικά Απρόσωπα Ρήματα

Η Ενεργητική και η Παθητική Περιφραστική Συζυγία

Τα Κείμενά μας για τα Λατινικά

Μπορείτε να ανατρέξετε και στη σελίδα μας, η οποία λειτουργεί ως ευρετήριο για τα κείμενα που δημοσιεύουμε σχετικά με το μάθημα των Λατινικών. Εκεί, τα φαινόμενα αναλύονται σε μεγαλύτερο βάθος και παρατίθενται ασκήσεις και υποδειγματικές απαντήσεις. Η σελίδα ανανεώνεται σε τακτά χρονικά διαστήματα με νέο υλικό.

Επίσης, μπορείτε να δείτε τις αντίστοιχες σελίδες για την Έκθεση και τα Αρχαία Ελληνικά.

• By Μάκης Τσελέντης
• Αρχαία Ελληνικά, Συντακτικό Αρχαίας Ελληνικής

Εκπαιδευτικό Υλικό – Το Συντακτικό της Αρχαίας Ελληνικής

Μελετώντας το συντακτικό της Αρχαίας Ελληνικής Γλώσσας ερχόμαστε σε επαφή με τον πλούτο της και την κομψότητά της. Η Αρχαία Ελληνική, χαρακτηρίζεται από τη δυνατότητα της πυκνής έκφρασης και της ευελιξίας των μορφών της.

Το συντακτικό της Αρχαίας και το συντακτικό της Νέας Ελληνικής – Μια γενική επισήμανση

Είναι καλό να έχουμε στο νου μας, όταν ξεκινούμε την προσέγγιση του συντακτικού και των πρωτότυπων αρχαίων κειμένων ότι η Αρχαία Ελληνική – όπως και οι περισσότερες αρχαϊκές γλώσσες – έχει διαφορετική δομή από αυτή που συναντάμε στις σύγχρονες γλώσσες. Οι Αρχαϊκές γλώσσες είναι περισσότερο συνθετικές. Μια πρόταση μπορεί να εμπεριέχει αρκετά νοήματα τα οποία εκφέρονται με μετοχές και απαρέμφατα. Για αυτό και τις περισσότερες φορές γνωρίζουμε ότι μια μετοχή ή ένα απαρέμφατο ισοδυναμεί με μια δευτερεύουσα πρόταση. Οι σύγχρονες γλώσσες από την άλλη πλευρά  είναι περισσότερο αναλυτικές. Εκφράζουν τα νοήματα απλώνοντας συνήθως το κάθε νόημα σε διαφορετική πρόταση.

Το συντακτικό και η γραμματική

Για να προσεγγίσουμε τα κείμενα και το συντακτικό τους είναι καλό να οικοδομήσουμε μια ικανοποιητική γνώση της γραμματικής της γλώσσας. Στην πραγματικότητα πρόκειται για διαδικασίες που γίνονται παράλληλα καθώς η μια διαδικασία βοηθά και ενισχύει την άλλη. Σε κάθε περίπτωση θα πρέπει να θυμόμαστε ότι τόσο η γραμματική, όσο και το συντακτικό είναι εργαλεία που χρησιμοποιούμε για να κατανοήσουμε το κείμενο.

Το πιο σημαντικό λοιπόν, κατά τη γνώμη μας, είναι μαζί με αυτή τη γνώση να έχουμε στο νου μας ότι το κάθε κείμενο έχει τον δικό του ρυθμό, τον οποίο καλούμαστε να ακολουθήσουμε και να βρούμε. Κάθε φορά που συντάσσουμε ένα σημείο, είναι καλό να ξαναδιαβάζουμε όλο το κείμενο ξανά. Είναι σίγουρο ότι με αυτόν τον τρόπο το ίδιο το κείμενο μας αποκαλύπτει τα μυστικά του.

Το Συντακτικό από το study4exams 

Όπως ακριβώς κάναμε με τις σημειώσεις του Υπουργείου για τη Γραμματική , παραθέτουμε σε μορφή καταλόγου τα συντακτικά φαινόμενα που υπάρχουν στον συγκεκριμένο ιστότοπο. Με αυτό τον τρόπο η πρόσβαση είναι εύκολη και επίσης οι μαθητές έχουν τη δυνατότητα να έχουν εποπτεία όλων των φαινομένων και να επικεντρώνονται στα σημεία που τους δυσκολεύουν.

Οι συγκεκριμένες σημειώσεις είναι ένα πολύ καλό πρώτο βήμα, απαραίτητο για τη μελέτη πιο σύνθετων κειμένων και φαινομένων.

Οι όροι της πρότασης

Το Υποκείμενο

Το Αντικείμενο – Μεταβατικά Ρήματα

Το Κατηγορούμενο

Η Απρόσωπη Σύνταξη

Η Δοτική Προσωπική

Το Ποιητικό Αίτιο – Ενεργητική και Παθητική Σύνταξη

Το Άναρθρο Απαρέμφατο

Το Έναρθρο Απαρέμφατο

Η Μετοχή

Τα Μόρια ἂν και ὡς

Οι Ονοματικοί Προσδιορισμοί – Ομοιόπτωτοι Προσδιορισμοί

Οι Ονοματικοί Προσδιορισμοί – Ετερόπτωτοι Προσδιορισμοί

Οι Ονοματικοί Προσδιορισμοί – Οι Πλάγιες Πτώσεις ως Προσδιορισμοί σε Επιρρήματα

Οι Επιρρηματικοί Προσδιορισμοί

Ο Β’ Όρος Σύγκρισης

Ρηματικά Επίθετα σε -τος

Ρηματικά Επίθετα σε -τέος

Δευτερεύουσες Προτάσεις

Δευτερεύουσες Ονοματικές Ειδικές Προτάσεις

Δευτερεύουσες Ονοματικές Ενδοιαστικές Προτάσεις

Δευτερεύουσες Ονοματικές Πλάγιες Ερωτηματικές

Δευτερεύουσες Επιρρηματικές Χρονικές Προτάσεις

Δευτερεύουσες Επιρρηματικές Τελικές Προτάσεις

Δευτερεύουσες Επιρρηματικές Αιτιολογικές Προτάσεις

Δευτερεύουσες Επιρρηματικές Εναντιωματικές και Παραχωρητικές Προτάσεις

Δευτερεύουσες Επιρρηματικές Συμπερασματικές Προτάσεις

Δευτερεύουσες Επιρρηματικές Υποθετικές Προτάσεις

Δευτερεύουσες Απαρεμφατικές Προτάσεις

Όμοια Εισαγωγή Δευτερευουσών Προτάσεων

Υποθετικοί λόγοι

Τα Είδη των Υποθετικών Λόγων

Λανθάνοντες Υποθετικοί Λόγοι

Εξαρτημένοι Υποθετικοί Λόγοι

Ευθύς και Πλάγιος Λόγος

Περιπτώσεις Πλαγίου Λόγου

Μετατροπή Πλάγιου Λόγου σε Ευθύ

Μετατροπή Ευθέος Λόγου σε Πλάγιο

Το ευρετήριο του Φιλολογικού

Για καθένα από τα βασικά μαθήματα υπάρχει σελίδα, η οποία λειτουργεί ως ευρετήριο των φαινομένων. Οι σελίδες ανανεώνονται σε τακτά χρονικά διαστήματα με νέες δημοσιεύσεις.

Για το μάθημα της Έκθεσης το υλικό δημοσιεύεται εδώ:

Για τα Αρχαία Ελληνικά το υλικό δημοσιεύεται εδώ:

Για τα Λατινικά το υλικό δημοσιεύεται εδώ:

• By Μάκης Τσελέντης
• Ασκήσεις Λατινικών, Θεωρία Λατινικών, Λατινικά

Ο Προσδιορισμός του Τόπου στα Λατινικά

Ο Προσδιορισμός του τόπου – Γενικές παρατηρήσεις

Ο προσδιορισμός του τόπου στα Λατινικά εκφέρεται με συγκεκριμένους τρόπους για κάθε περίπτωση.

Είναι σημαντικό να έχουμε κατά νου ότι, όταν ο προσδιορισμός του τόπου αφορά το όνομα μιας πόλης ή ενός μικρού νησιού, τότε εκφέρεται απρόθετα.

Το ίδιο συμβαίνει και με το ουσιαστικό domus, το οποίο στις πλάγιες πτώσεις της β’ κλίσης έχει επιρρηματική σημασία.

Η στάση σε τόπο

Ο προσδιορισμός του τόπου ως στάση σε τόπο εκφέρεται ως εξής:

• Με επιρρήματα που δηλώνουν τόπο: (ubi, hic, illic, ibi). Στο κείμενο 27 έχουμε αυτήν ακριβώς την περίπτωση: Cum Accius ex urbe Roma Tarentum venisset, ubi  Pacuvius recesserat…

• Με ονόματα πόλεων ή μικρών νησιών α’ ή β’ κλίσης στον ενικό αριθμό. Σε αυτή την περίπτωση η στάση σε τόπο δηλώνεται με απρόθετη γενική: Romae sum ( είμαι στη Ρώμη), et in custodiam in Ephesi  tradidit. (και τον παρέδωσε στη φυλακή στην Έφεσο)

• Με το ουσιαστικό domus στη γενική πτώση. Και σε αυτήν την περίπτωση ο προσδιορισμός του τόπου (στάση σε τόπο) εκφέρεται με απρόθετη γενική. Στο κείμενο 24 έχουμε την εξής περίπτωση: …ancilla dixisset eum domi  non esse…

• Με οποιοδήποτε όνομα τρίτης κλίσης ή πληθυντικού αριθμού – ανεξάρτητα κλίσης – χρησιμοποιούμε απρόθετη αφαιρετική. Athenis sum, Carthagine sum. Ας προσέξουμε ότι το ουσιαστικό Athenae είναι πρώτης κλίσεως. Επειδή, όμως είναι στον πληθυντικό αριθμό χρησιμοποιούμε απρόθετη αφαιρετική.

• Με ουσιαστικά τα οποία έχουν τα ίδια τοπική σημασία. (locus, terra, castra ). Στην περίπτωση που αυτά τα ουσιαστικά συνοδεύονται από επιθετικό προσδιορισμό, τότε χρησιμοποιούμε απρόθετη αφαιρετική. Στα κείμενο 15 θα συναντήσουμε την εξής περίπτωση: Locis frigidissimis pelles solum habent… ( Σε τόπους πάρα πολύ παγωμένους φορούν μόνο δέρματα…). Να σημειώσουμε ότι το ουσιαστικό locus (τόπος), τίθεται σε αφαιρετική ακριβώς διότι συνοδεύεται από το επίθετο frigidus, a, um. 

• Σε οποιαδήποτε άλλη περίπτωση – όταν δεν έχουμε όνομα πόλης ή μικρού νησιού ή το ουσιαστικό domus, θα χρησιμοποιήσουμε την πρόθεση in (ad) + αφαιρετική: In Asia sum (είμαι στην Ασία).

Η κίνηση σε τόπο

Ο προσδιορισμός του τόπου ως κίνηση σε τόπο εκφέρεται ως εξής:

• Με τα αντίστοιχα επιρρήματα που δηλώνουν τόπο: (eo, hoc, hunc, illuc, illo, quo)

• Όταν έχουμε να κάνουμε με ονόματα πόλεων ή μικρών νησιών ο προσδιορισμός του τόπου εκφέρεται απρόθετα. Αυτή τη φορά χρησιμοποιούμε απρόθετη αιτιατική. Στο κείμενο 14 συναντάμε την εξής φράση: …Athenas confugit (…κατέφυγε στην Αθήνα).

•  Με την αιτιατική του ουσιαστικού domus. Στο κείμενο 34 διαβάζουμε: …domum reverterunt (…επέστρεψαν στην πατρίδα)

• Σε όλες τις άλλες περιπτώσεις χρησιμοποιούμε εμπρόθετο προσδιορισμό, ο οποίος εκφέρεται με αιτιατική. Συγκεκριμένα: in, ad, super + αιτιατική: In Asiam eo ( Πηγαίνω στην Ασία )

Η απομάκρυνση από τόπο

Ο προσδιορισμός του τόπου ως απομάκρυνση από τόπο εκφέρεται ως εξής:

• Με τα αντίστοιχα επιρρήματα που δηλώνουν τόπο: (inde, unde, hinc, abhinc, illinc).

• Όταν έχουμε να κάνουμε με ονόματα πόλεων ή μικρών νησιών, η απομάκρυνση από τόπο δηλώνεται απρόθετα με απλή αφαιρετική: Athenis venio (έρχομαι από την Αθήνα).

• Με την αφαιρετική του ουσιαστικού domus: domo venio ( έρχομαι από την πατρίδα).

• Σε όλες τις άλλες περιπτώσεις χρησιμοποιούμε εμπρόθετο προσδιορισμό, ο οποίος εκφέρεται με αφαιρετική: ex Asia venio (έρχομαι από την Ασία).

Σημαντικές παρατηρήσεις για την αφαιρετική

Η αφαιρετική χρησιμοποιείται πολύ συχνά ως επιρρηματικός προσδιορισμός του τόπου.

Όταν εκφέρεται εμπρόθετα μπορούμε να σημειώσουμε ότι:

• Ως εμπρόθετη αφαιρετική με την οποία δηλώνουμε τη στάση σε τόπο (in Asia) χαρακτηρίζεται και ως αφαιρετική τοπική (locativus)

• Ως εμπρόθετη αφαιρετική με την οποία δηλώνουμε την κίνηση ή απομάκρυνση από τόπο (ex Asia), χαρακτηρίζεται και ως αφαιρετική του χωρισμού (separativus).

Το ουσιαστικό domus

Το ουσιαστικό domus -us, το οποίο στην κυριολεξία του σημαίνει “σπίτι”, χρησιμοποιείται με πολύ μεγάλη συχνότητα στη Λατινική ως προσδιορισμός του τόπου. Ανήκει στην τέταρτη κλίση, έχει όμως και κάποιους δεύτερους τύπους σχηματισμένους σύμφωνα με τη β’ κλίση.

Αυτοί οι τύποι είναι ιδιαίτερα σημαντικοί, καθώς λειτουργούν επιρρηματικά για να δηλωθεί ο προσδιορισμός του τόπου. Μάλιστα, μπορούμε να παρατηρήσουμε ότι υπάρχει συνάφεια και επίδραση από την Αρχαία Ελληνική και την αντίστοιχη χρήση του ουσιαστικού οίκος.

• Ο τύπος domi (γενική) δηλώνει τη στάση σε τόπο. Σημαίνει κατά περίπτωση: στην πατρίδα, στο σπίτι. Στα αρχαία Ελληνικά θα χρησιμοποιούσαμε το επίρρημα “οίκοι”

• Ο τύπος domum (αιτιατική) δηλώνει την κίνηση σε τόπο. Σημαίνει κατά περίπτωση: προς την πατρίδα, προς το σπίτι. Στα αρχαία Ελληνικά θα χρησιμοποιούσαμε το επίρρημα “οίκαδε”.

• ο τύπος domo (αφαιρετική) δηλώνει την κίνηση ή απομάκρυνση από τόπο. Σημαίνει κατά περίπτωση: από την πατρίδα, από το σπίτι. Στα αρχαία Ελληνικά θα χρησιμοποιούσαμε το επίρρημα “οίκοθεν”.

Ο προσδιορισμός του τόπου – Πιθανές μετατροπές

Μια συνηθισμένη άσκηση στις εξετάσεις είναι να μας ζητηθεί να δηλώσουμε μια διαφορετική επιρρηματική σχέση στο πλαίσιο του προσδιορισμού του τόπου ή και την ίδια επιρρηματική σχέση χρησιμοποιώντας διαφορετικές λέξεις. Ας δούμε ένα παράδειγμα από το κείμενο 3.

Neptunus iratus ad oram urget beluam marinam

Η εκφώνηση μπορεί να έχει την εξής μορφή: Να αντικατασταθεί ο προσδιορισμός του τόπου από τη λέξη Roma. Στη συνέχεια να δηλώσετε την επιρρηματική σχέση της στάσης σε τόπο με τις λέξεις Roma, Carthago, ora.

Εργαζόμαστε ως εξής:

1. Εντοπίζουμε τον προσδιορισμό του τόπου. Πρόκειται για τον εμπρόθετο ad oram. Σύμφωνα με τη θεωρία είναι εμπρόθετος προσδιορισμός της κίνησης σε τόπο.

• Η λέξη Roma είναι όνομα πόλης. Επομένως για να δηλώσουμε την κίνηση σε τόπο θα χρησιμοποιήσουμε απρόθετη αιτιατική. 

• Άρα, η σωστή απάντηση στο πρώτο ζητούμενο είναι Romam.

• Στο δεύτερο ζητούμενο – στάση σε τόπο – γνωρίζουμε ότι, όταν θέλουμε να δηλώσουμε τον προσδιορισμό του τόπου με όνομα πόλης, αυτό θα γίνει απρόθετα.

• Η λέξη Roma θα τεθεί στην γενική, καθώς πρόκειται για όνομα πόλης πρωτόκλιτο και στον ενικό αριθμό. Άρα η απάντηση είναι Romae.

• Η λέξη Carthago είναι όνομα πόλης τριτόκλιτο. Επομένως, η σωστή επιλογή είναι η αφαιρετική πτώση. Θα γράψουμε Carthagine.

• Το όνομα ora δεν είναι όνομα πόλης. Άρα, η στάση σε τόπο θα δηλωθεί με εμπρόθετο. Θα χρησιμοποιήσουμε την πρόθεση in και αφαιρετική. Η απάντηση είναι in ora. 

Παραδείγματα για εξάσκηση

1. Κείμενο 21: in exilio fuerat: Να δηλωθεί η ίδια επιρρηματική σχέση με τις λέξεις Roma, Carthago, Italia
2. Κείμενο 24: ancilla dixisset eum domi non esse: Να δηλωθεί η ίδια επιρρηματική σχέση με τις λέξεις Roma, Athenae, Italia
3. Κείμενο 25: Cato attulit in curiam ficum: Να δηλωθεί η ίδια επιρρηματική σχέση με τις λέξεις domus, Athenae, Italia
4. Κείμενο 25: scitote decerptam esse Carthagine: Να δηλωθεί η ίδια επιρρηματική σχέση με τις λέξεις Ephesus, Athenae, Italia
5. Κείμενο 27: ex urbe: Να δηλώσετε την ίδια επιρρηματική σχέση με τις λέξεις domus, Athenae, Italia, Roma. Στη συνέχεια, να δηλώσετε με τις ίδιες λέξεις την κίνηση σε τόπο.
6. Κείμενο 27: Tarentum venisset: Να δηλώσετε την ίδια επιρρηματική σχέση με τις λέξεις domus, Athenae, Italia, urbs. Στη συνέχεια, να δηλώσετε με τις ίδιες λέξεις την κίνηση από τόπο.
7. Κείμενο 29: Romam rediret: Να δηλώσετε την ίδια επιρρηματική σχέση με τις λέξεις Athenae, Ephesus, patria. 
8. Κείμενο 29: Domi satis salutationum talium audio. Να δηλώσετε την ίδια επιρρηματική σχέση με τις λέξεις Athenae, ephesus, patria.
9. Κείμενο 34: domum reverterunt: Να δηλώσετε την ίδια επιρρηματική σχέση με τις λέξεις Roma, Athenae, Gallia. Στη συνέχεια, να δηλώσετε τη στάση σε τόπο με τις λέξεις domus, Roma, Athenae, Gallia.
10. Κείμενο 38: in sacello: Να δηλώσετε την ίδια επιρρηματική σχέση με τις λέξεις Roma, Athenae, Illyricum – i. Στη συνέχεια, να δηλώσετε την κίνηση σε τόπο με τις λέξεις sacellum, Roma, Athenae, Illyricum.
11. Κείμενο 42: in hoc ordine: Να δηλώσετε την ίδια επιρρηματική σχέση με τις λέξεις domus, Athenae, Roma.
12. Κείμενο 43: ad hostem: Να δηλώσετε την ίδια επιρρηματική σχέση με τις λέξεις domus, Athenae, Gallia.
13. Κείμενο 45: ad Ciceronem: Να δηλώσετε την ίδια επιρρηματική σχέση με τις λέξεις Roma, domus, Italia.

Οι απαντήσεις των ασκήσεων:

1. Δηλώνεται η στάση σε τόπο – Romae, Carthagine, in Italia. 
2. Δηλώνεται η στάση σε τόπο – Romae, Athenis, in Italia.
3. Δηλώνεται η κίνηση σε τόπο – domum, Athenas, in/ad Italiam.
4. Δηλώνεται η στάση σε τόπο – Ephesi, Athenis, in Italia.
5. Δηλώνεται η κίνηση από τόπο – domo, Athenis, ex Italia, Roma / Δηλώνεται η κίνηση σε τόπο – in (ad) urbem, Athenas, in (ad) Italiam, Romam.
6. Δηλώνεται η κίνηση σε τόπο – domum, Athenas, in (ad) Italiam, in (ad) urbem. Για να δηλώσουμε την κίνηση από τόπο γράφουμε: domo, Athenis, ex Italia, Roma.
7. Δηλώνεται η κίνηση σε τόπο – Athenas, Ephesum, in (ad) patriam. 
8. Δηλώνεται η στάση σε τόπο – Athenis, Ephesi, in patria.
9. Δηλώνεται η κίνηση σε τόπο – Romam, Athenas, in Galliam. Για να δηλωθεί η στάση σε τόπο γράφουμε: domi, Romae, Athenis, in Gallia.
10. Δηλώνεται η στάση σε τόπο – Romae, Athenis, in Illyrico. Για να δηλωθεί η κίνηση σε τόπο γράφουμε: sacellum, Roma, Athenae, Illyricum.
11. Δηλώνεται η στάση σε τόπο – domi, Athenis, Romae.
12. Δηλώνεται η κίνηση σε τόπο (μεταφορικά) – domum, Athenis, ad Galliam.
13. Δηλώνεται η κίνηση σε τόπο (μεταφορικά) – Romam, domum, ad Italiam.

• By Μάκης Τσελέντης
• Ασκήσεις Λατινικών, Θεωρία Λατινικών, Λατινικά

Ο Προσδιορισμός του Χρόνου στα Λατινικά

Ο προσδιορισμός του χρόνου – Γενικές παρατηρήσεις

Η δήλωση του χρόνου και κυρίως η δήλωση των χρονικών βαθμίδων και της σχέσεως που έχουν μεταξύ τους είναι ιδιαίτερα σημαντικές στα Λατινικά. Ο προσδιορισμός του χρόνου, ως επιρρηματικός προσδιορισμός δηλώνεται με συγκεκριμένους τρόπους. Συγκεκριμένα:

• Με χρονικά επιρρήματα, όπως και ο προσδιορισμός του τόπου. Συνηθισμένα χρονικά επιρρήματα που έχουμε συναντήσει στα κείμενά μας είναι: nunc, mox, tum, diu, saepe.

• Ο προσδιορισμός του χρόνου εκφέρεται συχνά και με εμπρόθετο. Διακρίνουμε τις εξής περιπτώσεις:

• Με την πρόθεση post και αιτιατική. Δηλώνει το μετά από πόσο διάστημα συμβαίνει κάτι. Έτσι, η φράση post paucos dies, η οποία συναντάται συχνά στα κείμενά μας μεταφράζεται “μετά από λίγες μέρες”.

• Με την πρόθεση ante και αιτιατική. Έχουμε ακριβώς την ίδια σύνταξη με την πρόθεση post. To ante δηλώνει το πριν από πόσο χρόνο συνέβη κάτι. Έτσι, η φράση ante paucos dies μεταφράζεται “πριν από λίγες μέρες”.

• Με την πρόθεση in και αφαιρετική. Δηλώνουμε την αόριστη χρονική διάρκεια. In bello = κατά τη διάρκεια του πολέμου. Χωρίς να διευκρινίζουμε κάποια συγκεκριμένη χρονική στιγμή. 

• Με την πρόθεση per και αιτιατική. Δηλώνουμε το πόσο χρόνο διήρκεσε μια πράξη. per tres dies = για τρεις ημέρες.

Απρόθετα, με τη χρήση της αιτιατικής και της αφαιρετικής.

• Όταν θέλουμε να δηλώσουμε πόσο χρόνο διαρκεί μα πράξη, μπορούμε να χρησιμοποιήσουμε απρόθετη αιτιατική.  Η ονοματική φράση  tres menses σημαίνει “για τρεις μήνες”. Δηλώνεται η χρονική διάρκεια. 

• Όταν θέλουμε να δηλώσουμε το πότε συνέβη κάτι, χρησιμοποιούμε αφαιρετική. Μάλιστα υπάρχουν και στερεότυπες αφαιρετικές συγκεκριμένων λέξεων που λειτουργούν με αυτόν τον τρόπο. Χαρακτηριστικά μπορούμε να αναφέρουμε: anno (στο έτος), die (στην ημέρα), nocte (στη νύχτα).

Το post και το ante

Πρέπει να επισημάνουμε τη διαφορετική χρήση του post και του ante. Άλλοτε οι συγκεκριμένες λέξεις λειτουργούν ως προθέσεις και άλλοτε ως επιρρήματα.

• Ως προθέσεις συντάσσονται με αιτιατική και δηλώνουν τη χρονική ακολουθία. Έτσι, για παράδειγμα μπορεί να συναντήσουμε τις φράσεις:  post paucos dies (μετά από λίγες μέρες) και ante meridiem (προ μεσημβρίας).

• Ως επιρρήματα συντάσσονται με αφαιρετική του μέτρου ή της διαφοράς. Έτσι,τo πρώτο μας παράδειγμα θα μετασχηματισθεί ως εξής: post paucos dies = paucis post diebus. Εδώ, το post είναι επίρρημα, το diebus είναι αφαιρετική του μέτρου ή της διαφοράς και το paucis επιθετικός προσδιορισμός στο diebus.

Ας σημειωθεί ότι και στα Νέα Ελληνικά, το “πριν” και το “μετά” μπορούν να λειτουργήσουν και ως προθέσεις αλλά και ως επιρρήματα. Πρόκειται, επομένως για μια αντίστοιχη σύνταξη. Έτσι, μπορούμε να γράψουμε: τρεις μέρες πριν (επίρρημα) αλλά και πριν τρεις μέρες (πρόθεση).

Η βασική άσκηση μετατροπής

Όταν έχουμε τον εμπρόθετο με το post ή το ante, μπορεί να μας ζητηθεί να δηλώσουμε ισοδύναμα τον χρόνο. Αυτό σημαίνει ότι το post και το ante θα λειτουργήσουν ως επιρρήματα και θα συμπληρωθούν από αφαιρετική του μέτρου ή της διαφοράς. Οι δύο συντάξεις είναι ισοδύναμες.

ante tertium diem = tertio ante die

• By Μάκης Τσελέντης
• Άγνωστο, Αρχαία Ελληνικά

Το Άγνωστο της Β’ Λυκείου

Το Άγνωστο της Β’ Λυκείου αποτελεί το διδακτικό αντικείμενο που προβληματίζει περισσότερο τη μαθήτρια και το μαθητή της Κατεύθυνσης Ανθρωπιστικών Σπουδών. Η διδακτική εμπειρία αποδεικνύει ότι ο μαθητής που φτάνει στη Β’ Λυκείου έχει συχνά μια ελλιπή γνώση και κυρίως ελλιπή κατανόηση της δομής της Αρχαίας Ελληνικής Γλώσσας.

Η Παρανόηση

Λέμε συχνά στα παιδιά ότι τα Αρχαία Ελληνικά και δη η Αττική Διάλεκτος είναι η Γλώσσα μας. Αυτό είναι εν μέρει σωστό. Για να δώσουμε ένα παράδειγμα ας αναλογιστούμε κατά πόσον η γλώσσα της εποχής του Shakespeare θα μπορούσε να θεωρηθεί οικεία και εύκολη για τον σημερινό Άγγλο μαθητή.

Η πραγματικότητα είναι ότι πρόκειται για μορφές της Γλώσσας στο ιστορικό πέρασμά της. Κανείς δεν αμφισβητεί επομένως ότι τα Αρχαία Ελληνικά είναι μορφή της Ελληνικής Γλώσσας. Είναι ωστόσο, μια Αρχαϊκή μορφή της την οποία πρέπει να προσεγγίσουμε με διαφορετικούς τρόπους ανάλυσης.

Η Συνθετική και η Αναλυτική Γλώσσα

Ένα απλό παράδειγμα για να κατανοήσουμε τη σύγχυση του μαθητή σχετικά με τα Αρχαία Ελληνικά είναι να σκεφτούμε τη χρήση της μετοχής και του απαρεμφάτου. Οι σύγχρονες γλώσσες έχουν την τάση να είναι αναλυτικές. Αυτό πολύ απλά σημαίνει ότι το κάθε νόημα εκφέρεται με μια ξεχωριστή πρόταση.

Τα Αρχαία Ελληνικά ωστόσο, όπως σε μικρότερο βαθμό και τα Λατινικά, εκφράζουν νοήματα  μέσω των μετοχών και των απαρεμφάτων.

Αυτό έχει ως αποτέλεσμα – όταν δεν έχουμε κατανοήσει αυτή τη λογική – να μας φαίνεται πιο εύκολο να μάθουμε μια σύγχρονη ξένη γλώσσα. Αν όμως κατανοήσουμε το μηχανισμό και τη λογική της Αρχαϊκής Γλώσσας τα πράγματα απλοποιούνται.

Ο Τρόπος Διδασκαλίας

Το Άγνωστο της Β’ Λυκείου  κατέχει πρωτεύουσα θέση στο Πρόγραμμα Σπουδών της συγκεκριμένης τάξης. Οι λόγοι που μας υπαγορεύουν αυτή την επιλογή είναι δύο:

• Καταρχάς θεωρούμε σημαντικό η μαθήτρια και ο μαθητής της Ανθρωπιστικής Κατεύθυνσης να εξοικειωθούν και να προσεγγίσουν το μάθημα. Η βασική αρχή της Διδασκαλίας είναι ότι ξεκινάμε από μηδενική βάση. Μαθαίνουμε και εξασκούμαστε στα φαινόμενα, θεωρώντας ότι τα παιδιά διδάσκονται για πρώτη φορά την Αρχαία Ελληνική. Κάθε φαινόμενο εξηγείται και αναλύεται με πολύ πρακτική κυρίως μέσα στην τάξη.
• Η επόμενη χρονιά είναι ιδιαίτερα απαιτητική. Είναι δύσκολο για μια μαθήτρια και έναν μαθητή να δουλέψει για πρώτη φορά συστηματικά και ουσιαστικά στη Γ’ Λυκείου το άγνωστο κείμενο. Η Β’ Λυκείου λοιπόν, μας δίνει τη δυνατότητα να δουλέψουμε μεθοδικά και έξυπνα, ώστε οι μαθητές μας να αποκτήσουν μια δυνατή βάση στα Αρχαία Ελληνικά.

Οι Πυλώνες του Προγράμματος Σπουδών

Ως εξειδικευμένο Θεωρητικό φροντιστήριο  το Φιλολογικό στη Β’ Λυκείου στοχεύει:

• Στην κατανόηση των Γνωστικών αντικειμένων
• Στην κάλυψη των κενών με τρόπο ουσιαστικό, βασισμένο στην κατανόηση και την πρακτική
• Στην ενδυνάμωση της ικανότητας των παιδιών στον Γραπτό Λόγο, κάτι που είναι η βάση όλου του προγράμματος σπουδών.
• Στη γνωριμία με το μάθημα της Κοινωνιολογίας και της Ιστορίας Κατεύθυνσης από την πρώτη εβδομάδα του Σεπτεμβρίου.

Μέσα σε αυτό το πλαίσιο εντάσσεται και το Άγνωστο της Β’ Λυκείου. Πρόκειται για ένα γνωστικό αντικείμενο που είναι ιδιαίτερα σημαντικό. Δε βοηθά τα παιδιά μόνο βαθμολογικά. Τους προσφέρει αυτοπεποίθηση και την ικανοποίηση που νοιώθουμε, όταν κατακτούμε μια γνώση πραγματικά όμορφη και ουσιαστική.