• By Ρίτα Σουλάρη
• Έκθεση, Προτεινόμενα κριτήρια έκθεσης, Σημειώσεις για την Έκθεση

Η τεχνική και το ιδεώδες – Προτεινόμενο θέμα Έκθεσης

Με τον τίτλο “Η τεχνική και το ιδεώδες” δημοσιεύτηκε στο Βήμα στις 07 – 06 – 1998 το κείμενο που ακολουθεί. Συγγραφέας του είναι ο στοχαστής Παναγιώτης Κονδύλης. Το κείμενο είναι εξαιρετικά επίκαιρο και σήμερα, όπως και όλη η ρηξικέλευθη σκέψη του Κονδύλη. Υπάρχουν κείμενα και άφθονο υλικό στο διαδίκτυο, για όποια και για όποιον θα επιθυμούσε να έρθει σε επαφή με το έργο του. Δυστυχώς χάθηκε πρόωρα, την ίδια χρονιά που δημοσιεύεται το κείμενο που παραθέτουμε. Τα βιβλία του και εν γένει η σκέψη του θεωρούνται σημεία αναφοράς για την Πολιτική Φιλοσοφία και σκέψη.

 

 

 

 

Στη συνέχεια, παραθέτουμε το κείμενο. Πιστεύουμε ότι μπορεί να βοηθήσει την υποψήφια και τον υποψήφιο να κατανοήσει δύσκολες έννοιες – όπως τη μαζοποίηση, τα βιοηθικά και βιοπεριβαλλοντικά διλήμματα  – καθώς ο Κονδύλης κατορθώνει παραθέτοντας και την ιστορική πορεία του φαινομένου να μας εισάγει στην κατανόησή του. Φυσικά, εδώ πρέπει να τονίσουμε ότι σε τέτοιου είδους κείμενα, το σημαντικό είναι η αναγνώστρια και ο αναγνώστης να συνειδητοποιούν ότι όσο πλησιάζουμε ένα φαινόμενο, τόσο πολλαπλασιάζονται τα ερωτήματα και λιγοστεύουν οι απαντήσεις.

 

 

Η τεχνική και το ιδεώδες

 

 

Οι νεώτερες συζητήσεις περί τεχνικής στρέφονται γύρω από δύο μεγάλα θέματα. Αφενός, πρόκειται για τις επιπτώσεις του τεχνικού τρόπου σκέψης και της τεχνικής πράξης πάνω στην “ουσία” ή στην “ανθρωπιά” του ανθρώπου ως προσώπου. Αφετέρου, πρόκειται για τις συνέπειες των τεχνικών εξελίξεων σε ό,τι αφορά την ανθρωπότητα ως σύνολο, η οποία αυτή τη φορά – καθώς ενδιαφέρει η ζωή και η επιβίωσή της – θεωρείται ως συλλογική οντότητα και ως βιολογικό είδος. Πάνω στα δύο αυτά προβλήματα διατυπώθηκαν όλες οι δυνατές αισιόδοξες ή απαισιόδοξες απόψεις και δεν είναι δυνατό να πει κανείς κάτι σχετικά δίχως να επαναλάβει πράγματα ήδη ειπωμένα. Δεν είναι αυτή η πρόθεσή μας. Εμάς μας ενδιαφέρει περισσότερο η ενδεικτική σημασία του γεγονότος ότι κατά τις τελευταίες δεκαετίες το κέντρο βάρους της συζήτησης μετατοπίστηκε από το πρώτο θέμα στο δεύτερο. Ασφαλώς τα δύο θέματα διασταυρώνονται σε ουσιώδη σημεία, προπαντός αν κάποιος, σκεπτόμενος με το πνεύμα της ανθρωπιστικής παράδοσης, πιστεύει ότι η επιβίωση είναι δυνατή και εύλογη μονάχα ως ηθικά αγαθός βίος. Ωστόσο, η διαφορά ανάμεσα στις δύο προβληματικές παραμένει εννοιολογικά σαφής και μεθοδικά χρήσιμη. Και η μετάβαση από το ιδεώδες της ολόπλευρης προσωπικότητας στο ιδεώδες της συλλογικής επιβίωσης σημαδεύει μια βαθιά ιστορική τομή.

 

Η αύξουσα απόσταση ανάμεσα στην ανθρωπιστική και στην τεχνική παιδεία αποτυπώθηκε κατά τη δεκαετία του 1960 στη γνωστή ρήση για τις δύο “κουλτούρες”. Η ρήση αυτή γεννούσε την εντύπωση ότι δύο περίπου ισοδύναμες τάσεις αναμετριούνται και η έκβαση της αναμέτρησης παραμένει ανοιχτή. Η τέτοια εντύπωση ήταν απατηλή. Η ραγδαία ανάπτυξη της τεχνικής μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο είχε προδιαγράψει την κατάρρευση της ανθρωπιστικής παιδείας και μόνο η επήρεια του νόμου της αδράνειας διασφάλιζε τη σχετικά μακρά επιβίωση του αστικού πνεύματος μέσα στον κόσμο της μαζικής δημοκρατίας. Έτσι, η κατάρρευση πήρε τη μορφή ανώδυνου θανάτου, τον οποίο ακολούθησε μια πολυτελής κηδεία. Ακριβώς όταν πρωτοδιατυπώθηκε η παραπάνω ρήση, η ανθρωπιστική παιδεία έχανε την τελευταία της μάχη ενάντια στις ενωμένες δυνάμεις της πολιτισμικής επανάστασης και της οικονομίας, οι οποίες παρά την αντίθεσή τους, ασπάζονταν από κοινού το σύνθημα ότι η παιδεία πρέπει να τεθεί στην υπηρεσία της “πράξης” και της “κοινωνίας”. Με τις λέξεις αυτές η κάθε πλευρά εννοούσε κάτι διαφορετικό. Δεν ήταν δύσκολο όμως να προβλέψει κανείς τίνος η ερμηνεία θα επικρατούσε.

 

 

 

Αισθητική του παλιατζίδικου

 

Ωστόσο η πολιτισμική επανάσταση της δεκαετίας του 1960 και του 1970 προχώρησε ακόμη περισσότερο. Υιοθέτησε βασικά μοτίβα της παλαιότερης καλλιτεχνικής avant-garde και προλείανε τον δρόμο του «μεταμοντερνισμού» γκρεμίζοντας τις ιεραρχίες του ανθρωπιστικού παιδευτικού κανόνα και νομιμοποιώντας ό,τι πριν φαινόταν καθημερινό ή τετριμμένο μέσω της σουρεαλιστικής «αισθητικής του παλιατζίδικου». Παράλληλα αποσυντέθηκε το ιδεώδες της προσωπικότητας που θεμελιωνόταν στις ιεραρχίες αυτές, κάνοντας τόπο στην αντίληψη ενός ρευστού εγώ, ανοιχτού σε όλες τις δυνατότητες της «αυτοπραγμάτωσης». Η πρόθεση ήταν χειραφετητική, όμως το χειροπιαστό αποτέλεσμα ήταν η διαμόρφωση και ενίσχυση των πνευματικών στάσεων οι οποίες συνυφαίνονται με τη λειτουργία μιας μαζικής δημοκρατίας, στηριζόμενης στη μαζική παραγωγή και στη μαζική κατανάλωση.

Η αντίθεση ανάμεσα στις «δύο κουλτούρες», υπό την έννοια δύο διαφορετικών παιδευτικών ιδεωδών, διευθετήθηκε έτσι από μόνη της, μολονότι όσοι τράφηκαν με την ανθρωπιστική παιδεία το κατάλαβαν αυτό πολύ αργά και πολύ απρόθυμα. Τη δραστική τούτη λύση την επέβαλαν αντικειμενικοί λόγοι και όχι π.χ. η πρωταρχική και αθεράπευτη ασυμβιβασία της ανθρωπιστικής παιδείας με την τεχνική καθ’ εαυτήν. Μέσα στην αστική – ανθρωπιστική ιεραρχία των πνευματικών αξιών η επιστήμη κατείχε υψηλότατη θέση, στενά δεμένη μαζί της ήταν η τεχνική, και ο μεγάλος τεχνικός ­ είτε ως μοναχικός εφευρέτης είτε ως δαμαστής των φυσικών δυνάμεων για οικονομικούς σκοπούς ­ πρόβαλλε ως νέος Προμηθέας μέσα στο πάνθεο των μεγάλων ατόμων, δίπλα στον καλλιτέχνη και στον φιλόσοφο. Ηταν και ο ίδιος αδρή ενσάρκωση του αστικού ιδεώδους της προσωπικότητας και η εργασία του όφειλε να δημιουργήσει τις υλικές προϋποθέσεις για την ελεύθερη ανάπτυξη της προσωπικότητας εν γένει. Ωστε η τεχνική όφειλε να υπηρετήσει την ανάπτυξη εκείνου το οποίο θεωρούσε κανείς ως άξιο να αναπτυχθεί με βάση το ανθρωπιστικό ιδεώδες της προσωπικότητας.

Αυτή ήταν η αστικοφιλελεύθερη σύνθεση τεχνικής και ανθρωπισμού και η μαρξιστική ουτοπία μιας εκτεχνικευμένης κοινωνίας ελεύθερων ολόπλευρων ατόμων δεν ήταν παρά η εσχατολογική εκδοχή τούτης της σύνθεσης. Την τεχνική δεν τη θεωρούσαν ως ύβριν ο αστός ή ο ανθρωπιστής, παρά τη μομφή αυτή τη διατύπωσαν πρώτοι οι πατριαρχικοί αριστοκράτες μεγαλογαιοκτήμονες και οι εκπρόσωποι του κλασικού συντηρητισμού, τον κόσμο των οποίων τον σάρωσε η δεύτερη βιομηχανική επανάσταση. Μεταγενέστεροι εχθροί του φιλελευθερισμού υποστήριξαν, αντίθετα, ότι η τεχνική πρέπει να κατανοηθεί μάλλον ως ειμαρμένη παρά ως ύβρις και ότι η κατάφαση αυτής της ειμαρμένης, πέραν ανθρωπιστικών ελπίδων ή συντηρητικών αρών, θα μπορούσε να καταστήσει τον «Εργάτη» (Jünger) ή τους «Καίσαρες της Βιομηχανίας» (Spengler) ικανούς για μεγάλα ιστορικά επιτεύγματα.

 

 

 

«Δεξιά» και «αριστερά» καταφύγια

 

 

Μετά την αποσύνθεση του κλασικού συντηρητισμού η μομφή της ύβρεως παραχείμασε σε διάφορα «δεξιά» και «αριστερά» καταφύγια. Εγινε και πάλι επίκαιρη όταν ο ανταγωνισμός ανάμεσα στις «δύο κουλτούρες» έληξε λόγω ατροφίας της μιας τους και όταν το ζήτημα της τεχνικής άρχισε πλέον να εξετάζεται όχι στην ατομικιστική προοπτική του ανθρωπιστικού παιδευτικού ιδεώδους αλλά κυρίως σε συνάρτηση με τη συλλογική επιβίωση. Η στροφή αυτή απέρρευσε από έναν διπλό φόβο: τον φόβο μπροστά σε έναν ατομικό πόλεμο και σε μιαν οικολογική κατάρρευση. Και στις δύο περιπτώσεις το παράδοξο είναι ότι όσο μεγαλώνει ο φόβος τόσο πιο απαραίτητη γίνεται η τεχνική, έτσι ώστε αποκλείεται η επιστροφή σε συνθήκες όπου θα έλειπαν όσοι κίνδυνοι γέννησε ακριβώς η τεχνική. Η ύπαρξη των ατομικών όπλων εξανάγκασε καθ’ εαυτήν τους πρωταγωνιστές του Ψυχρού Πολέμου να διευρύνουν και να τελειοποιήσουν τα οπλοστάσιά τους ήδη προκειμένου να διαθέτουν δυνατότητα αποτροπής. Η πιθανότητα και η καταστροφικότητα ενός ατομικού πολέμου αυξανόταν παράλληλα με την προσπάθεια της αποτροπής, δηλαδή της παρεμπόδισης του πολέμου διά μέσου επιπρόσθετης τεχνικής προόδου. Ο φαύλος κύκλος τερματίστηκε όχι από την εσωτερική λογική αυτής της κατάστασης αλλά από εξωτερικούς παράγοντες, οι οποίοι εξανάγκασαν σε υποχώρηση τον έναν από τους δύο ανταγωνιστές.

Πολύ λιγότερο πρέπει να αναμένεται η επέμβαση του από μηχανής θεού στον οικολογικό τομέα. Αν εδώ υπάρχει πράγματι κάποια διέξοδος, αυτή είναι ότι η τεχνική θα εξουδετερώσει η ίδια τις ανεπιθύμητες παρενέργειές της. Παράγει όμως αυτές τις παρενέργειες ακριβώς επειδή η αναπαραγωγή της κοινωνικής ζωής εξαρτάται όλο και περισσότερο από τεχνικές διαδικασίες και εξελίξεις. Ακόμη και οι σφοδρότεροι κατήγοροι της σύγχρονης τεχνικής δεν θα μπορέσουν να αμφισβητήσουν ότι χωρίς υψηλή εκτεχνίκευση θα κατέρρεε ο ανεφοδιασμός των σημερινών μαζικών κοινωνιών. Ήδη η διατροφή έξι (και αύριο οχτώ ή δέκα) δισεκατομμυρίων ανθρώπων καθιστά αναπόδραστες εκτεταμένες τεχνικές επεμβάσεις στη φύση και η οικολογική επιβάρυνση θα αυξηθεί αναγκαστικά στον βαθμό που οι παγκόσμιες καταναλωτικές προσδοκίες θα προσανατολισθούν στο δυτικό πρότυπο. Ο φόβος μπροστά στις συνέπειες της τεχνικής και οι τεχνικές ανάγκες της κοινωνίας αυξάνονται παράλληλα, ενώ τόσο ο φόβος όσο και οι ανάγκες ανάγονται σε υπαρξιακά – βιολογικά αίτια.

Δεν ενδείκνυται πάντοτε να κάνει κανείς την ανάγκη φιλοτιμία, συχνά όμως το απαιτούν οι εκάστοτε ιδεολογικές ανάγκες. Σύμφωνα με τον τρόπο με τον οποίο η σημερινή Δύση κατανοεί και νομιμοποιεί τον εαυτό της, η τεχνική δεν είναι απλώς κάτι κοινωνικά απαραίτητο αλλά επιπλέον συνδέεται και με το δυτικό ιδεώδες περί ελευθερίας. Αφενός αποτελεί, όπως λέγεται, δημιούργημα και συνάμα επιβεβαίωση της ορθολογικότητας εκείνης, η οποία προστατεύει τα πνεύματα από τη σκοταδιστική «μεταφυσική», επομένως ενισχύει πραγματιστικές ή ανεκτικές στάσεις και έτσι εδραιώνει την πλουραλιστική δημοκρατία. Αφετέρου η τεχνική συναρτάται με ένα άλλο έρεισμα της δημοκρατίας, την ελεύθερη οικονομία. Γιατί η τελευταία χρειάζεται οπωσδήποτε την τεχνική πρόοδο και την προωθεί αδιάκοπα μέσω του ανταγωνισμού των επιχειρήσεων.

 

 

 

Αντιδημοκρατικός ανορθολογισμός

 

Τούτη η άκρως γενναιόδωρη σύνδεση της τεχνικής με μιαν ορθολογικότητα, η οποία τάχα υπηρετεί την ελευθερία, συμβάλλει ασφαλώς στην καθησύχαση των υπαρξιακών φόβων και γεννά το παρήγορο αίσθημα ότι τουλάχιστο κάνει κανείς ό,τι είναι πολιτικά και ηθικά ορθό, έστω και αν δεν γνωρίζει πού μας οδηγεί αυτό το ορθό. Αν δεν υπεισερχόταν ο ιδεολογικός – ψυχολογικός παράγοντας, θα ήσαν ηπιότερες οι μομφές που διατυπώνουν οι φύλακες της political correctness εναντίον της «εχθρότητας προς την τεχνική» ως έκφρασης ενός αντιδημοκρατικού ανορθολογισμού.

Οι μομφές αυτές γίνονται τόσο σφοδρότερες όσο περισσότερο απειλεί να διαφύγει κάθε ελέγχου ο φόβος που συνεχίζει να υπάρχει πίσω από τις καθησυχάσεις και τις παρηγόριες.

Βέβαια, παρά τις ιδεολογικές υπερασπίσεις της τεχνικής, το γόητρό της έχει μειωθεί στα τελευταία 20 χρόνια. Πρακτικά αποφασιστικό παραμένει ωστόσο το γεγονός ότι κανείς δεν έχει να προτείνει μια ρεαλιστική εναλλακτική λύση προς την τεχνική πρόοδο. Οσο καθαρότερα διαγράφεται πίσω από τον Προμηθέα ο μαθητευόμενος μάγος τόσο εντείνεται η εξάρτηση από τις εμπνεύσεις του. Εμπιστεύεται κανείς την τύχη του στην τεχνική χωρίς να την εγκωμιάζει και χωρίς να υπερβαίνει ολοκληρωτικά μιαν εσωτερική δυσπιστία. Οι πλείστοι άνθρωποι στις δυτικές κοινωνίες, αν καθόλου στοχάζονται πάνω σε τέτοια ζητήματα, ελπίζουν προφανώς ότι η τεχνική θα βρει εγκαίρως τις απαιτούμενες λύσεις. Η ελπίδα ως μορφή παραίτησης μοιάζει η ψυχολογικά προσφορότερη διέξοδος, όταν θέλει κανείς να αποφύγει μορφές παραίτησης πολύ χειρότερες.

Έτσι κι αλλιώς δεν υπάρχουν πολλές δυνατότητες επιλογής. Αν η τεχνική συνθηκολογήσει σε παγκόσμιο επίπεδο μπροστά στη δημογραφική και στην οικολογική επιβάρυνση, τότε σίγουρα μας περιμένει ο κανιβαλισμός. Υπ’ αυτήν την έννοια ο ανθρωπισμός συνεχίζει να εξαρτάται από την τεχνική. Αλλά ένας ανθρωπισμός ο οποίος με τα νώτα στον τοίχο αγωνίζεται ίσα ίσα για να αποφευχθούν οι χείριστες καταστροφές και να διασωθεί η βιολογική ουσία του είδους «άνθρωπος» είναι γι’ αυτόν και μόνο τον λόγο ένας κολοβωμένος ανθρωπισμός. Το αστικοφιλελεύθερο ανθρωπιστικό ιδεώδες κατέρρευσε εξαιτίας της τεχνικής προόδου, η οποία κατέστησε δυνατή τη μετάβαση στη μαζική δημοκρατία της μαζικής παραγωγής και της μαζικής κατανάλωσης. Αν παρ’ όλ’ αυτά η τεχνική παραμένει ο έσχατος φύλακας του ανθρωπισμού, ο λόγος είναι ότι στο μεταξύ άλλαξε ριζικά η σημασία του τελευταίου.

 

Πηγή

 

Η τεχνική και το ιδεώδες – Κάποιες παρατηρήσεις

 

Το κείμενο του Κονδύλη είναι εξαιρετικά πυκνό και ουσιαστικό. Παρότι υπάρχουν διασκευές του για σχολική χρήση προτιμήσαμε να το παραθέσουμε ολόκληρο, ώστε να μην επέμβουμε αυθαίρετα στις νοηματοδοήσεις του γράφοντος.

Οι προτεινόμενες ασκήσεις επί του κειμένου, είναι ασκήσεις που η μαθήτρια και ο μαθητής μπορούν να αντιμετωπίσουν. Πίστη μας είναι ότι η επαφή και με πιο απαιτητικά κείμενα βοηθά τους μαθητές να κατανοήσουν ότι τα φαινόμενα είναι πολυδυναμικά και η αλληλεπίδραση είναι συνεχής.

 

 

 

Προτεινόμενες ασκήσεις επί του κειμένου

 

 

Α. Το κείμενο “Η τεχνική και το ιδεώδες” δημοσιεύτηκε στον τύπο. Σε ποιο κειμενικό είδος θεωρείτε ότι ανήκει; Να εντοπίσετε τρία χαρακτηριστικά που να πιστοποιούν την απάντησή σας με παραπομπές στο κείμενο.

 

Β. Να εντοπίσετε την τέταρτη παράγραφο του κειμένου “Η αντίθεση ανάμεσα…ιδεώδες της προσωπικότητας” έναν τρόπο με τον οποίο αναπτύσσεται. Να αιτιολογήσετε την απάντησή σας με αναφορές στο κείμενο.

 

Γ. Στην τελευταία παράγραφο του κειμένου ο Κονδύλης επιλέγει να χρησιμοποιήσει και την επίκληση στο συναίσθημα ως τρόπο πειθούς. Αφού εντοπίσετε τα σημεία αιτιολογήστε την επιλογή του αυτή λαμβάνοντας υπόψη την πρόθεσή του, όπως αυτή αποτυπώνεται σε όλο το κείμενο.

 

Δ.  “Αν παρ’ όλ’ αυτά η τεχνική παραμένει ο έσχατος φύλακας του ανθρωπισμού, ο λόγος είναι ότι στο μεταξύ άλλαξε ριζικά η σημασία του τελευταίου”. Σε μια παράγραφο 100 – 120 λέξεων να σχολιάσετε το περιεχόμενο της παραπάνω περιόδου του κειμένου.

 

Ε. Να εντοπίσετε στο κείμενο τρία σημεία που ο Παναγιώτης Κονδύλης κάνει χρήση εισαγωγικών. Τι επιδιώκει στην κάθε περίπτωση;

 

 

Υποδειγματικές απαντήσεις και θεωρία

 

Για τις απαντήσεις σας και τυχόν απορίες μπορείτε να επικοινωνήσετε μαζί μας. Για να συμβουλευτείτε σημαντικά σημεία θεωρίας της έκθεσης μπορείτε να ανατρέξετε εδώ. Η σελίδα ανανεώνεται σε τακτά χρονικά διαστήματα με εκπαιδευτικό υλικό και προτεινόμενα θέματα Έκθεσης. Για τον τρόπο διδασκαλίας του μαθήματος στο Φιλολογικό ανατρέξτε εδώ.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

• By Μάκης Τσελέντης
• Ασκήσεις Λατινικών, Θεωρία Λατινικών, Λατινικά

Μετατροπή προτάσεων σε μετοχές – Λατινικά

Η μετατροπή προτάσεων σε μετοχές είναι μια συνηθισμένη άσκηση τόσο στα Αρχαία Ελληνικά, όσο και στα Λατινικά. Στις γλώσσες αυτές η σύνταξη με μετοχή ή αντίστοιχη πρόταση είναι τις περισσότερες φορές ισοδύναμη. Φυσικά, υπάρχουν λεπτές σημασιολογικές διαφορές, οι οποίες σε αρκετές περιπτώσεις δεν είναι αντιληπτές από τους σημερινούς αναγνώστες. Η γλώσσα είναι ζωντανός οργανισμός και σε κάθε περίπτωση από εμάς τους αναγνώστες αυτών των κειμένων λείπει η βιωματική εμπειρία, η ζώσα εμπειρία της ομιλίας.

Ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι η χρήση της κατηγορηματικής μετοχής στα αρχαία Ελληνικά. Όπως είδαμε, η χρησιμοποίησή της από τους συγγραφείς υποδήλωνε την αντικειμενικότητα των γραφομένων.

Στη συνέχεια, θα εστιάσουμε στα κείμενα που βρίσκονται στην εξεταστέα ύλη του μαθήματος των Λατινικών. Θα εντοπίσουμε τις προτάσεις, που είναι δόκιμο να μετατραπούν σε μετοχικές και θα προβούμε στις απαραίτητες αλλαγές, ώστε το αποτέλεσμα να είναι αποδεκτό.

 

 

 

 

 

Μετατροπή προτάσεων σε μετοχές – Κάποιες γενικές παρατηρήσεις

 

 

Η άσκηση της μετατροπής μπορεί να ζητηθεί με δύο τρόπους:

• Να ζητηθεί από εμάς να συμπτύξουμε μια δευτερεύουσα πρόταση στην αντίστοιχη μετοχή ( π.χ. μια αιτιολογική πρόταση σε αιτιολογική μετοχή ) ή
• Να μας δοθούν δύο κύριες προτάσεις και να μας ζητηθεί να μετατρέψουμε τη μια από τις δύο ( συνήθως την πρώτη ) σε μετοχή. 

 

 

Σημεία που πρέπει να προσέξουμε:

• Το σημαντικότερο σημείο σε οποιαδήποτε άσκηση μετατροπής στα Λατινικά είναι η χρονική αλληλουχία. Αυτή η επισήμανση θα μας καθοδηγήσει για τον χρόνο της μετοχής που θα χρησιμοποιήσουμε.
• Είναι πολύ σημαντικό να θυμόμαστε ότι η Λατινική γλώσσα δεν έχει μετοχή ενεργητικής φωνής για να δηλώσει το προτερόχρονο. 
• Όταν, λοιπόν, χρησιμοποιούμε μια μετοχή παρακειμένου – η οποία δηλώνει το προτερόχρονο – χρησιμοποιούμε υποχρεωτικά παθητική σύνταξη, εφόσον η μετοχή παρακειμένου ανήκει στην παθητική φωνή.  

 

 

Ας δούμε ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα. Μας δίνεται η περίοδος:

 

Postquam Caesar audivit salutationem, dixit. Η περίοδος μεταφράζεται ως εξής: “Αφού ο Καίσαρας άκουσε τον χαιρετισμό, είπε”.

Παρατηρούμε ότι η χρονική πρόταση δηλώνει μια πράξη που προηγείται χρονικά της κύριας. Επομένως, η μετοχή μας οφείλει να δηλώνει το προτερόχρονο. Η μόνη μετοχή, ωστόσο, που δηλώνει την προτερόχρονη πράξη στα Λατινικά είναι η μετοχή του παθητικού παρακειμένου. Στην περίπτωσή μας η μετοχή auditus, audita, auditum, η οποία σημαίνει “αυτός, αυτή, αυτό που ακούστηκε”. Διαπιστώνουμε λοιπόν ότι η κατά λέξη απόδοση θα είναι: “Αφού ο χαιρετισμός ακούστηκε από τον Καίσαρα, (ο Καίσαρας) είπε.”

Η μετάφραση που κάνουμε εμείς στα νέα Ελληνικά ακολουθεί την ενεργητική σύνταξη, διότι η χρήση της μετοχής δεν αποδίδει μια πραγματικά παθητική σύνταξη, αλλά οφείλεται στην ανάγκη να δηλωθεί η χρονική ακολουθία. Η πρόταση θα αποδοθεί με μετοχή ως εξής: Audita salutatione ( a Caesare ) , dixit. 

Για να κατανοήσουμε το εύρος του φαινομένου, ας δούμε την ίδια πρόταση και την απόδοσή της στα αρχαία Ελληνικά

“Ἐπεί ἤκουσε, εἷπε”

“Ἀκούσας, εἷπε”

Στην περίπτωση των αρχαίων Ελληνικών η ενεργητική σύνταξη είναι παρούσα και στην περίπτωση της μετοχής και στην περίπτωση της δευτερεύουσας πρότασης. Ο λόγος είναι ότι στα αρχαία Ελληνικά η μετοχή αορίστου με την οποία δηλώνουμε το προτερόχρονο υπάρχει και στην ενεργητική και στην παθητική φωνή.

 

 

 

 

Μετατροπή προτάσεων σε μετοχές ανά κείμενο

 

Επιλέγουμε από κάθε κείμενο της εξεταστέας ύλης τις προτάσεις που είναι δόκιμο να αποδοθούν με μετοχή. Είναι σημαντικό η νέα μορφή που θα προκύψει να είναι και νοηματικά αποδεκτή. Για την καλύτερη μελέτη του φαινομένου, παραθέτουμε παραδείγματα μετατροπής προτάσεων σε αντίστοιχες μετοχές, επεξηγώντας τις επιλογές που κάνουμε κατά τη μετατροπή.

Στη συνέχεια, παραθέτουμε ασκήσεις για αυτενέργεια. Στο τέλος, βρίσκονται συγκεντρωτικά οι απαντήσεις. Μπορείτε να μας αποστείλετε τις τυχόν απορίες σας, ώστε να σας εξηγήσουμε τα σημεία που ενδεχομένως σας προβλημάτισαν.

 

 

 

Κείμενο 3  ( Η περιπέτεια της Ανδρομέδας )

 

Neptunus iratus urget beluam marinam, quae incolis nocet .

Neptunus iratus urget beluam marinam incolis nocentem .

 

Η δευτερεύουσα πρόταση ( quae incolis nocet )  είναι αναφορική. Άρα, θα χρησιμοποιήσουμε επιθετική μετοχή συνημμένη στο beluam το οποίο είναι και το αντικείμενο του ρήματος. 

 

 

Κείμενο 5  ( Ένας λάτρης του Βιργιλίου )

 

Monumentum eius, quod Neapoli iacebat, pro templo habebat.

Monumentum eius Neapoli iacens pro tempo habebat.

 

Έχουμε και πάλι αναφορική πρόταση η οποία ισοδυναμεί με επιθετική μετοχή. Η μετοχή iacens είναι συνημμένη στο monumentum, το οποίο είναι και αντικείμενο του ρήματος.

 

 

 

Κείμενο 11  ( Η Ρώμη και η Καρχηδόνα )

 

• Μετατροπή δευτερευουσών προτάσεων σε μετοχή

 

Postea Alpes, quae Italiam ab Gallia seiungunt, cum elephantis transiit.

Postea Alpes, Italiam ab Gallia seiungentes, cum elephantis transiit.

 

Η αναφορική πρόταση μετατρέπεται σε επιθετική μετοχή. Είναι συνημμένη στο Alpes, το οποίο είναι και το αντικείμενο του ρήματος transiit. Ας προσέξουμε, επιπλέον, ότι χρησιμοποιούμε μετοχή ενεστώτα, καθώς στις δυο προτάσεις δηλώνεται το σύγχρονο.

 

Postquam XIV annos in Italia complevit, Carthaginienses eum in Africam revocaverunt.

XIV annis completis, Carthaginienses eum in Africam revocaverunt.

 

Η χρονική μας πρόταση δηλώνει το προτερόχρονο. Επομένως, οφείλουμε να χρησιμοποιήσουμε μετοχή παρακειμένου. Αυτό σημαίνει, ωστόσο, ότι αλλάζουμε σύνταξη και από ενεργητική θα χρησιμοποιήσουμε παθητική. Έτσι, η κατά λέξη μετάφραση δεν θα είναι πλέον “Αφού συμπλήρωσε 14 χρόνια…” , αλλά “Αφού συμπληρώθηκαν 14 χρόνια…”. Η μετοχή μας θα είναι νόθος αφαιρετική απόλυτη καθώς το ποιητικό αίτιο a Hannibale είναι νοηματικά και αντικείμενο του ρήματος revocaverunt. 

 

 

• Μετατροπή μιας εκ των δύο κύριων προτάσεων σε μετοχή:

 

Hannibal, dux Carthaginiensis, VI ET XX annos natus, omnes gentes Hispaniae bello superavit et Saguntum vi expugnavit.

Hannibal, dux Carthaginiensis, VI et XII annos natus, omnibus gentibus Hispaniae superatis, Saguntum vi expugnavit.

 

Μετατρέψαμε την πρώτη κύρια πρόταση σε χρονική μετοχή, καθώς η πράξη που δηλώνει προηγείται λογικά της δεύτερης. Για να δηλώσουμε το προτερόχρονο είμαστε υποχρεωμένοι να χρησιμοποιήσουμε μετοχή παρακειμένου. Έτσι, η κατά λέξη μετάφραση γίνεται “Αφού όλα τα έθνη της Ισπανίας νικήθηκαν από τον Αννίβα”, αντί για “Αφού νίκησε όλα τα έθνη της Ισπανίας”.

Η μετοχή είναι απόλυτη, καθώς το υποκείμενό της gentibus δεν είναι κάτι άλλο συντακτικά στη πρόταση που σχηματίζεται και στην οποία ανήκει. Κατά συνέπεια, τίθεται σε πτώση αφαιρετική, όπως όλες οι απόλυτες μετοχές στα Λατινικά. Πρόκειται για νόθη αφαιρετική απόλυτη, καθώς το ποιητικό της αίτιο a Hannibale είναι νοηματικά και το υποκείμενο Hannibal του ρήματος της πρότασης στην οποία και ανήκει.

 

apud Tricinum, Trebiam, Trasumenum et Cannas copias Romanorum profligavit et delevit.

apud Tricinum, Trebiam, Trasumenum et Cannas copias Romanorum profligatas delevit.

 

Μετατρέψαμε την πρώτη πρόταση σε χρονική μετοχή. Είναι συνημμένη στο copias το οποίο είναι και αντικείμενο του ρήματος delevit. 

 

 

Κείμενο 13  ( Πως η γνώση νίκησε τη δεισιδαιμονία )

 

Sulpicius Gallus legatus Luci Aemili Pauli erat, qui bellum adversus Persen regem gerebat.

Sulpicius Gallus legatus erat Luci Aemili Pauli gerentis bellum adversus Persen regem.

 

Μετατρέψαμε τη δευτερεύουσα αναφορική πρόταση σε επιθετική μετοχή. Είναι συνημμένη στον όρο Luci Aemili  Pauli , ο οποίος είναι και γενική κτητική στον όρο της κύριας πρότασης legatus. 

 

Quia ille metum exercitus Romani vicerat, imperator adversarios vincere potuit!

Ab illo metu exercitus Romani victo imperator adversarios vincere potuit.

 

Η αιτιολογική πρόταση θα μετατραπεί σε αιτιολογική μετοχή. Εφόσον δηλώνει το προτερόχρονο, θα χρησιμοποιήσουμε μετοχή παρακειμένου. Επομένως, η κατά λέξη μετάφραση θα είναι “Επειδή ο φόβος του Ρωμαϊκού στρατού νικήθηκε από αυτόν, ο αυτοκράτορας μπόρεσε να νικήσει τους εχθρούς”. Η μετοχή μας είναι γνήσια αφαιρετική απόλυτη, καθώς το υποκείμενό της metu δεν έχει κάποια άλλη συντακτική λειτουργία.

 

• Μετατροπή κύριας πρότασης σε μετοχή:

 

Από τις δύο κύριες προτάσεις που ακολουθούν θα μετατρέψουμε την πρώτη σε χρονική μετοχή.

 

Ob repentinum monstrum terror animos militum invaserat et exercitus fiduciam amiserat.

ob repentinum mostrum terrore animis militum invasis exercitus fiduciam amiserat.

 

Και σε αυτήν την περίπτωση η μετοχή μας θα είναι γνήσια αφαιρετική απόλυτη καθώς το υποκείμενό της animis δεν έχει κάποιον άλλον συντακτικό ρόλο στην πρόταση στην οποία ανήκει.

 

 

 

 

Κείμενο 14  ( Ένα φοβερό όνειρο ) 

 

 

• Μετατροπή δευτερεύουσας πρότασης σε μετοχή:

 

Quem simul aspexit Cassius, timorem concepit

Eo aspecto Cassius timorem concepit

 

Μετατρέψαμε την χρονική πρόταση σε χρονική μετοχή. Για να αποδοθεί σωστά το νόημα προτιμήσαμε να χρησιμοποιήσουμε τη δεικτική αντωνυμία is, ea , id  ως υποκείμενο της μετοχής aspecto. Πρόκειται για νόθη αφαιρετική απόλυτη μετοχή, καθώς το εννοούμενο ποιητικό αίτιο a Cassio είναι νοηματικά και το υποκείμενο του ρήματος concepit. 

 

•  Μετατροπή κυρίων προτάσεων σε μετοχές:

 

Timorem concepit nomenque eius audire cupivit.

Timore concepto Cassius nomen eius audire cupivit.

 

Και σε αυτή την περίπτωση η μετοχή μας είναι νόθος αφαιρετική απόλυτη.

 

Tum terror Cassium concussit et e somno eum excitavit.

Terror Cassium concussum e somno excitavit.

 

Σε αυτή την περίπτωση έχουμε χρονική μετοχή συνημμένη στο αντικείμενο Cassium του ρήματος excitavit.

 

 

 

 

 

Μέρος Δεύτερο – Ασκήσεις για αυτενέργεια

 

Κείμενο 14  ( Ένα φοβερό όνειρο ) 

 

 

Στις περιόδους που ακολουθούν να συμπτύξετε την πρώτη από τις δύο κύριες προτάσεις σε αντίστοιχη μετοχή: 

 

Cassius servos inclamavit et de homine eos interrogavit.

Cassius iterum se somno dedit eandemque speciem somniavit.

 

 

Κείμενο 15  ( Τα ήθη των Γερμανών )

 

 

Να μετατρέψετε τη δευτερεύουσα πρόταση σε αντίστοιχη μετοχή:

 

Cum civitas bellum gerit, magistratus creantur.

 

 

 

Κείμενο 20  ( Πίσω από τις κουρτίνες ή πως ο Κλαύδιος έγινε αυτοκράτορας )

 

Να μετατρέψετε τη δευτερεύουσα πρόταση σε αντίστοιχη μετοχή: 

 

Ab his in castra delatus est tristis et trepidus, dum obvia turba eum miseratur.  

 

 

 

 

Κείμενο 21  ( Πως πήρε το όνομά του το Πίσαυρο )

 

Να μετατρέψετε τη δευτερεύουσα πρόταση σε μετοχή:

 

Nam Pisaurum dicitur, quod illic aurum pensatum est. 

 

 

 

Κείμενο 25  ( Πως ένα σύκο στάθηκε η αφορμή να καταστραφεί η Καρχηδόνα )

 

Να μετατρέψετε την πρώτη από τις δύο προτάσεις σε μετοχή: 

 

Cato attulit quodam die in curiam ficum praecocem ex Carthagine et inquit.

 

 

 

Κείμενο 27   ( Το πνεύμα ωριμάζει όπως οι καρποί )

 

Να μετατρέψετε τη δευτερεύουσα πρόταση σε αντίστοιχη μετοχή:

 

quae dura et acerba nascuntur, post fiunt mitia et iucunda.

 

 

 

 

Κείμενο 29  ( Ο Οκταβιανός, ο παπουτσής και το κοράκι )

 

 

Να μετατρέψετε τις δευτερεύουσες προτάσεις σε αντίστοιχες μετοχές:

 

Cum Octavianus post victoriam Actiacam Romam rediret, homo quidam ei occurrit corvum tenens.

Quotiescumque avis non respondebat, sutor dicere solebat.

 

 

 

Κείμενο 31  ( Η γενναιότητα δεν βγαίνει πάντα σε καλό )

 

 

α. Να μετατρέψετε τις δευτερεύουσες προτάσεις σε αντίστοιχες μετοχές:

 

Is cum aliquando abiret, edixit.

Sed consul, cum in castra revertisset , adulescentem morte multavit.

 

 

β. Να μετατρέψετε την πρώτη από τις κύριες προτάσεις σε μετοχική:

 

hasta eum transfixit et armis spoliavit.

 

 

 

 

Κείμενο 34   ( Ο Σκιπίωνας ο Αφρικανός και οι λήσταρχοι )

 

α. Να μετατρέψετε τις δευτερεύουσες προτάσεις σε αντίστοιχες μετοχές:

 

Quod ut praedones animadverterunt, abiectis armis ianuae appropinquaverunt.

Haec postquam domestici Scipioni  rettulerunt, is fores reserari intromitti iussit.

Cum ante vestibulum dona posuissent, domum reverterunt.

 

 

β. Να μετατρέψετε την πρώτη από τις κύριες προτάσεις σε μετοχή:

 

Praedones postes ianuae venerati sunt et cupide Scipionis dextram osculati sunt.

 

 

 

Κείμενο 36   ( Μια απόπειρα δωροδοκίας )

 

 

α. Να μετατρέψετε τη δευτερεύουσα πρόταση σε αντίστοιχη μετοχή:

 

Cum ad eum magnum pondus auri publice missum attulissent, vultum risu solvit.

 

 

β. Να μετατρέψετε την πρώτη από τις κύριες προτάσεις σε μετοχική φράση:

 

 

Samnitium divitias contempsit et Samnites paupertatem eius mirati sunt.

 

 

 

 

Κείμενο 38   ( Η μοίρα της Καικιλίας )

 

α. Να μετατρέψετε τις δευτερεύουσες προτάσεις σε αντίστοιχες μετοχές:

 

Caecilia, uxor Metelli, dum more prisco omen nuptiale petit filiae sororis, ipsa fecit omen.

Nam mortu est Caecilia, quam Metellus, dum vixit, multum amavit.

 

 

β. Να μετατρέψετε την πρώτη από τις δύο κύριες προτάσεις σε μετοχική φράση:

 

Nam in sacello quodam nocte cum sororis filia persedebat expectabatque.

 

 

 

Κείμενο 42   ( Ο Κικέρωνας και η συνωμοσία του Κατιλίνα )

 

α. Να μετατραπεί η δευτερεύουσα πρόταση σε αντίστοιχη μετοχή:

 

…ea, quae imminent

 

 

β. Να μετατρέψετε την πρώτη από τις δύο κύριες προτάσεις σε μετοχική φράση:

 

qui spem Catilinae mollibus sententiis aluerunt coniurationemque

 

 

 

 

Κείμενο 43   ( Η οργή της μάνας )

 

Να μετατρέψετε τις δευτερεύουσες προτάσεις σε αντίστοιχες μετοχές:

 

Ergo ego nisi peperissem (te), Roma non oppugnaretur;

nisi filium haberem, libera in libera patria mortua essem.

…si pergis, aut immatura mors aut longa servitus manet.

 

 

 

Κείμενο 45   ( Μια επιστολή στα Ελληνικά αναπτερώνει το ηθικό των πολιορκημένων )

 

Να μετατρέψετε την πρώτη από τις δύο κύριες προτάσεις σε μετοχική φράση:

 

et haec tertio post die a quodam milite conspicitur et ad Ciceronem defertur.

Ille epistulam perlegit militesque adhortatur.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Μέρος τρίτο – Οι απαντήσεις των ασκήσεων

 

Κείμενο 14

 

Cassius servos inclamatos et de homine interrogavit

Cassius iterum somno datus eandemque speciem somniavit.

 

 

Κείμενο 15 

 

Civitate bellum gerente magistratus creantur.

 

 

 

Κείμενο 20

 

Ab his in castra delatus est tristis et trepidus obvia turba eum miserante. 

 

 

Κείμενο 21 

 

Nam Pisaurum dicitur illic auro pensato.

 

 

Κείμενο 25 

 

 

A Catone allata quodam die in curiam fico praecoci  ex Carthagine inquit.

 

 

 

Κείμενο 27 

 

 

ea dura et acerba nascentia, post fiunt mitia et iucunda.

 

 

 

Κείμενο 29

 

Octaviano post victoriam Actiacam redeunti homo quidam occurrit corvum tenens. 

Ave / Avi non respondente sutor dicere solebat.

 

 

 

Κείμενο 31 

 

α. Is aliquando castris abiens edixit.

Sed consul in castra reversus, adulescentem morte multavit.

 

β.  hasta eum transfixum armis spoliavit.

 

 

 

Κείμενο 34

 

α. Quo (a praedonibus ) animadverso abiectis armis ianuae appropinquaverunt.

    His a domesticis Scipioni relatis is fores reserari eosque intromitti iussit.

   Donis ante vestibulum positis, domum reverterunt

 

 

β. Praedones postes ianuae venerati Scipionis dextram osculati sunt.

 

 

 

 

Κείμενο 36 

 

α. magno pondere auri publice misso ad eum a Samnitibus allato vultum risu solvit.

 

β. Samnitium divitiis ab eo contempsis Samnites paupertatem eius mirati sunt.

 

 

 

Κείμενο 38 

 

α. Caecilia, uxor Metelli, more prisco omen nuptiale petens filiae sororis, ipsa fecit omen.

Nam mortua est Caecilia, quam Metellus viventem multum amavit.

 

 

β. Nam in sacello quodam nocte cum sororis filia persedens expectabat.

 

 

 

Κείμενο 42 

 

α. ea imminentia

 

β. qui spe Catilinae mollibus sententiis alita (alta ) coniurationem nascentem non credendo confirmaverunt.

 

 

 

Κείμενο 43   ( Η οργή της μάνας )

 

Ergo non parto te a me Roma non oppugnaretur.

non habens filium libera in libera patria mortua essem.

te pergente aut immatura mors aut longa servitus manet.

 

 

 

Κείμενο 45 

 

(haec) tertio post die a quodam milite conspecta ad Ciceronem defertur.

Ille epistulam perlegens milites adhortatur.

 

• By Μάκης Τσελέντης
• Έκθεση, Ευρετήριο Κειμένων, Προτεινόμενα κριτήρια έκθεσης

Εκπαιδευτικό υλικό για την Έκθεση

Ο γραπτός λόγος απαιτεί μελέτη και κυρίως εξάσκηση. Σε αυτή τη σελίδα δημοσιεύουμε σε μορφή καταλόγου εκπαιδευτικό υλικό για την έκθεση. Πρόκειται για το ευρετήριο των κειμένων που δημοσιεύουμε και σχετίζονται με την Έκθεση και Παραγωγή Λόγου. Μπορείτε να ανατρέξετε και στις αντίστοιχες σελίδες για τα μαθήματα των Αρχαίων Ελληνικών και των Λατινικών.

Τα κείμενα παρουσιάζονται με αντίστροφη χρονολογική σειρά. Με αυτόν τον τρόπο το πιο πρόσφατο κείμενο βρίσκεται πάντα στην αρχή του καταλόγου.

Στο τέλος του καταλόγου μπορείτε να δείτε και τα προτεινόμενα θέματα Έκθεσης και πάλι με αντίστροφη χρονολογική σειρά.

 

Η Έκθεση ως βάση του προγράμματος Σπουδών

 

Η βάση του προγράμματος σπουδών του Φιλολογικού είναι το μάθημα της έκθεσης. Ας ξαναθυμηθούμε τους λόγους αυτής της επιλογής.

 

• Μέσω της Έκθεσης μαθαίνουμε να συγκροτούμε τη σκέψη μας και να την αποτυπώνουμε με σαφήνεια.

 

• Μαθαίνουμε τη σημασία της Δομής σε κάθε γραπτό Κείμενο, κάτι που επηρεάζει θετικά κάθε γραπτό μας ανεξάρτητα Γνωστικού Αντικειμένου.

 

• Μαθαίνουμε να εκφραζόμαστε με διαφορετικούς τρόπους, ανάλογα με το επικοινωνιακό περιβάλλον στο οποίο βρισκόμαστε.

 

• Μπορούμε να αναπτύξουμε τις Τεχνικές που τελειοποιούμε στην Έκθεση και στα υπόλοιπα Γνωστικά Αντικείμενα. Χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι η Περίληψη. Δουλεύοντας αυτές τις Τεχνικές έχουμε τη δυνατότητα να κάνουμε πύκνωση και να εντοπίζουμε τα ουσιαστικά σημεία κάθε κειμένου.

 

• Μας στηρίζει και στα υπόλοιπα βήματά μας εκτός της σχολικής ζωής. Ως ενήλικες θα κληθούμε αρκετές φορές να συντάξουμε και να παρουσιάσουμε απόψεις και θέσεις.

 

Εκπαιδευτικό Υλικό για την Έκθεση 

• Θεωρία της αφήγησης από το Π.Ι. Κύπρου: Εξαιρετική δουλειά από τη συνάδελφο Μαρία Παπαλεοντίου. Πρόκειται για υλικό από κύκλο σεμιναρίων που διοργάνωσε το Παιδαγωγικό Ινστιτούτο της Κύπρου.
• Οι αφηγηματικοί τρόποι ως μέρος των αφηγηματικών τεχνικών: Σε ένα λογοτεχνικό κείμενο συναντάμε συνήθως έναν συνδυασμό αφηγηματικών τρόπων. Οι σημαντικότεροι από αυτούς αναλύονται με παραδείγματα στο κείμενό μας.
• Ο χρόνος της αφήγησης: Ο χρόνος της αφήγησης στο λογοτεχνικό κείμενο σε σχέση με τον χρόνο της ιστορίας: Εντοπίζουμε τα επίπεδα και τις βασικές τεχνικές της παρουσίασής τους.
• Το είδος του αφηγητή: Το είδος του αφηγητή είναι η βασικότερη αφηγηματική τεχνική που καλούμαστε να εντοπίσουμε σε ένα λογοτεχνικό κείμενο. Εντοπίζουμε το αν έχουμε παντογνώστη – αφηγητή ή αφηγητή – πρόσωπο. Στη συνέχεια, εντοπίζουμε την εστίαση (μηδενική ή εσωτερική) και το αν ο αφηγητής είναι ετεροδιηγητικός ή ομοδιηγητικός.
• Η συνοχή στην παράγραφο και στο κείμενο: Με ποιους τρόπους επιτυγχάνεται η συνοχή στην παράγραφο και στο κείμενο στα δοκίμια πειθούς και στα άρθρα. Χαρακτηριστικά αναφέρουμε τη χρήση των διαρθρωτικών λέξεων, των αντωνυμιών, την επανάληψη εννοιών και φράσεων και τη διατήρηση ενιαίου ύφους.
• Η διακειμενικότητα μέσα από παραδείγματα: Η διακειμενικότητα είναι ένας σχετικά νέος όρος στην κειμενική θεωρία. Πολύ συχνά συναντάμε τον όρο σε θεωρητικά κείμενα που σχετίζονται τόσο με το μάθημα της Έκθεσης, όσο και με τη Λογοτεχνία στο πλήρες εύρος της έννοιας. Μέσα από παραδείγματα κλασικών λογοτεχνικών έργων επιχειρούμε να προσεγγίσουμε τη συγκεκριμένη έννοια. 
• Τι είναι η αλληγορία: Η αλληγορία βασίζεται στη μεταφορά. Ανήκει στην ίδια κατηγορία σκέψης. Πολλές φορές ένα ολόκληρο κείμενο, όπως η αριστουργηματική νουβέλα του Ernest Hemingway “Ο γέρος και η θάλασσα” αποτελεί μια αλληγορία.
• Η Μεταφορά ως τρόπος σκέψης και κατανόησης: Η μεταφορά δεν είναι μόνο σχήμα λόγου. Η βασική της λειτουργία δεν περιορίζεται στο να διακοσμεί τη σκέψη και τις προτάσεις μας. Η σύγχρονη έρευνα καταδεικνύει ότι πρόκειται για μια σύμφυτη γνωσιακή ικανότητα στον άνθρωπο. Χωρίς τη μεταφορά ο άνθρωπος αδυνατεί να κατανοήσει και να ερμηνεύσει τον κόσμο γύρω του.
• Στοχαστικό Δοκίμιο: Στο κείμενό μας παρουσιάζονται τα βασικά χαρακτηριστικά που πρέπει να έχει ένα κείμενο για να χαρακτηριστεί ως στοχαστικό δοκίμιο. Πρόκειται για τα πιο σύνθετα κείμενα, καθώς τα όρια ανάμεσα στη Λογοτεχνία και το Δοκίμιο είναι δυσδιάκριτα. 
• Αποδεικτικό Δοκίμιο: Η συνηθέστερη μορφή δοκιμίων. Εξετάζουμε τα βασικά χαρακτηριστικά και τους τρόπους με τους οποίους μπορούμε να αποκρυπτογραφήσουμε δύσκολες και σύνθετες έννοιες στο κείμενο. 
• Χαρακτηριστικά του Δοκιμίου: Μια συνολική αποτίμηση του Δοκιμίου ως κειμενικού είδους. Ας μην ξεχνάμε ότι η λέξη δοκίμιο σημαίνει δοκιμή. Ο πρώτος που χρησιμοποίησε τον όρο ήταν ο Γάλλος Michel de Montaigne. Στα σύγχρονα Ελληνικά γράμματα τον όρο έφερε ο Γιώργος Σεφέρης με το έργο του Δοκιμές.
• Επίκληση στο Συναίσθημα: Αναλύονται οι τρόποι με τους οποίους κάνουμε επίκληση στο συναίσθημα στον γραπτό λόγο. Κάποιοι από αυτούς δεν είναι άμεσα αντιληπτοί και χρειάζεται προσοχή στην ανάγνωση του κειμένου μας για να τους εντοπίσουμε.
• Επίκληση στη Λογική: Ο πιο συνηθισμένος τρόπος οργάνωσης του περιεχομένου ενός άρθρου, μιας ομιλίας ή ενός δοκιμίου πειθούς. Με την επίκληση στη λογική η κειμενογράφος δείχνει ότι σέβεται τη δυνατότητα των αναγνωστών να κρίνουν.
• Τρόποι και Μέσα Πειθούς: Είναι σημαντικό να μπορούμε να εντοπίσουμε τους τρόπους με τους οποίους επιλέγεται να συγκροτηθεί η σκέψη του γράφοντος. Σε αυτή την προσπάθεια πρώτα εντοπίζουμε τα μέσα πειθούς, τα οποία καθορίζουν και τον τρόπο πειθούς.
• Η Επικοινωνιακή Πρόθεση: Κάθε κείμενο γράφεται με βάση την πρόθεση της συγγραφέως του. Εντοπίζοντας σωστά αυτή την πρόθεση και μάλιστα μέσα στο επικοινωνιακό πλαίσιο που συγκροτείται είναι το πρώτο βήμα για την καλύτερη κατανόησή του. 

 

Το Εκπαιδευτικό υλικό για την Έκθεση και η πρακτική στην τάξη

 

Είναι πάγια αρχή μας το μάθημα της Έκθεσης να διδάσκεται από δύο διδάσκοντες. Πέραν όμως της διδασκαλίας και της παρουσίασης των περισσότερο θεωρητικών σημείων, η βελτίωση στην έκθεση έρχεται γράφοντας. Και μάλιστα, γράφοντας στον χώρο του Φροντιστηρίου σε σταθερή εβδομαδιαία βάση. Οι διδάσκοντες έρχονται αρωγοί σε αυτή την προσπάθεια των παιδιών καθοδηγώντας και ενισχύοντας τις δυνατότητες γραπτής έκφρασης.

Μπορείτε να ενημερωθείτε από τα Προγράμματα σπουδών μας για τα τμήματα έκθεσης του Φιλολογικού για όλες τις τάξεις και κατευθύνσεις.

 

Προτεινόμενα θέματα Έκθεσης 

 

“Η καλλιτεχνική έκφραση“: Σε μια εποχή που οι κοινωνίες είναι αναγκαστικά πολυπολιτισμικές είναι απαραίτητο να διαφυλάσσεται η ελευθερία του δημιουργού. Αυτό πρέπει να γίνεται ωστόσο, – σήμερα περισσότερο από ποτέ – μέσα σε ένα πλαίσιο σεβασμού του διαφορετικού. Ο Νάσος Βαγενάς καταθέτει τον προβληματισμό του και μας καλεί να θέσουμε νέα ερωτήματα που διαρκώς η εποχή μας γεννά.

 

“Ηλεκτρονική βιβλιοθήκη“: Το κείμενο της Μαριάννας Τζιαντζή εστιάζει στις αλλαγές που φέρει η νέα πραγματικότητα της ψηφιακής γνώσης. Οι νέες αναγνωστικές συνήθειες αποτελούν σύμπτωμα μιας ευρύτερης αλλαγής που συμβαίνει με γοργούς ρυθμούς γύρω μας. Ίσως η ανάγνωση βιβλίων να γίνεται κάποιες φορές ανάγνωση ψηφιακών καταλόγων…

 

“Για τους νέους“: Παραθέτουμε το δοκίμιο του Μανώλη Ανδρόνικου, το οποίο εστιάζει στον τρόπο με τον οποίο οι μεγαλύτεροι συνηθίζουν να βλέπουν τους νέους ανθρώπους. Το κείμενο είναι και σήμερα επίκαιρο καθώς ο δοκιμιογράφος μας επισημαίνει την ανθρώπινη τάση να λειτουργούμε με στερεότυπα και να κατηγοριοποιούμε άκριτα. Ιδιαίτερα ενδιαφέρουσες είναι και οι προτάσεις που κάνει. Μια ματιά νηφάλια, που μας καλεί να βλέπουμε τα πράγματα γύρω μας λιγότερο μονοδιάστατα και απόλυτα.

 

“Η τεχνική και το ιδεώδες“:  Εξαιρετικό κείμενο του Παναγιώτη Κονδύλη. Ξεκινώντας από την τεχνολογία και την επικράτησή της στη ζωή μας, ο Κονδύλης εστιάζει στην κρίση αλλά και στην αναγκαιότητα της ανθρωπιστικής παιδείας. Η έλλειψή της γεννά φαινόμενα μαζοποίησης και αδιαφορίας.

 

“Οι περιπέτειες της ανάγνωσης“: Πλήρες κριτήριο αξιολόγησης για το ΕΠΑΛ, σύμφωνα με το νέο σύστημα εξετάσεων. Περιλαμβάνει δύο κείμενα. Ένα δοκίμιο ( το μη λογοτεχνικό κείμενο ) και ένα ποίημα. Μπορείτε να το διαβάσετε, να απαντήσετε στις ερωτήσεις και να επικοινωνήσετε μαζί μας για ενδεικτικές απαντήσεις και ενδεχόμενες διορθώσεις.

 

• By Μάκης Τσελέντης
• Αρχαία Ελληνικά, Ευρετήριο Κειμένων

Πρόσθετο Εκπαιδευτικό Υλικό για τα Αρχαία Ελληνικά

Στη σελίδα αυτή μπορείτε να βρείτε σε μορφή ευρετηρίου τις δημοσιεύσεις που κάνουμε για το μάθημα των Αρχαίων Ελληνικών. Το πρόσθετο εκπαιδευτικό υλικό για τα Αρχαία Ελληνικά ανανεώνεται σε τακτά χρονικά διαστήματα. Το πρώτο τμήμα είναι αφιερωμένο στις αναρτήσεις που εστιάζουν στο γνωστό κείμενο. Το δεύτερο τμήμα είναι αφιερωμένο στις αναρτήσεις που επεξεργαζόμαστε γραμματικά και συντακτικά φαινόμενα. Αφού αναλυθεί η θεωρία σε βάθος παρατίθενται ασκήσεις με υποδειγματικές απαντήσεις.

Η μαθήτρια και ο μαθητής μπορεί να συμβουλεύεται και τη βασική Γραμματική και το βασικό Συντακτικό της Αρχαίας Ελληνικής. Στις αντίστοιχες σελίδες παρατίθενται με τη μορφή καταλόγου για εύκολη πρόσβαση και μελέτη οι σελίδες του υπουργείου για τα Γραμματικά και Συντακτικά φαινόμενα.

 

 

 

 

Πρόσθετο εκπαιδευτικό Υλικό για τα Αρχαία Ελληνικά

Η Αρχαία Ελληνική Γλώσσα διακρίνεται για τον πλούτο της και τη δυνατότητά της να αποδίδει λεπτές αποχρώσεις και έννοιες. Για τον μελετητή της γλώσσας υπάρχουν πάντα σημεία που χρήζουν περαιτέρω ανάλυσης και εμβάθυνσης.

Κείμενα που εστιάζουν τόσο στο γνωστό κείμενο, όσο και σε γραμματικά και συντακτικά φαινόμενα αναρτώνται στην ιστοσελίδα μας σε τακτά χρονικά διαστήματα. Παρουσιάζουμε τη θεωρία που χρειάζεται να γνωρίζει ο σπουδαστής των αρχαίων, εντοπίζουμε τα σημεία ομοιότητας και διαφοράς με τη σύγχρονη Ελληνική γλώσσα, παραθέτουμε ασκήσεις και υποδειγματικές απαντήσεις.

 

Το Ευρετήριο

Μπορείτε να χρησιμοποιείτε αυτή τη σελίδα ως ευρετήριο. Όπως και στην αντίστοιχη σελίδα για το μάθημα των Λατινικών και την αντίστοιχη για το μάθημα της Έκθεσης, τα κείμενα παρατίθενται με αντίστροφη σειρά. Στο πάνω μέρος του ευρετηρίου βρίσκεται το πιο πρόσφατο κείμενο.

 

Διδαγμένο (γνωστό) κείμενο:

• Προτεινόμενες ερωτήσεις για τα Ηθικά Νικομάχεια του Αριστοτέλη: Οι προτεινόμενες ερωτήσεις του Υπουργείου για τα Ηθικά Νικομάχεια.
• Προτεινόμενες ερωτήσεις για τα Πολιτικά του Αριστοτέλη: Οι προτεινόμενες ερωτήσεις του Υπουργείου ταξινομημένες κατά ενότητα. Είναι αρκετά χρήσιμες για την επανάληψη και την εποπτεία του κειμένου.
• Η θεωρία των τεσσάρων αιτίων στον Αριστοτέλη: Η θεωρία των τεσσάρων αιτίων αποτελεί ακρογωνιαίο λίθο της σκέψης του Αριστοτέλη. Η κατανόησή της είναι απαραίτητη για να έχουμε εποπτεία σε βασικούς Αριστοτελικούς όρους, όπως την έννοια της δυνάμεως και της ενέργειας, της τελεολογίας, της αρχής της κινήσεως.
• Σχεδιάγραμμα για την Πολιτεία του Πλάτωνα: Από την Πολιτεία τα κείμενα που διδασκόμαστε στη Γ’Λυκείου είναι τρία αποσπάσματα από την αλληγορία του σπηλαίου. Είναι λογικό ότι οι μαθήτριες και οι μαθητές χρειάζονται μια συνολική θεώρηση του έργου, ώστε να μπορούν να εντάξουν την αλληγορία στο ευρύτερο πλαίσιο του έργου και της Πλατωνικής φιλοσοφίας.
• Η ζωή του Πλάτωνα -βιογραφικά στοιχεία: Τα βιογραφικά στοιχεία που παρατίθενται για τον Πλάτωνα μας βοηθούν να κατανοήσουμε καλύτερα τις φιλοσοφικές έννοιες που αναλύονται στα έργα του καθώς και σημεία στα οποία έχει δεχθεί κριτική. 

 

Προτεινόμενα κριτήρια αγνώστου κειμένου

• Προτεινόμενο Κριτήριο Αγνώστου Κειμένου – Λυσίας: Πρόκειται για λόγο που έγραψε ο ρήτωρ Λυσίας και αφορά την πρόταση δημεύσεως της περιουσίας των αδελφών του Νικία. ( Λυσίου, Περί της δημεύσεως των του Νικίου αδελφού 24 – 25).

Πρόσθετο Εκπαιδευτικό Υλικό για τα Αρχαία Ελληνικά – Συντακτικό

• Ρήματα που συντάσσονται άλλοτε με κατηγορηματική μετοχή και άλλοτε με απαρέμφατο: Τα συγκεκριμένα ρήματα είναι ιδιαιτέρως σημαντικά. Το κύριο χαρακτηριστικό τους είναι ότι η σημασία τους αλλάζει ανάλογα με τη σύνταξη. Αυτό είναι το σημείο, στο οποίο εστιάζουμε, καθώς αυτές οι λεπτές διαφορές καθορίζουν την ποιότητα της μετάφρασής μας.

• Η σύνταξη της Κατηγορηματικής Μετοχής: Η κατηγορηματική μετοχή χρησιμοποιείται για να δοθεί αντικειμενική διάσταση στα γραφόμενα. Παρουσιάζουμε τις βασικές αρχές σύνταξης και παραθέτουμε τις συνηθέστερες μορφές αυτής της σύνταξης. Εστιάζουμε στις βασικές μεταφραστικές αρχές, όταν μεταφράζουμε μια κατηγορηματική μετοχή.

• Κατηγορηματική Μετοχή συνημμένη στο Υποκείμενο: Εξετάζονται οι βασικές κατηγορίες ρημάτων που λαμβάνουν κατηγορηματική μετοχή στο υποκείμενό τους. Παρουσιάζουμε τους διαφορετικούς τρόπους με τους οποίους μπορούμε να μεταφράσουμε τις συγκεκριμένες συντάξεις.

 

Ασκήσεις με απαντήσεις:

Αφού λύσετε τις ασκήσεις και συμβουλευτείτε τις απαντήσεις μπορείτε να επικοινωνείτε μαζί μας για τις πιθανές απορίες και διευκρινήσεις.

• Ασκήσεις με απαντήσεις για τους υποθετικούς λόγους:

 

• By Ρίτα Σουλάρη
• Ευρετήριο Κειμένων, Λατινικά

Πρόσθετο Εκπαιδευτικό Υλικό για τα Λατινικά

Αυτή η σελίδα λειτουργεί ως ευρετήριο των κειμένων που δημοσιεύουμε σχετικά με το μάθημα των Λατινικών. Εκτός από τη βασική Γραμματική και το βασικό Συντακτικό,  μπορείτε να ανατρέξετε και σε πρόσθετο εκπαιδευτικό υλικό για τα Λατινικά.

Το μάθημα των Λατινικών αποτελεί βασική προτεραιότητα στο Πρόγραμμα Σπουδών του Φιλολογικού. Από την πρώτη εβδομάδα του Σεπτεμβρίου οι μαθήτριες και οι μαθητές της Β’ Λυκείου στην Κατεύθυνση των Ανθρωπιστικών σπουδών έχουν τη δυνατότητα να διδαχθούν το μάθημα.

 

Ο Σχεδιασμός

 

Τα Λατινικά είναι γλωσσικό μάθημα. Απαιτούν χρόνο και εξάσκηση. Διδάσκοντας το μάθημα δύο χρονιές και όχι μόνο στη Γ’Λυκείου, όπου και εξετάζεται Πανελλαδικά, προσφέρουμε τη δυνατότητα ουσιαστικής αφομοίωσης και εξάσκησης.

Εξίσου σημαντικό είναι και το γεγονός ότι με αυτόν τον τρόπο επιτυγχάνεται ισορροπία στη μελέτη των άλλων τριών βασικών μαθημάτων.

 

 

 

 

Το βασικό Εκπαιδευτικό Υλικό

 

Από την ιστοσελίδα μας, μπορείτε να ανατρέξετε στα βασικά γραμματικά και συντακτικά φαινόμενα, όπως αναλύονται από τη σελίδα του υπουργείου. Έχουμε φροντίσει, ώστε η πρόσβαση να είναι εύκολη και άμεση. Επίσης, τα φαινόμενα παρουσιάζονται με τη μορφή καταλόγου, κάτι που επιτρέπει στους μαθητές να έχουν εποπτεία του υλικού και να προγραμματίζουν τη μελέτη τους.

 

Η βασική Γραμματική των Λατινικών βρίσκεται εδώ.

Το βασικό Συντακτικό των Λατινικών βρίσκεται εδώ.

 

 

Πρόσθετο Εκπαιδευτικό Υλικό για τα Λατινικά

 

Εκτός από το βασικό υλικό οι μαθήτριες και οι μαθητές μας έχουν τη δυνατότητα να προσεγγίσουν συγκεκριμένα φαινόμενα σε μεγαλύτερο βάθος. Παρατίθεται η θεωρία – εστιάζοντας στα ζητήματα που χρήζουν προσοχής – , ασκήσεις και υποδειγματικές απαντήσεις.

Ο κατάλογος που παρατίθεται στη συνέχεια παρουσιάζει με αντίστροφη χρονολογική σειρά ( πρώτο παρατίθεται το τελευταίο κείμενο ), τα κείμενα που εστιάζουν σε συγκεκριμένα φαινόμενα.

Την ίδια ακριβώς δομή θα βρούμε και στις αντίστοιχες σελίδες για την Έκθεση και τα Αρχαία Ελληνικά.

 

 

 

 Συντακτικό 

 

 

• Ο προσδιορισμός του σκοπού στα Λατινικά: Ο προσδιορισμός του σκοπού στη Λατινική Γλώσσα εκφέρεται με οκτώ τρόπους. Από αυτούς διδασκόμαστε τους πέντε. Παρατίθεται η θεωρία και υποδειγματικές απαντήσεις. Στη συνέχεια, υπάρχουν ασκήσεις για εξάσκηση, Στο τέλος του κειμένου, θα βρείτε και τις απαντήσεις των ασκήσεων. 

 

• Μετατροπή προτάσεων σε μετοχές: Μια από τις βασικότερες ασκήσεις που θα συναντήσουμε. Παρατίθεται η θεωρία και υποδειγματικές απαντήσεις. Στη συνέχεια, θα βρείτε ασκήσεις για εξάσκηση από όλα τα κείμενα. 

 

• Ο Προσδιορισμός του Χρόνου στα Λατινικά: Οι διαφορετικοί τρόποι, με τους οποίους οι χρήστες της Λατινικής Γλώσσας μπορούσαν να εκφράσουν επιρρηματικά τις χρονικές σχέσεις. Αναλύεται η χρήση των πτώσεων και παρατίθενται ασκήσεις με υποδειγματικές απαντήσεις. 

 

• Ο Προσδιορισμός του Τόπου στα Λατινικά: Είναι αρκετοί οι τρόποι με τους οποίους δηλώνονταν ο τόπος στη Λατινική Γλώσσα. Είναι σημαντική η διάκριση των πόλεων από τις άλλες τοπικές έννοιες. Και πάλι, ιδιαίτερα σημαντική είναι η σωστή χρήση των πτώσεων. Παρατίθενται ασκήσεις και στη συνέχεια οι υποδειγματικές απαντήσεις. 

 

 

 

 

• By Μάκης Τσελέντης
• Αρχαία Ελληνικά, Κατηγορηματική μετοχή

Ρήματα που συντάσσονται με μετοχή και απαρέμφατο

Στην πορεία της μελέτης μας για τη σύνταξη της κατηγορηματικής μετοχής, είδαμε καταρχάς τα ρήματα που λαμβάνουν κατηγορηματική μετοχή συνημμένη στο υποκείμενό τους. Στη συνέχεια, συναντήσαμε ρήματα, τα οποία λαμβάνουν κατηγορηματική μετοχή, τόσο στο υποκείμενο, όσο και στο αντικείμενό τους. Κάποια από αυτά λαμβάνουν εκτός από κατηγορηματική μετοχή και απαρέμφατο. Τα ρήματα που συντάσσονται με μετοχή και απαρέμφατο είναι σημαντικά. Ιδιαίτερη προσοχή θα πρέπει να αποδοθεί στη μετάφρασή τους, καθώς αυτή είναι διαφορετική στην περίπτωση που συντάσσονται με κατηγορηματική μετοχή και διαφορετική, όταν συντάσσονται με απαρέμφατο.

 

Ρήματα που συντάσσονται με μετοχή και απαρέμφατο

Ας δούμε αναλυτικά περιπτώσεις ρημάτων που συντάσσονται με μετοχή και απαρέμφατο:

 

Το ρήμα ἄρχομαι 

Το ρήμα ἄρχομαι, όταν συντάσσεται με κατηγορηματική μετοχή σημαίνει “αρχίζω να κάνω κάτι, βρίσκομαι στην αρχή μιας ενέργειας”. Όταν συντάσσεται με απαρέμφατο σημαίνει “αρχίζω πρώτη φορά, καταπιάνομαι με κάτι για πρώτη φορά”. 

 

Ἄρχομαι οἰκοδομῶν ( Αρχίζω να οικοδομώ ) /

 

Ἄρχομαι οικοδομεῖν ( Αρχίζω για πρώτη φορά να οικοδομώ, είναι η πρώτη φορά που καταπιάνομαι με τη συγκεκριμένη δραστηριότητα )

 

Φίλιππος γάρ ἄρχεται περί Ἀλοννήσου λέγων ( Ο Φίλιππος ξεκινά να μιλά σχετικά με την Αλόνησσο )

 

Ὁπότε παλαίειν ἤρξω μανθάνειν; ( Πότε έκανες την αρχή να μαθαίνεις να παλεύεις; )

 

Τα ρήματα αἰσχύνομαι και αἰδοῦμαι

Τα συγκεκριμένα ρήματα, όταν συντάσσονται με κατηγορηματική μετοχή σημαίνουν “ντρέπομαι που κάνω κάτι, ντρέπομαι για κάτι που κάνω”. Όταν συντάσσονται με απαρέμφατο έχουν τη σημασία:  “ντρέπομαι να κάνω κάτι, δε κάνω κάτι από ντροπή”.

Τοῦτο μἐν οὐκ αἰσχύνομαι λέγων, τό δέ αἰσχυνοίμην ἄν λέγειν ( Δεν ντρέπομαι που λέω αυτό. Εκείνο, όμως, θα ντρεπόμουν να το πω ή δεν θα το έλεγα από ντροπή ), Ξενοφών.

Τα ρήματα ἀνέχομαι, τολμῶ, ὑπομένω

Ρήματα που συντάσσονται με μετοχή και απαρέμφατο είναι και τα ανωτέρω. Όταν λαμβάνουν κατηγορηματική μετοχή στη σύνταξή τους έχουν τη σημασία: “ανέχομαι να…, υπομένω… υποκύπτω σε κάτι, το οποίο λαμβάνει χώρα στο παρόν ή το μέλλον”.

Όταν λαμβάνουν απαρέμφατο ως συμπλήρωμα σημαίνουν: “τολμώ, έχω το θάρρος να κάνω κάτι στο μέλλον”.

Ὑπό γοῦν τοῦ Μήδου δεινότερα τούτων πάσχοντες ἠνείχοντο ( Ανέχονταν να παθαίνουν χειρότερα από τους Πέρσες ), Θουκυδίδης.

Ῥᾷον γάρ ἐτόλμα τις ποιεῖν ( Με μεγαλύτερη ευκολία τολμούσε κάποιος να κάνει…από δω και στο εξής)

Το ρήμα γιγνώσκω

Το ρήμα γιγνώσκω, όταν συντάσσεται με κατηγορηματική μετοχή σημαίνει “γνωρίζω, καταλαβαίνω ότι…”. Όταν συντάσσεται με απαρέμφατο, μπορεί να έχει τη σημασία “αποφασίζω να…, κρίνω ότι…, είμαι σε θέση να…, μαθαίνω πως να κάνω κάτι…,”.

Οἱ δέ ὡς ἔγνωσαν ἐξηπατημένοι, ξυνεστρέφεντο ( Μόλις κατάλαβαν ότι είχαν εξαπατηθεί…) Θουκυδίδης

Ἔγνω δόλῳ περιγενέσθαι αὐτοῦ  {Αποφάσισε να ( έκρινε ότι θα ) τον νικήσει με δόλο }, Αίσωπος

 

Το ρήματα ἐπίσταμαι 

Το ρήμα ἐπίσταμαι με κατηγορηματική μετοχή σημαίνει: “γνωρίζω καλά ότι…”.  Όταν συντάσσεται με απαρέμφατο σημαίνει: “γνωρίζω να…, γνωρίζω πως να κάνω κάτι”.

Ἐπίσταμαι δέ καί πρόσθεν ξενηλασίας γιγνομένας ( Γνωρίζω καλά ότι και προηγουμένως γίνονταν απομακρύνσεις ξένων), Ξενοφώντας

Καί ἐπνίγετο ὅστις νεῖν μή ἐτύγχανεν ἐπιστάμενος ( Και πνίγονταν όποιος τύχαινε να μη ξέρει να κολυμπά ή πως να κολυμπά ).

Το ρήμα οἶδα 

Το ρήμα οἶδα, όταν συντάσσεται με κατηγορηματική μετοχή σημαίνει: “γνωρίζω ότι…”. Όταν συντάσσεται με ειδικό απαρέμφατο σημαίνει: “γνωρίζω να…”

Οὐκ ἤδεσαν οἱ Ἕλληνες Κῦρον τεθνηκότα ( Οι Έλληνες δεν γνώριζαν ότι ο Κύρος είχε πεθάνει ).

Οῖδα τό μέλλον προορᾶν ( Γνωρίζω να προβλέπω το μέλλον )

 

Το ρήμα φαίνομαι

Το ρήμα φαίνομαι, όταν συντάσσεται με κατηγορηματική μετοχή σημαίνει: “φαίνομαι ότι…, αποδεικνύομαι ότι…”. Στην περίπτωση που συντάσσεται με απαρέμφατο σημαίνει: “φαίνομαι να…, δίνω την εντύπωση ότι…”. Παρατηρούμε ότι στην πρώτη περίπτωση το γεγονός παρουσιάζεται ως πραγματικό.

Στη δεύτερη υπάρχει μια πιο αβέβαιη χροιά. Όπως έχουμε ξαναδεί, οι αρχαίοι χρησιμοποιούσαν την κατηγορηματική μετοχή, όταν ήθελαν να προσδώσουν μια περισσότερο αντικειμενική διάσταση στα λεγόμενά τους.

Ὁ δέ νόμος φαίνεται ἀπαγορεύων ( Ο νόμος αποδεικνύεται ότι απαγορεύει…) Λυσίας

Μηδέ δίκαιαι ἐφαίνοντό σοι αἱ ὁμολογίαι εἶναι ( Ούτε οι ομολογίες σου έδιναν την εντύπωση ότι είναι δίκαιες ) Πλάτων

 

Το ρήμα πυνθάνομαι 

Στα ρήματα που συντάσσονται με μετοχή και απαρέμφατο ανήκει και το πυνθάνομαι. Όταν συμπληρώνεται η έννοιά του από κατηγορηματική μετοχή σημαίνει: “ακούω, μαθαίνω, πληροφορούμαι ότι…”. Στην περίπτωση που συνοδεύεται από απαρέμφατο σημαίνει: “νομίζω…, από πληροφορίες σχηματίζω την άποψη ότι…”. Επίσης, το πυνθάνομαι έχει και ανάλογες συντάξεις με τα ρήματα ἀκούω και αἰσθάνομαι που θα συναντήσουμε στη συνέχεια.

Πυθόμενοι αὐτόθι βασιλέα Ἀρταξέρξην τόν Ξέρξου νεωστί τεθνηκότα ἐπ’ οἴκου ἀνεχώρησαν ( Μόλις πληροφορήθηκαν ότι είχε πεθάνει ο βασιλέας Αρταξέρξης, ο γιος του Ξέρξη, αναχώρησαν για την πατρίδα ), Θουκυδίδης

Τόν δέ Δημοσθένην προσέλαβε πυνθανόμενος τήν ἀπόβασιν αὐτόν ἐς τήν νῆσον διανοεῖσθαι ( Επειδή από πληροφορίες σχημάτισε την άποψη ότι έχει στο νου του να πραγματοποιήσει την απόβαση στο νησί ), Θουκυδίδης.

Τα ρήματα ἀκούω και αἰσθάνομαι 

Τα συγκεκριμένα ρήματα (όπως και το πυνθάνομαι ) μπορούν να συνταχθούν με έξι διαφορετικούς τρόπους

• Με γενική προσώπου ή πράγματος. Σε αυτή την περίπτωση δηλώνεται η άμεση αίσθηση. 

Τῶν μαρτύρων ἀκηκόατε ( Ακούσατε με τα αυτιά σας τους μάρτυρες )

• Με αιτιατική. Σε αυτή την περίπτωση έχουμε έμμεση αίσθηση. 

Πάντα ἀκήκοας λόγον ( Έχεις πληροφορηθεί το κάθε τι )

• Με γενική και κατηγορηματική μετοχή. Και σε αυτή την περίπτωση δηλώνεται η άμεση αντίληψη. 

Θορύβου ἤκουσεν ἰόντος διά τῶν τάξεων. ( Άκουσε να περνά θόρυβος μέσα από τις γραμμές του στρατού )

• Με αιτιατική και κατηγορηματική μετοχή. Σε αυτή την περίπτωση δηλώνεται η έμμεση αντίληψη.

ᾜσθοντο τήν πόλιν κατειλημμένην ( Αντιλήφθηκαν ότι η πόλη είχε καταληφθεί )

• Με αιτιατική και ειδικό απαρέμφατο, όταν θέλουμε να δηλώσουμε μια φήμη ή ένα αβέβαιο γεγονός.

Ὁ Ἱππίας ᾐσθάνετο αὐτούς μέγα πάραά βασιλεῖ Δαρείῳ δύνασθαι  ( Ο Ιππίας είχε τη γνώμη ότι αυτοί είχαν μεγάλη δύναμη κοντά στον βασιλιά Δαρείο ).  

• Με ειδική πρόταση. Η περίπτωση αυτή είναι περισσότερο σπάνια.

Ἤσθετο ὁ δῆμος ὅτι οὐ τέθνηκεν ὁ Θρασυδαῖος  ( Οι δημοκρατικοί κατάλαβαν ότι δεν είχε πεθάνει ο Θρασυδαίος ).

Το ρήμα ἐπιλανθάνομαι 

Το ρήμα ἐπιλανθάνομαι, το οποίο σημαίνει “λησμονώ”,  επίσης ανήκει στα ρήματα που συντάσσονται με μετοχή και απαρέμφατο. Στην περίπτωση που συντάσσεται με κατηγορηματική μετοχή μεταφράζεται ως: “ξεχνάω ότι…” . Στην περίπτωση που το συναντήσουμε με απαρέμφατο μεταφράζεται ως: “ξεχνάω να… ή πως να…”.

 

Ἐπιλελήσμεθ’ ἡδέως γέροντες ὄντες ( Έχουμε ξεχάσει πως είμαστε γέροντες ). Ευριπίδης

Το προκείμενον μή ἐπιλαθώμεθα δι’αὐτά ἰδεῖν ( Να μη ξεχάσουμε να δούμε…) Πλάτων

Ενδεικτική Βιβλιογραφία

Πολυξένη Μπίλλα, Μαθήματα Σύνταξης της Αρχαίας Ελληνικής, Εκδόσεις Σαββάλας

Η Πύλη για την Ελληνική Γλώσσα 

Παναγιώτου Τζαβέλη – Συντακτικό της Αρχαίας Ελληνικής Γλώσσας

Νίκου Ασωνίτη -Βασίλη Αναγνωστόπουλου -Συντακτικό της Αρχαίας Ελληνικής Γλώσσας, Φιλολογικές Εκδόσεις Εμμανουήλ Αναστασάκη

 

 

 

• By Μάκης Τσελέντης
• Αρχαία Ελληνικά, Κατηγορηματική μετοχή

Η Σύνταξη της Κατηγορηματικής Μετοχής

Η σύνταξη της κατηγορηματικής μετοχής είναι από τα σημαντικότερα κεφάλαια του συντακτικού της Αρχαίας Ελληνικής. Στο προηγούμενο κείμενο ασχοληθήκαμε με τη σύνταξη των ρημάτων, τα οποία λαμβάνουν κατηγορηματική μετοχή στο υποκείμενό τους.  Πολύ σημαντικές κατηγορίες ρημάτων, ωστόσο, μπορούν να συνταχθούν με κατηγορηματική μετοχή, συνημμένη είτε στο υποκείμενο, είτε στο αντικείμενό τους. Θα μπορούσαμε να κατηγοριοποιήσουμε τα συγκεκριμένα ρήματα ως εξής:

 

 

Η Σύνταξη της Κατηγορηματικής Μετοχής με ρήματα που δηλώνουν αισθητική ή πνευματική αντίληψη

 

 

 

Έχουμε συνηθίσει να χαρακτηρίζουμε αυτά τα ρήματα, ως αισθητικά, γνωστικά, μνήμης και λήθης. Ας δούμε αναλυτικά τα βασικότερα από αυτά, καθώς πρόκειται για πολύ σημαντικά ρήματα της Αρχαίας Ελληνικής.  

 

 

ἀγνοῶ

αἰσθάνομαι ( αντιλαμβάνομαι, αισθάνομαι, καταλαβαίνω)

οἶδα και σύνοιδα (έχω συνείδηση, γνωρίζω καλά)

γιγνώσκω

ἐπίσταμαι

μανθάνω

πυνθάνομαι ( ζητώ να μάθω, ακούω, πληροφορούμαι, ρωτώ)

ἐνθυμοῦμαι ( σκέφτομαι ότι, λαμβάνω υπόψη ότι….)

μιμνήσκομαι

ἐπιλανθάνομαι και ἐπιλήθομαι ( λησμονώ )

ὁρῶ

θεῶμαι (βλέπω )

ἀκούω (ακούω, πληροφορούμαι )

ἁλίσκομαι ( συλλαμβάνομαι να…)

περιορῶ ( ανέχομαι, επιτρέπω )

 

 

 

 

Οι σημασιολογικές διαφορές ανάμεσα στα ρήματα οἶδα, ἐπίσταμαι και γιγνώσκω εξετάζονται στο κείμενό μας για τη σημασία και τη σημασιολογική εξέλιξη του ρήματος οἶδα

 

 

 

 

Ας δούμε κάποια παραδείγματα:

 

 

Ἠσθάνοντο τούς Ἀθηναίους πληροῦντας τά ναῦς ( Αντιλαμβάνονταν ότι οι Αθηναίοι επανδρώνουν τα πλοία ), Θουκυδίδης – Η μετοχή είναι συνημμένη στο αντικείμενο του ρήματος Ἀθηναίους.

 

…εἰδώς ἐνίους αὐτῶν ὄντας πολίτας χρηστούς και προθύμους ( …επειδή γνωρίζω ότι κάποιοι από αυτούς είναι πολίτες άξιοι και πρόθυμοι ), Λυσίας –Η μετοχή είναι συνημμένη στο αντικείμενο της μετοχής εἰδώς, ἐνίους.

 

ᾜδεσαν Σωκράτην ἀπ’ἐλαχίστων χρημάτων αὐταρκέστατα ζῶντα ( Γνώριζαν ότι ο Σωκράτης ζούσε με πάρα πολύ μεγάλη αυτάρκεια αν και είχε λίγα χρήματα ), Ξενοφώντας – Η μετοχή είναι συνημμένη στο αντικείμενο του ρήματος Σωκράτην .

 

Ἔγνω τήν εἰσβολήν ἐσομένην ( Ήξερε ότι η εισβολή θα γίνει ), Θουκυδίδης – Η μετοχή είναι συνημμένη στο αντικείμενο του ρήματος τήν εἰσβολήν .

 

Ἴσθι ἀνόητος ὤν ( Πρέπει να γνωρίζεις ότι είσαι ανόητος ). Ξενοφώντας – Η μετοχή είναι συνημμένη στο εννοούμενο υποκείμενο του ρήματος σύ.

 

Ὄψεσθε πάντας αὐτούς ὄντας διαφόρους μοι ( Θα δείτε ότι όλοι αυτοί είναι εχθροί μου ), Λυσίας – Η κατηγορηματική μετοχή είναι συνημμένη στο αντικείμενο του ρήματος αὐτούς.

 

Οὐ περιοφθήσεσθε ἀδικούμενοι ( Δε θα μείνετε αβοήθητοι να αδικείστε ) – Η κατηγορηματική μετοχή είναι συνημμένη στο εννοούμενο υποκείμενο του ρήματος ὑμεῖς

 

Οἱ Θηβαῖοι έγνωσαν ἐξηπατημένοι  ( Οι Θηβαίοι αντιλήφθηκαν ότι είχαν εξαπατηθεί ), Θουκυδίδης -Η κατηγορηματική μετοχή είναι συνημμένη στο υποκείμενο του ρήματος οἱ Θηβαῖοι

 

 

 

Ρήματα που δηλώνουν δείξη, αγγελία, έλεγχο

 

 

Τα πιο σημαντικά από αυτά τα ρήματα είναι:

 

 

ἀγγέλλω, ἀγγέλλομαι

ἀναγγέλλω

ἀποδείκνυμι και ἀποφαἰνω ( αποδεικνύω, φανερώνω)

δείκνυμι

δῆλον ποιῶ ( κάνω φανερό )

δηλῶ ( δείχνω, φανερώνω )

ἐλέγχω (αποδεικνύω )

ἐξαγγέλλω

ἐξελέγχω ( αποδεικνύω την ενοχή κάποιου )

ἐπιδείκνυμι ( αποδεικνύω, φανερώνω )

παρέχω (παρουσιάζω ), παρέχω ἐμαυτόν = παρουσιάζω τον εαυτό μου ως…

φαίνω, φαίνομαι ( αποδεικνύω, φανερώνω )

φανερόν ποιῶ

φωρῶ ( ανακαλύπτω )

 

 

 

Ας δούμε μερικά παραδείγματα:

 

 

Οὐδείς πώποτε ἐξήλεγξεν τά κριθέντα ἀδίκως δικασθέντα ( Κανείς ποτέ μέχρι τώρα δεν απέδειξε ότι δικάστηκαν άδικα ), Δημοσθένης -Η κατηγορηματική μετοχή είναι συνημμένη στο αντικείμενο του ρήματος τά κριθέντα.

 

Καί πειράσομαι τῷ λόγῳ τοῦτον μέν ἐπιδεῖξαι ψευδόμενον ( Και θα επιχειρήσω με τον λόγο μου να αποδείξω ότι αυτός ψεύδεται ), Λυσίας – Η μετοχή είναι συνημμένη στο αντικείκενο του απαρεμφάτου ἐπιδεῖξαι “τοῦτον”.

 

 

Ἱκανός (Σωκράτης) καί άλλως δοκιμάσαι τε καί ἁμαρτάνοντα ἐλέγξαι ( Ο Σωκράτης ήταν ικανός να δοκιμάσει και με άλλον τρόπο και να αποκαλύψει αυτούς που έκαναν σφάλματα ), Ξενοφώντας -Η μετοχή είναι συνημμένη στο εννοούμενο αντικείμενο του απαρεμφάτου ἐλέγξαι “τοῦτον” ή “τινά”.

 

 

 

Η Σύνταξη μερικών βασικών ρημάτων

 

Η σύνταξη της κατηγορηματικής μετοχής, που μελετήσαμε μέχρι εδώ δεν εξαντλεί τις πιθανές συντάξεις που μπορούν λάβουν κάποια από τα πιο σημαντικά ρήματα της Αρχαίας Ελληνικής. Στο επόμενο κείμενό μας εξετάζουμε και αναλύουμε τις πιο βασικές περιπτώσεις.

 

 

 

Ενδεικτική Βιβλιογραφία

 

Πολυξένη Μπίλλα, Μαθήματα Σύνταξης της Αρχαίας Ελληνικής, Εκδόσεις Σαββάλας

Η Πύλη για την Ελληνική Γλώσσα 

Παναγιώτου Τζαβέλη – Συντακτικό της Αρχαίας Ελληνικής Γλώσσας

Νίκου Ασωνίτη -Βασίλη Αναγνωστόπουλου -Συντακτικό της Αρχαίας Ελληνικής Γλώσσας, Φιλολογικές Εκδόσεις Εμμανουήλ Αναστασάκη

 

 

 

 

 

 

• By Μάκης Τσελέντης
• Αρχαία Ελληνικά, Εκπαιδευτικό Υλικό, Κατηγορηματική μετοχή, Συντακτικό Αρχαίας Ελληνικής

Κατηγορηματική Μετοχή συνημμένη στο Υποκείμενο

Όσον αφορά το υποκείμενο, υπάρχουν κάποιες κατηγορίες ρημάτων τα οποία λειτουργούν ως συνδετικά. Συνδέουν το υποκείμενο  του ρήματος και το κατηγορούμενό του. Όταν το κατηγορούμενο είναι μετοχή, τότε έχουμε κατηγορηματική μετοχή συνημμένη στο υποκείμενο του ρήματος. Χρησιμοποιώντας ένα πολύ γενικό ορισμό θα λέγαμε ότι ως κατηγορηματική μετοχή χαρακτηρίζεται η μετοχή που λειτουργεί ως κατηγορηματικός προσδιορισμός ή κατηγορούμενο στο υποκείμενο ή το αντικείμενο του ρήματος.

 

 

Η λεπτή σημασιολογική διαφορά

 

 

 

 

Αν κάτι χαρακτήριζε τον Αρχαίο Ελληνικό Λόγο, αυτό ήταν η δυνατότητα να αποδώσουμε λεπτές σημασιολογικές διαφορές μέσα από διαφορετικές λεκτικές μορφές. Ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι το ρήμα οἶδα , το οποίο έχει ένα διαφορετικό σημασιολογικό περιεχόμενο από το γιγνώσκω, το ἐπίσταμαι και το αἰσθάνομαι.

Κατ’αυτόν τον τρόπο και η κατηγορηματική μετοχή χρησιμοποιούταν για να δηλωθεί μια πραγματική και θεμελιωμένη γνώση. Είναι χαρακτηριστική η χρήση της στα Πολιτικά  από τον Αριστοτέλη. Ας παρακολουθήσουμε τη σκέψη του: “Ἐπειδή πᾶσαν πόλιν ὁρῶμεν κοινωνίαν τινά οὖσαν...”. Η χρησιμοποίηση της κατηγορηματικής μετοχής οὖσαν στο κείμενο ενισχύει την αντικειμενική διάσταση των γραφομένων. Πρόκειται για μια γνώση, πέραν κάθε αμφιβολίας.

 

 

 

 

Η Θέση της Κατηγορηματικής Μετοχής

 

 

Με δεδομένο ότι η κατηγορηματική μετοχή χρησιμοποιείται ως κατηγορούμενο ή κατηγορηματικός προσδιορισμός, είναι εύλογο ότι θα τη συναντήσουμε σε μια πρόταση σε αντίστοιχη θέση. Θα βρίσκεται – όταν αναφέρεται σε έναρθρο ουσιαστικό – είτε πριν από το άρθρο του ουσιαστικού που προσδιορίζει είτε μετά το ουσιαστικό. Ας δούμε δυο χαρακτηριστικά παραδείγματα:

 

• ἤκουσεν ἔργα ἀνδρὸς διαχειριζόμενον τὸν Κῦρον:  Σε αυτή την περίπτωση η μετοχή διαχειριζόμενον λαμβάνει την κλασική θέση του κατηγορηματικού προσδιορισμού, η οποία είναι πριν το άρθρο του ουσιαστικού. (τὸν Κῦρον)

 

• εἶχον τὰς ἀσπίδας ἐκκεκαλυμμένας): Σε αυτή την περίπτωση η θέση της μετοχής είναι αμέσως μετά το έναρθρο ουσιαστικό. 

 

 

 

 

Κατηγορηματική Μετοχή συνημμένη στο Υποκείμενο

 

 

Κατηγορηματική μετοχή συνημμένη στο υποκείμενο δέχονται καταρχάς τα ρήματα εἰμί, ὑπάρχω, γίγνομαι. Σε αυτές τις περιπτώσεις η μετοχή λειτουργεί ως κατηγορούμενο. Σημαντικό είναι να σημειώσουμε ότι η μετοχή σε συνδυασμό με το συνδετικό ρήμα σχηματίζει περίφραση απλού ρήματος. Για παράδειγμα: 

 

Ὑπῆρχον Ὁλύνθιοι δύναμίν τινά κεκτημένοι. 

Αυτή η διατύπωση ισοδυναμεί με την πρόταση: Ὁλύνθιοι δύναμίν τινα ἐκέκτηντο. 

 

Το ίδιο ισχύει και στα παρακάτω παραδείγματα:

 

 

ἦν δὲ τὸ δεῖπνον ποιεύμενον ἐν Θῄβῃσι ( = το δείπνο έγινε στις Θήβες.) Ηρόδοτος

 

ἃ μεταπεμπόμενοι ἦσαν (= αυτά που είχαν παραγγείλει.) Θουκυδίδης

 

συνελυληθότες ἦσαν αὐτόσε καὶ ἄνδρες καὶ γυναῖκες καὶ κτήνη πολλά ( = είχαν συναθροιστεί σε κείνο το μέρος και άνδρες και γυναίκες και πολλά ζώα. ) Ξενοφών

 

τί ποτ’ ἐστὶν οὗτος ἐκείνου διαφέρων ( =σε τι λοιπόν διαφέρει αυτός από εκείνον.) Πλάτων

 

τοῦτο ὑπάρχειν ὑμᾶς εἰδότας ἡγοῦμαι ( =πιστεύω ότι σίγουρα το γνωρίζετε αυτό.) Δημοσθένης

 

μὴ σαυτόν θ’ ἅμα κἄμ’, ὄντα σαυτοῦ πρόστροπον, κτείνας γένῃ ( =για να μη γίνεις φονιάς του εαυτού σου και δικός μου, που είμαι και ικέτης σου.) Σοφοκλής

 

μισοῦντες γίγνονται τοὺς κακούς ( = μισούν τους κακούς ή γίνονται άνθρωποι που μισούν τους κακούς).

 

 

 

 

Κατηγορίες Ρημάτων

 

 

• Ιδιαίτερη προσοχή πρέπει να δοθεί στα παρακάτω ρήματα που λαμβάνουν κατηγορηματική μετοχή συνημμένη στο υποκείμενο. Ας τα δούμε πιο αναλυτικά: τυγχάνω, λανθάνω, διατελῶ, οἴχομαι, φθάνω, διάγω, διαγίγνομαι, φαίνομαι, φανερός εἰμί, δῆλός εἰμι

 

Χαρακτηριστικό αυτών των ρημάτων είναι ότι δηλώνουν την κατάσταση που βρίσκεται το υποκείμενο ή το πως αυτό ενεργεί. Το βάρος του νοήματος το έχει συνήθως η μετοχή και το ρήμα της πρότασης έχει δευτερεύουσα σημασία. Επομένως, σε αρκετές περιπτώσεις η πιο δόκιμη μετάφραση είναι να μεταφράζουμε το ρήμα ως επίρρημα και τη μετοχή ως ρήμα.

 

 

• τυγχάνω ( = τυχαίνει να…, κατά τύχη…τυχαία…)

 

– Αὐτοί γάρ οἱ ἄνθρωποι τυγχάνουσι νομίζοντες τον Δία τῶν Θεῶν ἄριστον και δικαιότατον ( τυχαίνει να…, συμβαίνει να…), Πλάτων 

– Καί ἔτυχεν ἡ φυλή ἠμῶν πρυτανεύουσα ( =κατά τύχη πρυτάνευε ), Πλάτων

 

• λανθάνω ( =μένω απαρατήρητος, δε γίνομαι αντιληπτός, κρυφά, χωρίς να το καταλάβω…) 

– Ἔλαθον ἐμαυτόν ουδέν εἰπὠν ( δεν είπα τίποτα κρυφά από τον εαυτό μου )

 

• διατελῶ, διάγω, διαγίγνομαι ( =περνάω τον καιρό μου, βρίσκομαι συνέχεια, συνεχίζω να…, χωρίς διακοπή, διαρκώς, πάντοτε )

– Παρασκευαζόμενοι ταῦτα ὅλην τήν ἡμέραν διετέλεσαν οἱ Ἀθηναῖοι ( = Χωρίς διακοπή παρασκεύαζαν αυτά όλη την ημέρα οι Αθηναίοι ), Θουκυδίδης 

 

• οἴχομαι ( = έχω φύγει, είμαι φευγάτος, γρήγορα, κατευθείαν  )

– Εἰ μέν γάρ ὡς ἐκράτησε Φίλιππος ᾤχετ’  εὐθέως ἀπιών… ( Αν έφευγε κατευθείαν, γρήγορα… ) Δημοσθένης

 

• φαίνομαι, φανερός εἰμί, δῆλός εἰμι  ( = φαίνομαι ότι…, είναι φανερό ότι…, αποδεικνύεται ότι…, πραγματικά είμαι, φανερά, απροκάλυπτα ) 

– Λακεδαιμόνιοι δέ πρότερόν τε δῆλοι ἦσαν ἐπιβουλεύοντες ἡμῖν καί νῦν οὔχ ἥκιστα 

– ( = Οι Λακεδαιμόνιοι και πριν φανερά σχεδίαζαν κακό εναντίον μας )  Θουκυδίδης

 

• φθάνω ( =προφταίνω, φτάνω πρώτος, πρώτος, αμέσως, μόλις, πριν, γρήγορα ) 

– Φθάνουσιν ἐπί τῷ ἄκρῳ γενόμενοι τούς πολεμίους ( =φθάνουν στην κορυφή πριν από τους εχθρούς ) 

Να σημειώσουμε για το ρήμα φθάνω πως η φράση οὐκ ἄν φθάνοιμι + μετοχή δηλώνει έντονη προτροπή και μεταφράζεται “θα κάνω κάτι αμέσως“

 

 

 

Ρήματα ψυχικού πάθους

 

 

Κατηγορηματική μετοχή συνημμένη στο υποκείμενο μπορούν να λάβουν και τα ρήματα ψυχικού πάθους. Ιδιαίτερα σημαντικό είναι να σημειώσουμε πως τα ίδια ρήματα συντάσσονται -λόγω της σημασίας τους – και με αιτιολογική μετοχή. Ορισμένες φορές, μάλιστα, η διάκριση δεν είναι εύκολη νοηματικά. Η άποψη που έχει επικρατήσει είναι ότι, εφόσον η μετοχή δηλώνει πράξη σύγχρονη προς την πράξη που δηλώνει το ρήμα θα θεωρηθεί κατηγορηματική. Εφόσον η μετοχή δηλώνει το προτερόχρονο σε σχέση με το ρήμα θα θεωρηθεί αιτιολογική.

 

 

Επομένως:

 

Ἀγανακτῶ ἐνθυμούμενος ( Αγανακτώ να θυμάμαι ) η μετοχή είναι κατηγορηματική.

Οἱ Ἀθηναῖοι μετεμέλοντο τἀς σπονδάς οὐ δεξάμενοι ( Οι Αθηναίοι μετανοούσαν επειδή δεν δέχτηκαν τις σπονδές) Η μετοχή είναι αιτιολογική, καθώς χρονικά προηγείται η ενέργεια που δηλώνει σε σχέση με την ενέργεια του ρήματος.

 

 

Τα πιο συνηθισμένα ρήματα ψυχικού πάθους είναι τα εξής:

 

ὀργίζομαι

ἄχθομαι ( ενοχλούμαι, στεναχωριέμαι),

ἀγανακτῶ

βαρύνομαι (στεναχωριέμαι),

βαρέως ή χαλεπῶς φέρω (δυσανασχετώ)

λυπῶ -λυποῦμαι

ἀλγῶ (πονώ)

αἰσχύνομαι (ντρέπομαι)

αἰδοῦμαι (ντρέπομαι)

ἥδομαι (ευχαριστιέμαι)

χαίρω

ἀγαπῶ (ευχαριστιέμαι)

μεταμέλομαι

ζηλῶ

μέμφομαι

θαυμάζω (απορώ)

φθονῶ

χαίρω

ἀθυμῶ (δυσανασχετώ)

οἰκτίρω (λυπούμαι)

 

 

Ας σημειωθεί ότι και σε αυτή την κατηγορία ρημάτων, όπως άλλωστε και στην προηγούμενη αλλά και στις επόμενες, η κατηγορηματική μετοχή ενδέχεται να είναι ο φορέας του κύριου νοήματος της πρότασης και να αποδίδεται για τον λόγο αυτό με ρήμα, ενώ το ρήμα να έχει μια δευτερεύουσα νοηματική λειτουργία και να μεταφράζεται με επίρρημα ή επιρρηματική φράση:

 

ἥδομαι, ὦ Κλέαρχε, ἀκούων σου φρονίμους λόγους ( = χαίρομαι, Κλέαρχε, που ακούω συνετά λόγια από σένα ή: ακούω με ευχαρίστηση συνετά λόγια από σένα.) Ξενοφών

χαίρω διαλεγόμενος τοῖς σφόδρα πρεσβύταις (= χαίρομαι να συζητώ με τους πολύ ηλικιωμένους ή: συζητώ με χαρά κ.λπ.) Πλάτων

 

 

 

Ρήματα έναρξης και λήξης

 

 

Κατηγορηματική μετοχή στο υποκείμενο λαμβάνουν και τα ρήματα που δηλώνουν την έναρξη ή τη λήξη μιας πράξεως. Τα πιο χαρακτηριστικά είναι τα εξής:

 

ἄρχω ή ἄρχομαι (ξεκινώ να…)

ἀπολείπω (παύω)

διαλείπω (παύω)

ἐπιλείπω (αφήνω)

λήγω

παύομαι

ὑπάρχω

 

Σε αυτή την περίπτωση μεταφράζουμε με το να +υποτακτική. Για παράδειγμα:

Σωκράτης οὐκ ἔληγε φιλοσοφῶν ( Ο Σωκράτης δεν σταματούσε να φιλοσοφεί)

Οὖτος ἦρξε ἀδικῶν ἡμᾶς ( Αυτός άρχισε να αδικεί εμάς)

Οὔποτε ἐπαυόμην ἡμᾶς οἰκτίρων ( Ποτέ δεν έπαψα να σας λυπούμαι)

 

 

 

Ρήματα που δηλώνουν υπομονή, καρτερία, ανοχή, κάματο

 

 

Κατηγορηματική μετοχή συνημμένη στο υποκείμενο λαμβάνουν και τα ρήματα που δηλώνουν καρτερία, ανοχή, υπομονή, κάματο. Τα πιο συνηθισμένα από αυτά είναι:

ἀνέχομαι

ἀπαγορεύω ( κουράζομαι, εξαντλούμαι ) Ας σημειωθεί ότι το ρήμα στον αόριστο και στον παρακείμενο σχηματίζεται αντίστοιχα: ἀπεῖπον, ἀπείρηκα

κάμνω ( κουράζομαι )

καρτερῶ

ὑπομένω

 

Ἀπείρηκα ἀκούων ( Κουράστηκα να ακούω)

ἤν καρτερῶσιν προσκαθήμενοι ( εάν επιμείνουν καρτερικά στην πολιορκία ) Θουκυδίδης

 

 

 

Ρήματα πλησμονής, κορεσμού, απόλαυσης, επάρκειας 

 

 

Κατηγορηματική μετοχή συνημμένη στο υποκείμενο μπορούν να λάβουν και ρήματα που δηλώνουν πλησμονή, κορεσμό, απόλαυση και επάρκεια. Τα πιο συνηθισμένα είναι:

 

πίμπλαμαι

κορέννυμαι ( χορταίνω)

μεστός εἰμί ( είμαι γεμάτος)

πλήρης εἰμἰ

ἀρκῶ

ἄδην ἔχω ( χορταίνω)

ἰκανός εἰμί ( έχω επάρκεια)

 

Μεστός ἦν θυμούμενος ( Ήταν γεμάτος από θυμό) Σοφοκλής

Οὔτοι σόν βλέπων ἐμπίμπλαμαι πρόσωπον  ( Δε χορταίνω να βλέπω το πρόσωπό σου) Ευριπίδης

 

 

 

Ρήματα που δηλώνουν νίκη ή ήττα

 

 

Κατηγορηματική μετοχή συνημμένη στο υποκείμενο λαμβάνουν και ρήματα που δηλώνουν νίκη ή ήττα. Τα πιο χαρακτηριστικά είναι:

 

ἡττῶμαι ( μειονεκτώ, φαίνομαι κατώτερος )

λείπομαι ( είμαι κατώτερος)

νικῶ

περιγίγνομαι ( υπερτερώ)

 

Οὐχ ἡττησόμεθα εὖ ποιοῦντες τοῦτον ( δεν θα είμαστε κατώτεροι στο να τον ευεργετούμε)

Οὐδείς πώποτε τήν πόλιν ἡμῶν δοκεῖ νικῆσαι ( κανείς ποτέ δεν ξεπέρασε την πόλη μας στην ευεργεσία)

 

 

 

Ρήματα ευεργεσίας ή αδικοπραγίας

Ρήματα που δηλώνουν πράξη ευεργεσίας ή αδικίας λαμβάνουν, επίσης, κατηγορηματική μετοχή συνημμένη στο υποκείμενο.  Τα πιο συνηθισμένα είναι:

 

ἀδικῶ

δίκαια ποιῶ

εὖ ποιῶ ( ευεργετώ)

κακῶς ποιῶ ( βλάπτω)

χαρίζομαι ( κάνω χάρη, γίνομαι ευχάριστος, αρεστός)

 

Εὖ ποιήσας ἀναμνήσας με ( Έκανες καλά που μου το θύμησες)

Ἀδικεῖτε πολέμου ἄρχοντες ( Αδικείτε με το ναξεκινάτε τον πόλεμο)

 

 

Γενική παρατήρηση 

 

Ως γενική παρατήρηση, θα μπορούσαμε να επισημάνουμε ότι τα αμετάβατα και παθητικά ρήματα λαμβάνουν γενικά κατηγορηματική μετοχή συνημμένη στο υποκείμενο, ενώ τα μεταβατικά κατηγορηματική μετοχή συνημμένη στο αντικείμενο. Και φυσικά, υπάρχουν πολλές κατηγορίες ρημάτων που λαμβάνουν κατηγορηματική μετοχή, τόσο στο υποκείμενο, όσο και στο αντικείμενό τους.

 

 

Ενδεικτική Βιβλιογραφία:

 

Παναγιώτου Τζαβέλη – Συντακτικό Αρχαίας Ελληνικής Γλώσσας

Πύλη για την Ελληνική Γλώσσα 

Πολυξένη Μπίλλα – Μαθήματα Σύνταξης της Αρχαίας Ελληνικής,  Εκδόσεις Σαββάλας 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

• By Ρίτα Σουλάρη
• Διδασκαλία Έκθεσης, Έκθεση, Εκπαιδευτικό Υλικό, Θεωρία Έκθεσης, Σημειώσεις για την Έκθεση, Χαρακτηριστικά του Δοκιμίου

Στοχαστικό Δοκίμιο

Στοχαστικό Δοκίμιο χαρακτηρίζουμε ένα δοκιμιακό κείμενο, το οποίο προσεγγίζει τη λογοτεχνία. Ας παρατηρήσουμε στο σημείο αυτό ότι στη σύγχρονη κειμενική θεωρία ο ορισμός του τι μπορεί να θεωρηθεί λογοτεχνία είναι ιδιαίτερα διευρυμένος. Όπως κάθε δοκίμιο, το στοχαστικό δοκίμιο είναι μια δοκιμή, μια προσπάθεια της δοκιμιογράφου να επικοινωνήσει, να θίξει, να προβληματίσει. Κυρίως, όμως να τέρψει.

 

 

 

Στοχαστικό Δοκίμιο – Βασικά Χαρακτηριστικά

 

• Η Πρόθεση: Βασικός στόχος του δοκιμιογράφου είναι να τέρψει τον αναγνώστη του. Ακόμα και όταν το θέμα που θίγεται είναι δυσάρεστο, ο τρόπος που προσεγγίζεται στοχεύει στην αισθητική απόλαυση της αναγνώστριας και του αναγνώστη.

 

• Ο Τρόπος Πειθούς: Η επίκληση στο συναίσθημα είναι ο κυρίαρχος τρόπος πειθούς στο στοχαστικό δοκίμιο. Η δοκιμιογράφος μπορεί να κάνει ελεύθερο συνειρμό, να χρησιμοποιήσει περιγραφή και αφήγηση και ο λόγος της να είναι εικονοπλαστικός. Όπως έχει προαναφερθεί ένα κείμενο είναι ζωντανός οργανισμός. Σπάνια συναντούμε μόνον έναν τρόπο πειθούς σε ένα κείμενο. Αυτό που μας καθοδηγεί είναι ποιος τρόπος πειθούς είναι αυτός που κυριαρχεί.

 

• Το Πρόσωπο: Το στοχαστικό δοκίμιο χαρακτηρίζεται από τον προσωπικό τόνο του δοκιμιογράφου. Πολλές φορές το κείμενο μας δίνει την εντύπωση μιας εξομολόγησης. Ο γράφων μας καλεί να αισθανθούμε το θέμα από τη δική του οπτική, επιλέγει την προσωπική προσέγγιση. Είναι επόμενο, λοιπόν, το πρόσωπο που κυριαρχεί να είναι συνήθως το α’ ενικό.

 

 

Μορφολογικά Χαρακτηριστικά

 

• Η Χρήση της Γλώσσας: Ο εικονοπλαστικός λόγος που επιλέγεται από τον δοκιμιογράφο οδηγεί στη μεταφορική – συνυποδηλωτική χρήση της γλώσσας. Μεταφορές και ποιητικές εικόνες είναι συνηθισμένες σε ένα στοχαστικό δοκίμιο. 

 

• Το Υφος: Η χρήση της γλώσσας πολλές φορές οδηγεί σε ένα ύφος γλαφυρό και λογοτεχνικό. Ακόμα όμως και όταν το ύφος είναι απλό, καθημερινό αυτό που ξεχωρίζει το στοχαστικό δοκίμιο είναι η αμεσότητα και η οικειότητα που επιτυγχάνεται κατά την ανάγνωσή του.

 

• Το Θέμα: Το στοχαστικό δοκίμιο προσφέρει μεγάλη ευελιξία όσον αφορά το θέμα του δοκιμίου. Η δοκιμιογράφος μπορεί να αντλήσει το θέμα της από τον χώρο της τέχνης ή τον ευρύτερο κοινωνικό, πολιτικό ή ηθικό. Σε κάθε περίπτωση μπορούμε να γράψουμε ένα δοκίμιο για οποιοδήποτε θέμα. Η προϋπόθεση που πρέπει να τηρείται είναι ότι το θέμα του δοκιμίου έχει ένα ευρύτερο κοινωνικό ενδιαφέρον. Ο τρόπος προσέγγισης είναι στη διακριτική ευχέρεια της γραφούσης. 

 

• Η Οπτική: Η εστίαση είναι καθαρά προσωπική. Ο δοκιμιογράφος δεν ανησυχεί για το κατά πόσον θα φανεί υποκειμενικός. Θα λέγαμε, αντίθετα, ότι αυτή η υποκειμενικότητα είναι ζητούμενο και ενισχύει την αίσθηση της αμεσότητας και οικειότητας στο κείμενο. 

 

• Η Οργάνωση: Το στοχαστικό δοκίμιο δεν χαρακτηρίζεται από την αυστηρή τριμερή διάταξη του δοκιμίου πειθούς. Αντίθετα, αυτό που κυριαρχεί είναι μια γραφή συνειρμική, η οποία πολλές φορές δίνει την αίσθηση της συζήτησης. Ας λάβουμε υπόψη μας στο σημείο αυτό πως αυτός ο τρόπος γραφής είναι εξαιρετικά δύσκολος.

 

 

Τα σύγχρονα στοχαστικά δοκίμια

 

Τα όρια ανάμεσα σε ένα λογοτεχνικό κείμενο και ένα σύγχρονο στοχαστικό δοκίμιο δεν είναι εύκολα διακριτά. Θα λέγαμε, μάλιστα, ότι είναι ευχάριστο να παρατηρούμε αυτή την ανάμειξη των κειμενικών ειδών, διότι αυτό προωθεί τον πειραματισμό και τη ροή της δημιουργίας. Θα θέλαμε να σταθούμε στον Γιώργο Ιωάννου και στο μικρό του διήγημα “Μες στους Προσφυγικούς Συνοικισμούς”, ένα αριστούργημα απλής, υπέροχης γραφής. Διαβάζοντας το διαπιστώσουμε ότι το κείμενο είναι βαθύτατα λογοτεχνικό και ότι έχει αρκετά σημεία που θα μπορούσαν να βρίσκονται σε ένα στοχαστικό δοκίμιο.

Στην ιστοσελίδα μας (filologiko.ελ) θα συναντήσετε επιπλέον εκπαιδευτικό υλικό καθώς και εκπαιδευτικά video, στα οποία έχουν πρόσβαση οι μαθητές του Φιλολογικού Φροντιστηρίου.

 

 

 

• By Ρίτα Σουλάρη
• Διδασκαλία Έκθεσης, Δοκίμιο, Έκθεση, Εκπαιδευτικό Υλικό, Θεωρία Έκθεσης, Σημειώσεις για την Έκθεση, Υποδείγματα ερωτήσεων και απαντήσεων, Χαρακτηριστικά του Δοκιμίου

Αποδεικτικό Δοκίμιο – Σημειώσεις για την Έκθεση

Αποδεικτικό δοκίμιο ή δοκίμιο πειθούς ονομάζουμε τη πιο συνηθισμένη κατηγορία δοκιμίων. Για να χαρακτηρίσουμε ως δοκίμιο πειθούς ένα κείμενο, πρέπει να πληρούνται κάποιες προϋποθέσεις. Στο αποδεικτικό δοκίμιο,  ο κυρίαρχος Τρόπος Πειθούς είναι η  επίκληση στη λογική . Από αυτήν ακριβώς την επιλογή απορρέουν και τα συγκεκριμένα χαρακτηριστικά που εντοπίζουμε σε αυτή την κατηγορία κειμένων.

 

Αποδεικτικό Δοκίμιο – Τα Βασικά Χαρακτηριστικά

 

 

Ας εξετάσουμε πιο αναλυτικά ορισμένα από τα βασικά χαρακτηριστικά, τα οποία μας επιτρέπουν να χαρακτηρίσουμε ένα κείμενο ως αποδεικτικό δοκίμιο.

 

 

 

• Το Θέμα: Η συντάκτρια ή ο συντάκτης ενός δοκιμίου πειθούς μπορεί να αφορμάται από την επικαιρότητα και να επιθυμεί να καταγράψει τον προβληματισμό του. Ενδέχεται να τον απασχολεί κάποιο περισσότερο διαχρονικό ζήτημα. Σε κάθε περίπτωση, ωστόσο, το κείμενό του απευθύνεται σε ένα ευρύ κοινό με την έννοια ότι ακόμα και αν ξεκινά από μια προσωπική βάση, το δοκίμιο γράφεται διότι το θέμα του έχει κοινωνικό ενδιαφέρον. Αυτό είναι το πλέον βασικό χαρακτηριστικό που ανιχνεύουμε διαβάζοντας ένα τέτοιου είδους κείμενο. Θα μπορούσαμε να πούμε ότι στο δοκίμιο, το άτομο ως πολίτης συναντά το κοινωνικό δείχνοντας έμπρακτο ενδιαφέρον και συμμετοχή.

 

• Η Πρόθεση: Η δοκιμιογράφος ή ο δοκιμιογράφος δεν επιδιώκουν απλά να μας πείσουν για μια συγκεκριμένη άποψη. Συνήθως έχουν και οι ίδιοι έναν προβληματισμό για κάποιο ευρύτερο κοινωνικό ζήτημα. Επιδιώκουν να πληροφορήσουν σφαιρικά και να κάνουν τους αναγνώστες τους κοινωνούς αυτού ακριβώς του προβληματισμού. Είναι πολύ σύνηθες, όταν τελειώνουμε την ανάγνωση του δοκιμίου, να συνειδητοποιούμε πλευρές που δεν είχαμε αντιληφθεί μέχρι να διαβάσουμε το κείμενο. Το δοκίμιο που μας κάνει να αναρωτηθούμε για όψεις ενός θέματος που δεν είχαν πέσει στην αντίληψή μας είναι ένα δοκίμιο, το οποίο υπηρετεί την κοινωνική του λειτουργία. 

 

 

Οι Τρόποι και τα Μέσα Πειθούς

 

 Στο Αποδεικτικό δοκίμιο μπορούμε να συναντήσουμε διαφορετικούς τρόπους και μέσα Πειθούς. Σε κάθε περίπτωση, ωστόσο, κυριαρχεί η Επίκληση στη Λογική. Το κείμενο συγκροτείται με επιχειρήματα, τα οποία βασίζονται σε τεκμήρια. Το αποδεικτικό δοκίμιο, ωστόσο,  έχει και ως στόχο να τέρψει τον αναγνώστη (δεν είναι μια επιστημονική πραγματεία) και, επομένως, ενδέχεται να υπάρχουν σημεία που η επίκληση στο συναίσθημα χρησιμοποιείται. Κάποιες φορές μπορεί να χρησιμοποιηθεί και η επίκληση στην αυθεντία. Συνήθως, η δοκιμιογράφος παραθέτει τα λόγια κάποιου τρίτου καταξιωμένου προσώπου αποσκοπώντας στην ενίσχυση της διακειμενικότητας και τη θεμελίωση των επιχειρημάτων του.

 

 

 

Αποδεικτικό Δοκίμιο – Μορφολογικές Επισημάνσεις

 

Υπάρχουν επιμέρους κοινά χαρακτηριστικά στα δοκίμια πειθούς, τα οποία μπορούμε να τα εντοπίσουμε στα ακόλουθα σημεία:

 

• Οργάνωση: Οι σκέψεις του συγγραφέα οργανώνονται λογικά. Ακολουθείται τριμερής δομή με σαφή πρόλογο, ανάπτυξη των ιδεών και επίλογο. Το κείμενό μας χαρακτηρίζεται από συνοχή, συνεκτικότητα, αλληλουχία και ενότητα.

 

• Οπτική: Ο δοκιμιογράφος επιδιώκει στο μέτρο του δυνατού να είναι αντικειμενικός. Οι σκέψεις που παραθέτει φροντίζει να βασίζονται σε τεκμήρια, τα οποία να είναι αξιόπιστα. Η επιχειρηματολογία οφείλει να είναι συγκροτημένη και καταγεγραμμένη με τρόπο ώστε η αναγνώστρια και ο αναγνώστης να μπορεί να παρακολουθήσει τη ροή της σκέψης του.

 

• Γλώσσα: Σε ένα αποδεικτικό δοκίμιο ο σκοπός του γράφοντος είναι να αποδώσει τα νοήματά του με σαφήνεια και καθαρότητα. Η χρήση της γλώσσας που επικρατεί είναι η αναφορική, δηλωτική. Αυτό δεν αποκλείει, φυσικά, και τη μεταφορική χρήση της γλώσσας. Το κείμενο είναι ένας ζωντανός οργανισμός. Σε αρκετές περιπτώσεις, ο τόνος μπορεί να γίνει πιο προσωπικός και να έχουμε χρήση μεταφορικού λόγου. Σε κάθε περίπτωση, ωστόσο, για να χαρακτηρίσουμε ένα κείμενο ως δοκίμιο πειθούς είναι αναγκαίο να επικρατεί η δηλωτική χρήση της γλώσσας. 

 

• Ύφος: Στο δοκίμιο πειθούς το ύφος είναι σοβαρό. Υπάρχουν σημεία που η δοκιμιογράφος ενδέχεται να δίνει ένα πιο προσωπικό τόνο στο κείμενο. Από τη στιγμή, ωστόσο, που ο κυρίαρχος τρόπος ανάπτυξης βασίζεται στα επιχειρήματα και τα τεκμήρια του γράφοντος, συνάγουμε ότι το ύφος θα είναι σοβαρό και επεξηγηματικό. 

 

• Πρόσωπο: Το κυρίαρχο πρόσωπο στο αποδεικτικό δοκίμιο είναι το γ’ (είτε ενικού, είτε πληθυντικού αριθμού). Προσφέρει την αναγκαία αποστασιοποίηση, ώστε να παρουσιαστεί, όσο πιο αντικειμενικά γίνεται ο προβληματισμός του δοκιμιογράφου. Στόχο μας είναι να προσεγγίσουμε τον αναγνώστη κάνοντας επίκληση στη λογική του και όχι στο θυμικό του.

 

Να σημειώσουμε ότι η πλειοψηφία των δοκιμίων που οι μαθητές έρχονται σε επαφή, στο μάθημα της έκθεσης ανήκουν σε αυτή την κατηγορία. Είναι δοκίμια πειθούς και αρκετά συχνά ζητείται να δικαιολογηθεί ο χαρακτηρισμός αυτός.

Η απάντησή μας πρέπει να βασίζεται στον εντοπισμό των βασικών χαρακτηριστικών που έχει γενικά ένα δοκίμιο – είτε είναι δοκίμιο πειθούς είτε στοχαστικό δοκίμιο – τόσο στην μορφή, όσο και στο περιεχόμενο.

 

 

 

 

 

Ενδεικτική Βιβλιογραφία:

• Θεματικοί Κύκλοι για το Ενιαίο Λύκειο (Ο.Ε.Δ.Β.)
• Έκφραση – Έκθεση: Γενικό Λύκειο, Τεύχος Γ’ (Ο.Ε.Δ.Β.)
• Οδηγός για την Έκφραση – Έκθεση  Γ’ Λυκείου -/ Άρης Γιαβρής – Θεόδωρος Στουφής / Εκδόσεις Κέδρος
• Έκφραση -Έκθεση για την Γ’ Λυκείου / Χρήστος Σάρρας / Ελληνοεκδοτική
• Τεχνικές Έκφρασης / Έκφραση -Έκθεση Γ’Λυκείου / Μαρία Πετροπούλου /Εκδόσεις Ζήτη