Ο πομπός, πάντοτε δέκτης: Η Λακανική ματιά

Ο πομπός και ο δέκτης στις θεωρίες της επικοινωνίας μας είναι γνώριμοι. Οι ρόλοι τους μοιάζουν ξεκάθαροι και γραμμικοί. Ακόμα και στις πιο σύγχρονες και δυναμικές προσεγγίσεις του φαινομένου της επικοινωνίας, διαπιστώνουμε ότι οι ρόλοι παραμένουν διακριτοί, απλά εναλλάσσονται.

 

Ο πομπός, πάντοτε δέκτης. Επιλέξαμε αυτή τη φωτογραφία μιας πόρτας κλειστής για να τονίσουμε το αδιέξοδο του μηνύμαματος , όπως εκφράζεται από τον Lacan καθώς ένα μέρος του μηνύματος απευθύνεται πάντοτε στο ίδιο το υποκείμενο.

 

Διαβάζοντας το λήμμα για την επικοινωνία στο εξαιρετικό βιβλίο An Introductory dictionary of Lacanian Psychoanalysisτου Dylan Evans ερχόμαστε σε επαφή με τον τρόπο που ο Lacan προσεγγίζει την επικοινωνία.

 

 

Ένα Λεξικό, πλοηγός στη Λακανική ψυχανάλυση

 

Η σκέψη του Lacan είναι πρωτότυπη, πυκνή , πολύσημη και γοητευτική. Ο τρόπος που χειρίζεται τη γλώσσα, μοναδικός. Για όλους εμάς που ενδεχομένως επιθυμούμε να προσεγγίσουμε τη σκέψη του το συγκεκριμένο λεξικό είναι ένας πολύτιμος οδηγός. Είναι ιδιαίτερα σημαντικό ότι ο Dylan Evans παραπέμπει διαρκώς στον Freud, όπως και το ότι παραθέτει τους Γαλλικούς όρους που επεξηγεί.

Το κείμενο και οι σκέψεις που ακολουθούν βασίζονται και σε μια ελεύθερη μεταγραφή των όσων γράφονται στο λήμμα για την επικοινωνία (Communication).

 

 

Οι κοινές συνιστώσες 

 

Οι περισσότερες θεωρίες για την επικοινωνία βασίζονται στα πορίσματα και την εξέλιξη της επιστήμης της γλωσσολογίας. Πολλές φορές στο μάθημα της Έκθεσης ερχόμαστε σε επαφή και χρησιμοποιούμε τα κλασικά και κοινά αποδεκτά πορίσματα της. Ποια είναι όμως αυτά;

  • Οι περισσότερες θεωρίες για την επικοινωνία δέχονται την αρχή ότι υπάρχει μια μορφή ξεκάθαρης προθετικότητας, η οποία συλλαμβάνεται κατά κάποιον τρόπο ως όμορης της συνειδήσεως.
  • Συνήθως η επικοινωνία παρουσιάζεται ως μια ξεκάθαρη και απλή διαδικασία κατά τη διάρκεια της οποίας ένα μήνυμα μεταφέρεται από έναν πομπό σε έναν δέκτη.

 

 

Ο ομιλών πομπός 

 

Η εμπειρία της επικοινωνίας στην ψυχανάλυση θέτει σε αμφισβήτηση αυτές τις αρχές. Είναι ξεκάθαρο ότι υπάρχει μια πρόθεση στην ομιλία μέσα στο πλαίσιο της ψυχοθεραπευτικής σχέσης που ξεφεύγει από την όποια συνειδητή πρόθεση.

Επίσης – και αυτό είναι και το πιο σημαντικό – ο ομιλών πομπός απευθύνει το μήνυμά του όχι μόνο στον δέκτη αλλά και στον ίδιο τον εαυτό του. Ο Lacan επισημαίνει: Στην ανθρώπινη ομιλία ο ο πομπός είναι πάντοτε και δέκτης ταυτόχρονα (S3, 24).

 

 

Ο πομπός, προς εαυτόν

 

Οι δύο προηγούμενες επισημάνσεις μπορούν να μας οδηγήσουν στο συμπέρασμα ότι τη στιγμή που ο αναλυόμενος απευθύνεται στον αναλυτή, απευθύνεται ταυτόχρονα και στον εαυτό του. Δεν το γνωρίζει, ωστόσο. Ο αναλυτής λειτουργώντας ως καθρέφτης μπορεί να βοηθήσει τον αναλυόμενο να ακούσει το μήνυμα που ασυνείδητα απευθύνει στον ίδιο τον εαυτό του.

Ερμηνεύοντας – με λόγο ή σιωπή – τα λόγια του αναλυόμενου, επιτρέπει να επανέλθει το μήνυμα στον αποστολέα του σε μια πιο καθαρή μορφή. Τότε, ο κύκλος έχει ολοκληρωθεί.

Ο Lacan θα ορίσει την επικοινωνία που λαμβάνει χώρα στο πλαίσιο της ανάλυσης, ως εξής: Ο πομπός λαμβάνει το δικό του μήνυμα από τον δέκτη σε αντεστραμμένη μορφή.

 

 

Η δική μας συνάντηση

 

Στο σεμινάριο θα εστιάσουμε στην ανάγνωση του Lacan πάνω σε δύο αριστουργηματικά λογοτεχνικά έργα: Την Αντιγόνη του Σοφοκλή και το Κλεμμένο γράμμα του Poe. Οδηγός μας θα είναι τα ίδια τα κείμενα. Μέσα από αυτά θα προσπαθήσουμε να έρθουμε σε επαφή και με τη γενικότερη σκέψη του μεγάλου Γάλλου ψυχαναλυτή.