Επίκληση στο Συναίσθημα -Σημειώσεις για την Έκθεση
Επίκληση στο συναίσθημα ως τρόπο πειθούς μπορούμε να βρούμε σε κάθε κείμενο. Για την ακρίβεια ακόμα και σε κείμενα στα οποία οι συντάκτες τους έχουν επιλέξει ως κυρίαρχο τρόπο πειθούς την επίκληση στη λογική, υπάρχουν πολύ συχνά σημεία που ο τρόπος πειθούς είναι η επίκληση στο συναίσθημα.
Η Λογοτεχνία και το Στοχαστικό Δοκίμιο
Με την επίκληση στο συναίσθημα ο πομπός επιδιώκει τη συγκινησιακή διέγερση του δέκτη. Επίκληση στο συναίσθημα έχουμε κατεξοχήν στα λογοτεχνικά κείμενα. Επίσης, είναι πολύ συχνή στα στοχαστικά δοκίμια. Ας μη ξεχνάμε ότι με τον όρο στοχαστικό δοκίμιο προσπαθούμε να συμπεριλάβουμε πολλές και διαφορετικές μορφές κειμένων, που έχουν ως χαρακτηριστικό ότι είναι δοκιμές λόγου.
Τα χαρακτηριστικά αυτού του λόγου είναι κάποιες φορές πειραματικά. Σε κάθε περίπτωση βρίσκονται κοντά στη λογοτεχνία. Μπορούμε να αναφέρουμε ως σημεία αναφοράς αυτού του λόγου, τις Δοκιμές του Γιώργου Σεφέρη και το έργο του Οδυσσέα Ελύτη Ανοιχτά Χαρτιά.
Η Επίκληση στο Συναίσθημα σε μη Λογοτεχνικά Κείμενα
Η εκτεταμένη χρήση της επίκλησης στο συναίσθημα σε κείμενα τα οποία δεν είναι λογοτεχνικά θεωρείται γενικά αδυναμία. Στα μη λογοτεχνικά κείμενα που άπτονται γενικότερων κοινωνικών θεμάτων είναι καλό να κυριαρχεί η επίκληση στη λογική.
Με αυτό τον τρόπο ο αναγνώστης διαφωτίζεται ουσιαστικά και δεν υπάρχει η υπόνοια της έστω και έμμεσης χειραγώγησης του. Αν σε ένα μη λογοτεχνικό δοκίμιο ή άρθρο παρατηρήσουμε εκτεταμένη χρήση της επίκλησης στο συναίσθημα, μπορούμε εύλογα να υποθέσουμε ότι αυτό οφείλεται στην έλλειψη επιχειρημάτων.
Τα Μέσα Πειθούς
Τα μέσα πειθούς που χρησιμοποιούμε, όταν επιθυμούμε να απευθυνθούμε στο συναίσθημα του δέκτη, μπορεί να είναι:
- Η Περιγραφή: Όταν περιγράφουμε – ακόμα και στην περίπτωση που προσπαθούμε να είμαστε αποστασιοποιημένοι – παρουσιάζουμε μια εικόνα, μέσα από τη δική μας οπτική. Ουσιαστικά καλούμε την αναγνώστρια ή τον αναγνώστη να αντιληφθούν μέσα από τις δικές μας αισθήσεις. Κινητοποιούμε συναισθηματικά τον δέκτη, καθώς του ζητάμε να γίνει κοινωνός του δικού μας βιώματος.
- Η Αφήγηση: Όταν στο κείμενό μας υπάρχει αφήγηση, η επίκληση στο συναίσθημα είναι περισσότερο έντονη. Η αφήγηση δεν είναι ποτέ ουδέτερη, αφού παρακολουθούμε το ξετύλιγμα ενός συμβάντος μέσα από τη ματιά του αφηγητή. Εκείνος επιλέγει το ρυθμό και εκείνος φωτίζει ή αποσιωπά σημεία.
- Το Χιούμορ: Δημιουργεί την αίσθηση της οικειότητας και σίγουρα επηρεάζει τη συναισθηματική διάθεση του αναγνώστη.
- Η Ειρωνεία: Με τη χρησιμοποίησή της μπορεί να απαξιωθεί ένα πρόσωπο ή μια κατάσταση.
- Οι Συναισθηματικά φορτισμένες λέξεις: Εντείνουν και πολλαπλασιάζουν την αίσθηση που αφήνει το γραπτό.
- Η υποτακτική και η προστακτική ( κυρίως αυτή και μάλιστα, όταν εκφέρεται σε β’ενικό πρόσωπο). Πρόκειται για τις εγκλίσεις επιθυμίας.
- Μεταφορές, παρομοιώσεις, εικονοπλαστικός λόγος εν γένει.
Ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα
Ας παρακολουθήσουμε τον τρόπο με τον οποίο ο Ι. Μ. Παναγιωτόπουλος αρθρώνει τη σκέψη του στο παρακάτω απόσπασμα, από το έργο του “Ο σύγχρονος άνθρωπος”:
“Καταμεσήμερο, στο κέντρο της Αθήνας, ο ήλιος ήταν πολύς και εκνευριστικός., ανάμεσα στην παλίρροια ενός πυκνού πλήθους, που προχωρούσε στα καθημερινά πεπρωμένα του, κατάρρυτο από ιδρώτα. Σταθήκαμε παράμερα, όρθιοι, ν’αλλάξουμε δυο λόγια, ήμασταν και οι δύο πολύ βιαστικοί.”
Στο συγκεκριμένο απόσπασμα η επίκληση στο συναίσθημα είναι έντονη. Συγκεκριμένα μπορούμε να εντοπίσουμε:
- Περιγραφή: “Καταμεσήμερο…από ιδρώτα.”
- Στοιχεία Ρητορικού λόγου: Ασύνδετο σχήμα, επίθετα.
- Μεταφορά: “στην παλίρροια ενός πυκνού πλήθους.
- Εικόνες.
- συνειρμική Γραφή.
Ενδεικτική Βιβλιογραφία:
- Θεματικοί Κύκλοι για το Ενιαίο Λύκειο (Ο.Ε.Δ.Β.)
- Έκφραση – Έκθεση: Γενικό Λύκειο, Τεύχος Γ’ (Ο.Ε.Δ.Β.)
- Οδηγός για την Έκφραση – Έκθεση Γ’ Λυκείου -/ Άρης Γιαβρής – Θεόδωρος Στουφής / Εκδόσεις Κέδρος
- Έκφραση -Έκθεση για την Γ’ Λυκείου / Χρήστος Σάρρας / Ελληνοεκδοτική
- Τεχνικές Έκφρασης / Έκφραση -Έκθεση Γ’Λυκείου / Μαρία Πετροπούλου /Εκδόσεις Ζήτη
