Πρόσωπα στο Συμπόσιο του Πλάτωνα

Τα συμπόσια ήταν μία μορφή κοινωνικής εκδήλωσης,  στην οποία συμμετείχαν εκλεπτυσμένοι Αθηναίοι πολίτες. Σε αυτά ακολουθούνταν κανόνες συμπεριφοράς, οι οποίοι αναπαρήγαγαν ένα συγκεκριμένο τελετουργικό.  Οι συμμετέχοντες είχαν την αίσθηση του συνανήκειν σε αναπτυγμένο βαθμό. Το συμπόσιο έλκει την καταγωγή του από τα αριστοκρατικά χρόνια.  Σταδιακά στην ύστερη αρχαιότητα παρακμάζει ως θεσμός. 

 

Ο διάλογος

Το Συμπόσιο –  έργο του Πλάτωνα –  αφηγείται με τρόπο δραματικό,  δηλαδή θεατρικό τη συνάντηση που έλαβε χώρα στο σπίτι του τραγωδού Αγάθωνα το 416 π.Χ. . Αφορμή αποτέλεσε η νίκη του Αγάθωνα στα Λήναια.  Το κείμενο μας πληροφορεί πως η συνάντηση πραγματοποιείται δύο μέρες μετά τη νίκη του.

Τα γεγονότα παρουσιάζονται με τη μορφή αφήγησης. Ο Απολλόδωρος, μαθητής του Σωκράτη συμφωνεί να αφηγηθεί τα όσα συνέβησαν εκείνη τη νύχτα σε έναν φίλο, ο οποίος δεν κατονομάζεται.  Πρόκειται για μία εξαιρετικά συνήθη πρακτική του Πλάτωνα το να τοποθετεί το πλαίσιο της αφήγησης μέσα σε μία αναδιήγηση.  Ο καλύτερος τρόπος για να προσεγγίσουμε αυτός τους διαλόγους είναι να τους φανταζόμαστε ως θεατρικές παραστάσεις. 

 

Η χρονολόγηση

Ο Απολλόδωρος αναφέρει στο κείμενο του την αποχώρηση του Αγάθωνα από την Αθήνα το 408 π.X. αλλά δεν κάνει κανέναν υπαινιγμό που να σχετίζεται με τη θανάτωση του Σωκράτη το 399 π.Χ.  Έτσι, λοιπόν μπορούμε να εικάσουμε ότι η αναδιήγηση του Απολλόδωρου λαμβάνει χώρα κάπου ανάμεσα στο 405 –  399  π.χ.

 

Η έντονη αίσθηση της απόστασης

Η αίσθηση της αναδιήγησης,  άρα και της απόστασης ενισχύεται από την επιλογή του Πλάτωνα να παρουσιάσει τον Απολλόδωρο να δηλώνει πως ο ίδιος δεν ήταν παρών στο συμπόσιο και τα όσα θα πει είναι τα όσα περίπου άκουσε από τον Αριστόδημο,  έναν άλλον μαθητή του Σωκράτη,  ο οποίος ήταν παρών και μέλος της ομήγυρης.

 Η επιλογή φυσικά δεν είναι τυχαία. Δίνει τη δυνατότητα στον Πλάτωνα να σχεδιάσει λεπτές αποχρώσεις χωρίς το βάρος της απόδειξης μιας φωτογραφικά πιστής ιστορικής πραγματικότητας. Σύμφωνα λοιπόν με τον Απολλόδωρο  ο Αριστόδημος και ο Σωκράτης φτάνουν στο σπίτι του Αγάθωνα για να παραβρεθούν στο συμπόσιο προς τιμήν του τελευταίου. Είναι μάλιστα χαρακτηριστική η σκηνή της καθυστέρησης της εισόδου του Σωκράτη,  πού αποδίδεται σχεδόν γελοιογραφικά και που ωστόσο φανερώνει και τα μυθιστορηματικά στοιχεία που φιλοτεχνεί ο Πλάτωνας έχοντας ως πρότυπο το δάσκαλό του.

 

Η αρχική συμφωνία

 

Οι καλεσμένοι συμφωνούν αμέσως τα εξής: Έχοντας πιει αρκετά την προηγούμενη ημέρα θα επιδοθούν σε μία ελαφρά οινοποσία αποφεύγοντας κάθε υπερβολή.  Επίσης ο καθένας με τη σειρά του θα εκφωνήσει έναν λόγο προς τιμή του Θεού Έρωτα. 

 

Σκιαγράφηση

Οι λόγοι που εκφωνούνται είναι σε μεγάλο βαθμό αποκαλυπτικοί του χαρακτήρα των συνομιλητών.  Ο Φαίδρος,  λάτρης της λογοτεχνίας τιμά τον Θεό με έναν λόγο που έχει επιρροές από τους μύθους που αφορούν τον έρωτα.  Στη συνέχεια ο Παυσανίας – εραστής του Αγάθωνα και ιδιαίτερα περήφανος για αυτό – θα ακολουθήσει με έναν λόγο,  ο οποίος εξαίρει τη σχέση ανάμεσα στον ώριμο εραστή και το νεώτερο ερώμενο.  Τονίζει ότι η σχέση αυτή είναι στη βάση της παιδευτική.  Ο Έρυξίμαχος είναι γιατρός και ουσιαστικά θα προβάλλει τη θέση ότι η ιατρική είναι η επιστήμη των ερωτικών σχέσεων του σώματος, του σωστού συνταιριάσματος.  Πρόκειται για ένα εγκώμιο του μέτρου.

 

Ο Αριστοφάνης,  ο γνωστός κωμικός ποιητής θα μας δώσει τον περίφημο μύθο του ανδρόγυνου. Εισάγεται εδώ η έννοια της τομής και της έλλειψης. Αξιοσημείωτο  είναι ότι τα ολοκληρωμένα όντα,  αυτά στα οποία δεν υπάρχει έλλειψη φαντάζουν εξόχως κωμικά, ακόμα καλύτερα, γελοία μέσα στην αυτάρκειά τους. Ο Αγάθων, περίφημος για την ομορφιά του, θα περιγράψει τον έρωτα ως έναν ποιητή όμορφο και γενναιόδωρο.

 

Ο Σωκράτης

Ο Πλάτων τοποθετεί τα όσα λέει ο Σωκράτης να είναι λόγια που πριν αρκετά χρόνια είχε ακούσει από τη Διοτίμα.  Αυτή η σοφή γυναίκα, γνώστης του κόσμου και των πραγμάτων θα δώσει στο Σωκράτη την εικόνα ότι ο έρωτας είναι ένας φιλόσοφος, εραστής της Σοφίας,  ελλειμματικός μα και πολυμήχανος.

 

Αλκιβιάδης

Τα όσα προαναφέραμε είναι φυσικά μία αδρή αποτίμηση Και φυσικά σε καμία περίπτωση δεν αποδίδουν τον πλούτο του κειμένου και την πολυσημία του.  Όλα αυτά τα πρόσωπα μοιάζουν καρικατούρες από τη στιγμή πού στη σκηνή εισέρχεται ο Αλκιβιάδης.  Η είσοδος του προκαλεί ένα χάος,  κάτι σαν και αυτό που προκαλούσε ο ίδιος με τον απίστευτο μαγνητισμό που ασκούσε στους άλλους.  Μεθυσμένος εισέρχεται με τους φίλους του και στην κυριολεξία τα όσα διαμείβονται από εκεί και πέρα από αποτελούν σκάνδαλο με όλο το βάρος που περικλείει ο όρος.

 

Ο λόγος του Αλκιβιάδη

 

Ο Αλκιβιάδης δεν θα εγκωμιάσει τον έρωτα,  θα εγκωμιάσει με έναν τρόπο πολύσημο και αντιφατικό τον ίδιο τον Σωκράτη.  Ο τρόπος γραφής του Πλάτωνα είναι αξιοσημείωτος.  Συχνά επαναλαμβάνει φράσεις περνώντας από τον πλάγιο λόγο στον ευθύ,  ώστε διαρκώς να θυμόμαστε ότι δεν πρόκειται για φωτογραφική αναπαράσταση αλλά για εξιστόρηση γεγονότων στα οποία η παραμόρφωση είναι δεδομένη.  Αυτό είναι σημαντικό,  καθώς για το μέσο Αθηναίο οι συγκεκριμένες προσωπικότητες ήταν γνωστές και κατά κάποιον τρόπο το τι λέει ο καθένας αλλά και ο τρόπος που το λέει συνάδει σε μεγάλο βαθμό με την εικόνα που είχε σχηματιστεί για τον ομιλητή.

Αυτός ο μέσος Αθηναίος λαμβάνοντας υπόψη τα πρόσωπα που συμμετέχουν, εύκολα θα μπορούσε να συμπεράνει ότι τα γεγονότα λαμβάνουν χώρα λίγο πριν την καταστροφική Σικελική εκστρατεία (415 – 414 π.Χ.).  Η Σικελική εκστρατεία ήταν ιδέα του Αλκιβιάδη. Το σχέδιο του ήταν να επιτύχει αυτό που πέτυχαν αργότερα οι Ρωμαίοι, τη δημιουργία μιας ενοποιημένης Μεσογείου,  μία λίμνης Αθηναϊκής. 

 

 

 

 

Αποκοπή των Ερμών

 

Καθώς ο Αθηναϊκός στρατός ετοιμαζόταν για την εκστρατεία στη Σικελία έλαβε χώρα η αποκοπή των Ερμών.  Οι Ερμές ήταν τετράγωνες πλάκες που λειτουργούσαν ως οδοδείκτες.  Απεικόνιζαν το πρόσωπο του γενειοφόρου θεού Ερμή και επίσης τα γεννητικά του όργανα.  Ομάδες νεαρών απέκοψαν τόσο αυτά όσο και τη μύτη του θεού από τις μικρές προτομές του.  Ο Ερμής είναι ο θεός της μετάβασης,  αυτός που επιτρέπει στον ταξιδιώτη το ασφαλές πέρασμα.  Έτσι, πανικός για την τύχη της εκστρατείας απλώθηκε στην Αθήνα.

 

 

 

 

Το σκάνδαλο των Ελευσινίων

 

Λίγο αργότερα και νέο σκάνδαλο ήρθε να προστεθεί στην αποκοπή των Ερμών.  Έγινε γνωστό ότι κάποιοι επώνυμοι Αθηναίοι εκτελούσαν τελετουργίες των Ελευσίνιων μυστηρίων σε συμπόσια και σε άλλες μυστικές συναντήσεις αυτού του είδους. Φυσικά πρέπει να είμαστε πολύ επιφυλακτικοί στο κατά πόσον, όντως συνέβη κάτι τέτοιο. Η συκοφαντία ανθούσε στην Αθηναϊκή πολιτεία. Σε κάθε περίπτωση αυτού του είδους η ιεροσυλία επέφερε την ποινή του θανάτου.  Στην ανάκριση που επακολούθησε ο Έρυξύμαχος,  ο Φαίδρος και ο Αλκιβιάδης  κρίθηκαν ένοχοι.  Δεν γνωρίζουμε αν ο Ερυξύμαχος εξορίστηκε η θανατώθηκε.  Γνωρίζουμε, όμως με βεβαιότητα ότι ο Φαίδρος απέδρασε και ότι οι Αθηναίοι κατάσχεσαν και πούλησαν όλη την περιουσία του.  Ο Αλκιβιάδης είχε αναχωρήσει ήδη για τη Σικελική εκστρατεία.  Ήταν ο εμπνευστής της και ένας από τους στρατηγούς . Κλήθηκε πίσω στην πόλη και επέλεξε να αποδράσει.  Βρήκε καταφύγιο στη Σπάρτη.  Είναι γνωστό ότι η ίδια η βασίλισσα γοητεύτηκε και έκανε ένα παιδί μαζί του.  Φαίνεται ότι για τη γοητεία του Αλκιβιάδη δεν υπήρχαν σύνορα.

 

 

 

Κάποιες επιλογές του Πλάτωνα

 

 Ίσως όλα αυτά εξηγούν το γιατί ο Πλάτων τόνισε στην αρχή του διαλόγου πως οι συνδαιτυμόνες θα πιούν πολύ ελαφρά.  Και τα δύο εγκλήματα ιεροσυλίας συνδέονται με συμπόσια στα οποία το μέτρο πολλές φορές εξέλιπε.  Τα πρόσωπα που διάλεξε ο Πλάτων είναι πρόσωπα μη ουδέτερα για την Αθηναϊκή κοινωνία.  Υπάρχει φόρτιση γύρω από το όνομα και την πολιτεία τους.  Ας μην ξεχνάμε ότι και ο Σωκράτης καταδικάστηκε για ασέβεια.  ίσως να μας επιτραπεί η σκέψη ότι, αν ο Πλάτων επιθυμούσε να γράψει απλά ένα διάλογο για τον έρωτα θα μπορούσε να επιλέξει άλλους συνομιλητές.  Κάποιοι μελετητές ισχυρίζονται ότι και ο ίδιος ο Σωκράτης θα χρησιμοποιήσει ορολογία που έχει να κάνει με τα Ελευσίνια μυστήρια ( 209e5ff).
Όπως συνήθως συμβαίνει λοιπόν με τους διαλόγους του Πλάτωνα η ανάγνωση μας γεμίζει με πολλά περισσότερα ερωτήματα από ότι μας δίνει απαντήσεις.  Κατά τη γνώμη μας αυτό είναι ένας τεράστιος πλούτος του Πλατωνικού έργου.

 

 

 

 

Βασικά πρόσωπα του διαλόγου

 

 Αγάθων: Στο διάλογο εμφανίζεται στο 31ο έτος της ηλικίας του.  Ήταν αξιόλογος τραγικός ποιητής.  Εγκατέλειψε την Αθήνα για την αυλή του βασιλιά Αρχέλαου της Μακεδονίας.  Καμία από τις τραγωδίες του δεν σώθηκε. Το όνομά του αναφέρεται και από τον Αριστοφάνη.  Στους “βατράχους” αναφέρει πως είναι ένας αξιόλογος ποιητής και λείπει στους φίλους του.

 Απολλόδωρος: Εικάζουμε την ηλικία του 24 ετών,  μαθητής του Σωκράτη επιτυχημένος έμπορος. Στο διάλογο Φαίδων που αναδιηγείται  τις τελευταίες μέρες του Σωκράτη ο Απολλόδωρος παρουσιάζεται ως ο πιο απαρηγόρητος για το θάνατο του δασκάλου του

Αριστοφάνης: Ο γνωστός κωμωδιογράφος, 34 ετών. Στην απολογία ο Πλάτων τονίζει πως η κωμωδία του “Νεφέλες” χρησιμοποιήθηκε εναντίον της φήμης του Σωκράτη

Ερυξύμαχος: 30 ετών, γιατρός όπως και ο πατέρας του Ακουμενός. Εξορίστηκε ή  θανατώθηκε διότι υποτίθεται πως επιτελούσε τελετουργίες των Ελευσίνιων μυστηρίων σε ιδιωτικό χώρο.

 Παυσανίας: Ο εραστής του Αγάθωνα. Η σχέση τους κράτησε πολύ μετά την ενηλικίωσή του Αγάθωνα κάτι ηθικά μη αποδεκτό στο πλαίσιο της Αθηναϊκής κοινωνίας.