Το προοίμιο της Ιλιάδας, μετάφραση και γλωσσικά σχόλια
Το προοίμιο της Ιλιάδας, όπως και αυτό της Οδύσσειας αποτελεί μέρος της εξεταστέας ύλης σε όλες τις Φιλοσοφικές σχολές. Η μελέτη των ποιητικών έργων της Αρχαϊκής περιόδου ξεκινά από αυτά. Παραθέτουμε το αρχαίο κείμενο και τη μετάφρασή του με γλωσσικά σχόλια. Η γλώσσα του Ομήρου διαφέρει από αυτή της κλασικής περιόδου. Γενικότερα, θα λέγαμε ότι η επαφή με τα δημιουργήματα της επικής και της λυρικής ποίησης μας προσφέρει τη δυνατότητα να γνωρίσουμε έναν κόσμο μελωδικό και πολύβουο, εντελώς διαφορετικό από των κόσμο των ρητόρων της Αττικής περιόδου. Ας μη ξεχνάμε ότι τα χορικά της Αρχαίας Ελληνικής τραγωδίας βασίζονται σε αυτές τις μορφές της Ελληνικής γλώσσας.
Το Προοίμιο της Ιλιάδας
Μῆνιν ἄειδε, θεά, Πηληϊάδεω Ἀχιλῆος
οὐλομένην, ἥ μυρί’ Ἀχαιοῖς ἄλγε’ ἔθηκε,
πολλάς δ’ ἰφθίμους ψυχάς Ἄϊδι προΐαψεν
ἡρώων, αὐτούς δέ ἑλώρια τεῦχε κύνεσσιν
οἰωνοῖσί τε πᾶσι, Διός δ’ ἐτελείετο βουλή,
ἐξ οὗ δή τά πρῶτα διαστήτην ἐρίσαντε
Ἀτρεΐδης τε ἄναξ ἀνδρῶν καί δῖος Ἀχιλλεύς
Μετάφραση
Θεά, την οργή ψάλλε του Αχιλλέα, του γιου του Πηλέα,
την καταραμένη, αυτή που μύριους πόνους στους Αχαιούς έδωσε
και έστειλε πολλές γενναίες ψυχές ηρώων πριν απ’την ώρα τους στον Άδη
και τα κορμιά τους τα άφησε να τα φάνε οι σκύλοι
και κάθε λογής όρνια. Του Δία η θέληση εκπληρωνόταν
από τη στιγμή που πρωτομάλωσαν και χώρισαν
ο γιος του Ατρέα, ο αρχηγός του στρατού και ο θείος Αχιλλέας
Γλωσσικές παρατηρήσεις στο προοίμιο της Ιλιάδας
μῆνιν: Πρόκειται για το ουσιαστικό μῆνις, το οποίο στη Δωρική διάλεκτο το συναντούμε ως μᾶνις. Στην Αιολική διάλεκτο εμφανίζεται ως μαῖνις, πιθανότατα κατ’επίδραση του ρήματος μαίνομαι. Το μεταφράζουμε ως οργή, θυμό, κακεντρέχεια. Χρησιμοποιείται επίσης, για να περιγράψει τον αδιάλλακτο θυμό, αυτόν που δεν περνάει.
ἄειδε: Πρόκειται γα το γ’ ενικό του ρήματος ἀείδω, το οποίο στην Αττική διάλεκτο το συναντούμε ως ᾄδω. Σημαίνει ψάλλω, τραγουδώ αλλά και επαινώ.
οὐλομένην: Πρόκειται για ποιητικό τύπο της μετοχής όλόμενος. Ο τύπος είναι αόριστος κι ανήκει στο ρήμα ὄλλυμαι. Συνήθως χρησιμοποιείται ως όνομα και δηλώνει τον καταστρεπτικό, τον ολέθριο, τον θανατηφόρο.
ἄλγεα: Πρόκειται για το ουσιαστικό ἄλγος, το οποίο δηλώνει τον σωματικό και ψυχικό πόνο, τη θλίψη, την ταλαιπωρία.
ἔθηκε: Πρόκειται για το γ’ ενικό της οριστικής του αορίστου β’του ρήματος τίθημι.
ἰφθίμους: Το επίθετο ἴφθιμος σημαίνει ισχυρός, ρωμαλέος, δυνατός. Έχει διατυπωθεί η άποψη ότι το επίθετο προέρχεται από το επίρρημα ἶφι το οποίο σημαίνει γενναία, ισχυρά, δυνατά. Το επίρρημα αυτό το συναντούμε ως πρώτο συνθετικό στο όνομα Ἰφιγένεια. Ωστόσο, αυτή η ετυμολογία για το επίθετο ἴφθιμος δεν γίνεται αποδεκτή από όλους τους μελετητές.
προίαψεν: Πρόκειται για το γ’ ενικό της οριστικής αόριστου του ρήματος προιάπτω το οποίο σημαίνει στέλνω εμπρός, στέλνω κάποιον πριν την ώρα του.
ἑλώρια: Το ἑλώριον απαντάται και ως ἕλωρ και σημαίνει άγρα, λεία, όταν γίνεται αναφορά σε άταφα πτώματα, όπως στη συγκεκριμένη περίπτωση. Μπορούμε να δούμε την ετυμολογική συγγένεια με το απαρέμφατο του αορίστου β’ του αἱρῶ (ἑλεῖν).
οἰωνοῖσι: Το ουσιαστικό οἰωνός σημαίνει καταρχάς μεγάλο πτηνό, όρνεο. Με αυτή τη σμασία το συναντούμε και στο προοίμιο της Ιλιάδας. Φυσικά, υπάρχει και η μεταφορική σημασία του, το προιώνισμα, η προφητεία, βασισμένη στην πρακτική της οιωνοσκοπίας.
έτελείετο: Πρόκειται για το γ’ ενικό του παρατατικού του ρήματος τελῶ που σημαίνει ολοκληρώνω, εκτελώ. Το ρήμα απέκτησε αργότερα ιδιαίτερη σημασία στην Αριστοτελική φιλοσοφία.
διαστήτην: Πρόκειται για τον επικό τύπο του δυϊκού αριθμού του αορίστου β’του δίιστημι. Η μη επική μορφή είναι διεστήτην. Σημαίνει διαχωρίζω, στήνω χωριστά.
ἐρίσαντε: Πρόκειται για τη μετοχή αορίστου του ρήματος ἐρίζω, που σημαίνει φιλονικώ, μαλώνω. Έχουμε να κάνουμε με δυικό αριθμό, στο αρσενικό γένος.
δῖος: Το επίθετο σημαίνει κυριολεκτικά τον καταγόμενο από τον Δία. Σταδιακά, απέκτησε τη σημασία του θείος, υπέροχος, ισχυρός, άριστος.
Στα μαθήματα του Φιλολογικού που απευθύνονται στους φοιτητές της Φιλοσοφικής αναλύουμε με τον ίδιο τρόπο όλα τα κείμενα της εξεταστέας ύλης. Επιπρόσθετα, προσφέρεται και η μετρική και η νοηματική ανάλυση.