Κατηγορηματική Μετοχή συνημμένη στο Υποκείμενο
Όσον αφορά το υποκείμενο, υπάρχουν κάποιες κατηγορίες ρημάτων τα οποία λειτουργούν ως συνδετικά. Συνδέουν το υποκείμενο του ρήματος και το κατηγορούμενό του. Όταν το κατηγορούμενο είναι μετοχή, τότε έχουμε κατηγορηματική μετοχή συνημμένη στο υποκείμενο του ρήματος. Χρησιμοποιώντας ένα πολύ γενικό ορισμό θα λέγαμε ότι ως κατηγορηματική μετοχή χαρακτηρίζεται η μετοχή που λειτουργεί ως κατηγορηματικός προσδιορισμός ή κατηγορούμενο στο υποκείμενο ή το αντικείμενο του ρήματος.
Η λεπτή σημασιολογική διαφορά
Αν κάτι χαρακτήριζε τον Αρχαίο Ελληνικό Λόγο, αυτό ήταν η δυνατότητα να αποδώσουμε λεπτές σημασιολογικές διαφορές μέσα από διαφορετικές λεκτικές μορφές. Ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι το ρήμα οἶδα , το οποίο έχει ένα διαφορετικό σημασιολογικό περιεχόμενο από το γιγνώσκω, το ἐπίσταμαι και το αἰσθάνομαι.
Κατ’αυτόν τον τρόπο και η κατηγορηματική μετοχή χρησιμοποιούταν για να δηλωθεί μια πραγματική και θεμελιωμένη γνώση. Είναι χαρακτηριστική η χρήση της στα Πολιτικά από τον Αριστοτέλη. Ας παρακολουθήσουμε τη σκέψη του: “Ἐπειδή πᾶσαν πόλιν ὁρῶμεν κοινωνίαν τινά οὖσαν...”. Η χρησιμοποίηση της κατηγορηματικής μετοχής οὖσαν στο κείμενο ενισχύει την αντικειμενική διάσταση των γραφομένων. Πρόκειται για μια γνώση, πέραν κάθε αμφιβολίας.
Η Θέση της Κατηγορηματικής Μετοχής
Με δεδομένο ότι η κατηγορηματική μετοχή χρησιμοποιείται ως κατηγορούμενο ή κατηγορηματικός προσδιορισμός, είναι εύλογο ότι θα τη συναντήσουμε σε μια πρόταση σε αντίστοιχη θέση. Θα βρίσκεται – όταν αναφέρεται σε έναρθρο ουσιαστικό – είτε πριν από το άρθρο του ουσιαστικού που προσδιορίζει είτε μετά το ουσιαστικό. Ας δούμε δυο χαρακτηριστικά παραδείγματα:
- ἤκουσεν ἔργα ἀνδρὸς διαχειριζόμενον τὸν Κῦρον: Σε αυτή την περίπτωση η μετοχή διαχειριζόμενον λαμβάνει την κλασική θέση του κατηγορηματικού προσδιορισμού, η οποία είναι πριν το άρθρο του ουσιαστικού. (τὸν Κῦρον)
- εἶχον τὰς ἀσπίδας ἐκκεκαλυμμένας): Σε αυτή την περίπτωση η θέση της μετοχής είναι αμέσως μετά το έναρθρο ουσιαστικό.
Κατηγορηματική Μετοχή συνημμένη στο Υποκείμενο
Κατηγορηματική μετοχή συνημμένη στο υποκείμενο δέχονται καταρχάς τα ρήματα εἰμί, ὑπάρχω, γίγνομαι. Σε αυτές τις περιπτώσεις η μετοχή λειτουργεί ως κατηγορούμενο. Σημαντικό είναι να σημειώσουμε ότι η μετοχή σε συνδυασμό με το συνδετικό ρήμα σχηματίζει περίφραση απλού ρήματος. Για παράδειγμα:
Ὑπῆρχον Ὁλύνθιοι δύναμίν τινά κεκτημένοι.
Αυτή η διατύπωση ισοδυναμεί με την πρόταση: Ὁλύνθιοι δύναμίν τινα ἐκέκτηντο.
Το ίδιο ισχύει και στα παρακάτω παραδείγματα:
ἦν δὲ τὸ δεῖπνον ποιεύμενον ἐν Θῄβῃσι ( = το δείπνο έγινε στις Θήβες.) Ηρόδοτος
ἃ μεταπεμπόμενοι ἦσαν (= αυτά που είχαν παραγγείλει.) Θουκυδίδης
συνελυληθότες ἦσαν αὐτόσε καὶ ἄνδρες καὶ γυναῖκες καὶ κτήνη πολλά ( = είχαν συναθροιστεί σε κείνο το μέρος και άνδρες και γυναίκες και πολλά ζώα. ) Ξενοφών
τί ποτ’ ἐστὶν οὗτος ἐκείνου διαφέρων ( =σε τι λοιπόν διαφέρει αυτός από εκείνον.) Πλάτων
τοῦτο ὑπάρχειν ὑμᾶς εἰδότας ἡγοῦμαι ( =πιστεύω ότι σίγουρα το γνωρίζετε αυτό.) Δημοσθένης
μὴ σαυτόν θ’ ἅμα κἄμ’, ὄντα σαυτοῦ πρόστροπον, κτείνας γένῃ ( =για να μη γίνεις φονιάς του εαυτού σου και δικός μου, που είμαι και ικέτης σου.) Σοφοκλής
μισοῦντες γίγνονται τοὺς κακούς ( = μισούν τους κακούς ή γίνονται άνθρωποι που μισούν τους κακούς).
Κατηγορίες Ρημάτων
- Ιδιαίτερη προσοχή πρέπει να δοθεί στα παρακάτω ρήματα που λαμβάνουν κατηγορηματική μετοχή συνημμένη στο υποκείμενο. Ας τα δούμε πιο αναλυτικά: τυγχάνω, λανθάνω, διατελῶ, οἴχομαι, φθάνω, διάγω, διαγίγνομαι, φαίνομαι, φανερός εἰμί, δῆλός εἰμι
Χαρακτηριστικό αυτών των ρημάτων είναι ότι δηλώνουν την κατάσταση που βρίσκεται το υποκείμενο ή το πως αυτό ενεργεί. Το βάρος του νοήματος το έχει συνήθως η μετοχή και το ρήμα της πρότασης έχει δευτερεύουσα σημασία. Επομένως, σε αρκετές περιπτώσεις η πιο δόκιμη μετάφραση είναι να μεταφράζουμε το ρήμα ως επίρρημα και τη μετοχή ως ρήμα.
- τυγχάνω ( = τυχαίνει να…, κατά τύχη…τυχαία…)
– Αὐτοί γάρ οἱ ἄνθρωποι τυγχάνουσι νομίζοντες τον Δία τῶν Θεῶν ἄριστον και δικαιότατον ( τυχαίνει να…, συμβαίνει να…), Πλάτων
– Καί ἔτυχεν ἡ φυλή ἠμῶν πρυτανεύουσα ( =κατά τύχη πρυτάνευε ), Πλάτων
- λανθάνω ( =μένω απαρατήρητος, δε γίνομαι αντιληπτός, κρυφά, χωρίς να το καταλάβω…)
– Ἔλαθον ἐμαυτόν ουδέν εἰπὠν ( δεν είπα τίποτα κρυφά από τον εαυτό μου )
- διατελῶ, διάγω, διαγίγνομαι ( =περνάω τον καιρό μου, βρίσκομαι συνέχεια, συνεχίζω να…, χωρίς διακοπή, διαρκώς, πάντοτε )
– Παρασκευαζόμενοι ταῦτα ὅλην τήν ἡμέραν διετέλεσαν οἱ Ἀθηναῖοι ( = Χωρίς διακοπή παρασκεύαζαν αυτά όλη την ημέρα οι Αθηναίοι ), Θουκυδίδης
- οἴχομαι ( = έχω φύγει, είμαι φευγάτος, γρήγορα, κατευθείαν )
– Εἰ μέν γάρ ὡς ἐκράτησε Φίλιππος ᾤχετ’ εὐθέως ἀπιών… ( Αν έφευγε κατευθείαν, γρήγορα… ) Δημοσθένης
- φαίνομαι, φανερός εἰμί, δῆλός εἰμι ( = φαίνομαι ότι…, είναι φανερό ότι…, αποδεικνύεται ότι…, πραγματικά είμαι, φανερά, απροκάλυπτα )
– Λακεδαιμόνιοι δέ πρότερόν τε δῆλοι ἦσαν ἐπιβουλεύοντες ἡμῖν καί νῦν οὔχ ἥκιστα
– ( = Οι Λακεδαιμόνιοι και πριν φανερά σχεδίαζαν κακό εναντίον μας ) Θουκυδίδης
- φθάνω ( =προφταίνω, φτάνω πρώτος, πρώτος, αμέσως, μόλις, πριν, γρήγορα )
– Φθάνουσιν ἐπί τῷ ἄκρῳ γενόμενοι τούς πολεμίους ( =φθάνουν στην κορυφή πριν από τους εχθρούς )
Να σημειώσουμε για το ρήμα φθάνω πως η φράση οὐκ ἄν φθάνοιμι + μετοχή δηλώνει έντονη προτροπή και μεταφράζεται “θα κάνω κάτι αμέσως“
Ρήματα ψυχικού πάθους
Κατηγορηματική μετοχή συνημμένη στο υποκείμενο μπορούν να λάβουν και τα ρήματα ψυχικού πάθους. Ιδιαίτερα σημαντικό είναι να σημειώσουμε πως τα ίδια ρήματα συντάσσονται -λόγω της σημασίας τους – και με αιτιολογική μετοχή. Ορισμένες φορές, μάλιστα, η διάκριση δεν είναι εύκολη νοηματικά. Η άποψη που έχει επικρατήσει είναι ότι, εφόσον η μετοχή δηλώνει πράξη σύγχρονη προς την πράξη που δηλώνει το ρήμα θα θεωρηθεί κατηγορηματική. Εφόσον η μετοχή δηλώνει το προτερόχρονο σε σχέση με το ρήμα θα θεωρηθεί αιτιολογική.
Επομένως:
Ἀγανακτῶ ἐνθυμούμενος ( Αγανακτώ να θυμάμαι ) η μετοχή είναι κατηγορηματική.
Οἱ Ἀθηναῖοι μετεμέλοντο τἀς σπονδάς οὐ δεξάμενοι ( Οι Αθηναίοι μετανοούσαν επειδή δεν δέχτηκαν τις σπονδές) Η μετοχή είναι αιτιολογική, καθώς χρονικά προηγείται η ενέργεια που δηλώνει σε σχέση με την ενέργεια του ρήματος.
Τα πιο συνηθισμένα ρήματα ψυχικού πάθους είναι τα εξής:
ὀργίζομαι
ἄχθομαι ( ενοχλούμαι, στεναχωριέμαι),
ἀγανακτῶ
βαρύνομαι (στεναχωριέμαι),
βαρέως ή χαλεπῶς φέρω (δυσανασχετώ)
λυπῶ -λυποῦμαι
ἀλγῶ (πονώ)
αἰσχύνομαι (ντρέπομαι)
αἰδοῦμαι (ντρέπομαι)
ἥδομαι (ευχαριστιέμαι)
χαίρω
ἀγαπῶ (ευχαριστιέμαι)
μεταμέλομαι
ζηλῶ
μέμφομαι
θαυμάζω (απορώ)
φθονῶ
χαίρω
ἀθυμῶ (δυσανασχετώ)
οἰκτίρω (λυπούμαι)
Ας σημειωθεί ότι και σε αυτή την κατηγορία ρημάτων, όπως άλλωστε και στην προηγούμενη αλλά και στις επόμενες, η κατηγορηματική μετοχή ενδέχεται να είναι ο φορέας του κύριου νοήματος της πρότασης και να αποδίδεται για τον λόγο αυτό με ρήμα, ενώ το ρήμα να έχει μια δευτερεύουσα νοηματική λειτουργία και να μεταφράζεται με επίρρημα ή επιρρηματική φράση:
ἥδομαι, ὦ Κλέαρχε, ἀκούων σου φρονίμους λόγους ( = χαίρομαι, Κλέαρχε, που ακούω συνετά λόγια από σένα ή: ακούω με ευχαρίστηση συνετά λόγια από σένα.) Ξενοφών
χαίρω διαλεγόμενος τοῖς σφόδρα πρεσβύταις (= χαίρομαι να συζητώ με τους πολύ ηλικιωμένους ή: συζητώ με χαρά κ.λπ.) Πλάτων
Ρήματα έναρξης και λήξης
Κατηγορηματική μετοχή στο υποκείμενο λαμβάνουν και τα ρήματα που δηλώνουν την έναρξη ή τη λήξη μιας πράξεως. Τα πιο χαρακτηριστικά είναι τα εξής:
ἄρχω ή ἄρχομαι (ξεκινώ να…)
ἀπολείπω (παύω)
διαλείπω (παύω)
ἐπιλείπω (αφήνω)
λήγω
παύομαι
ὑπάρχω
Σε αυτή την περίπτωση μεταφράζουμε με το να +υποτακτική. Για παράδειγμα:
Σωκράτης οὐκ ἔληγε φιλοσοφῶν ( Ο Σωκράτης δεν σταματούσε να φιλοσοφεί)
Οὖτος ἦρξε ἀδικῶν ἡμᾶς ( Αυτός άρχισε να αδικεί εμάς)
Οὔποτε ἐπαυόμην ἡμᾶς οἰκτίρων ( Ποτέ δεν έπαψα να σας λυπούμαι)
Ρήματα που δηλώνουν υπομονή, καρτερία, ανοχή, κάματο
Κατηγορηματική μετοχή συνημμένη στο υποκείμενο λαμβάνουν και τα ρήματα που δηλώνουν καρτερία, ανοχή, υπομονή, κάματο. Τα πιο συνηθισμένα από αυτά είναι:
ἀνέχομαι
ἀπαγορεύω ( κουράζομαι, εξαντλούμαι ) Ας σημειωθεί ότι το ρήμα στον αόριστο και στον παρακείμενο σχηματίζεται αντίστοιχα: ἀπεῖπον, ἀπείρηκα
κάμνω ( κουράζομαι )
καρτερῶ
ὑπομένω
Ἀπείρηκα ἀκούων ( Κουράστηκα να ακούω)
ἤν καρτερῶσιν προσκαθήμενοι ( εάν επιμείνουν καρτερικά στην πολιορκία ) Θουκυδίδης
Ρήματα πλησμονής, κορεσμού, απόλαυσης, επάρκειας
Κατηγορηματική μετοχή συνημμένη στο υποκείμενο μπορούν να λάβουν και ρήματα που δηλώνουν πλησμονή, κορεσμό, απόλαυση και επάρκεια. Τα πιο συνηθισμένα είναι:
πίμπλαμαι
κορέννυμαι ( χορταίνω)
μεστός εἰμί ( είμαι γεμάτος)
πλήρης εἰμἰ
ἀρκῶ
ἄδην ἔχω ( χορταίνω)
ἰκανός εἰμί ( έχω επάρκεια)
Μεστός ἦν θυμούμενος ( Ήταν γεμάτος από θυμό) Σοφοκλής
Οὔτοι σόν βλέπων ἐμπίμπλαμαι πρόσωπον ( Δε χορταίνω να βλέπω το πρόσωπό σου) Ευριπίδης
Ρήματα που δηλώνουν νίκη ή ήττα
Κατηγορηματική μετοχή συνημμένη στο υποκείμενο λαμβάνουν και ρήματα που δηλώνουν νίκη ή ήττα. Τα πιο χαρακτηριστικά είναι:
ἡττῶμαι ( μειονεκτώ, φαίνομαι κατώτερος )
λείπομαι ( είμαι κατώτερος)
νικῶ
περιγίγνομαι ( υπερτερώ)
Οὐχ ἡττησόμεθα εὖ ποιοῦντες τοῦτον ( δεν θα είμαστε κατώτεροι στο να τον ευεργετούμε)
Οὐδείς πώποτε τήν πόλιν ἡμῶν δοκεῖ νικῆσαι ( κανείς ποτέ δεν ξεπέρασε την πόλη μας στην ευεργεσία)
Ρήματα ευεργεσίας ή αδικοπραγίας
Ρήματα που δηλώνουν πράξη ευεργεσίας ή αδικίας λαμβάνουν, επίσης, κατηγορηματική μετοχή συνημμένη στο υποκείμενο. Τα πιο συνηθισμένα είναι:
ἀδικῶ
δίκαια ποιῶ
εὖ ποιῶ ( ευεργετώ)
κακῶς ποιῶ ( βλάπτω)
χαρίζομαι ( κάνω χάρη, γίνομαι ευχάριστος, αρεστός)
Εὖ ποιήσας ἀναμνήσας με ( Έκανες καλά που μου το θύμησες)
Ἀδικεῖτε πολέμου ἄρχοντες ( Αδικείτε με το ναξεκινάτε τον πόλεμο)
Γενική παρατήρηση
Ως γενική παρατήρηση, θα μπορούσαμε να επισημάνουμε ότι τα αμετάβατα και παθητικά ρήματα λαμβάνουν γενικά κατηγορηματική μετοχή συνημμένη στο υποκείμενο, ενώ τα μεταβατικά κατηγορηματική μετοχή συνημμένη στο αντικείμενο. Και φυσικά, υπάρχουν πολλές κατηγορίες ρημάτων που λαμβάνουν κατηγορηματική μετοχή, τόσο στο υποκείμενο, όσο και στο αντικείμενό τους.
Ενδεικτική Βιβλιογραφία:
Παναγιώτου Τζαβέλη – Συντακτικό Αρχαίας Ελληνικής Γλώσσας
Πολυξένη Μπίλλα – Μαθήματα Σύνταξης της Αρχαίας Ελληνικής, Εκδόσεις Σαββάλας
