• By Μάκης Τσελέντης
• Αρχαία Ελληνικά, Κατηγορηματική μετοχή

Ρήματα που συντάσσονται με μετοχή και απαρέμφατο

Στην πορεία της μελέτης μας για τη σύνταξη της κατηγορηματικής μετοχής, είδαμε καταρχάς τα ρήματα που λαμβάνουν κατηγορηματική μετοχή συνημμένη στο υποκείμενό τους. Στη συνέχεια, συναντήσαμε ρήματα, τα οποία λαμβάνουν κατηγορηματική μετοχή, τόσο στο υποκείμενο, όσο και στο αντικείμενό τους. Κάποια από αυτά λαμβάνουν εκτός από κατηγορηματική μετοχή και απαρέμφατο. Τα ρήματα που συντάσσονται με μετοχή και απαρέμφατο είναι σημαντικά. Ιδιαίτερη προσοχή θα πρέπει να αποδοθεί στη μετάφρασή τους, καθώς αυτή είναι διαφορετική στην περίπτωση που συντάσσονται με κατηγορηματική μετοχή και διαφορετική, όταν συντάσσονται με απαρέμφατο.

 

Ρήματα που συντάσσονται με μετοχή και απαρέμφατο

Ας δούμε αναλυτικά περιπτώσεις ρημάτων που συντάσσονται με μετοχή και απαρέμφατο:

 

Το ρήμα ἄρχομαι 

Το ρήμα ἄρχομαι, όταν συντάσσεται με κατηγορηματική μετοχή σημαίνει “αρχίζω να κάνω κάτι, βρίσκομαι στην αρχή μιας ενέργειας”. Όταν συντάσσεται με απαρέμφατο σημαίνει “αρχίζω πρώτη φορά, καταπιάνομαι με κάτι για πρώτη φορά”. 

 

Ἄρχομαι οἰκοδομῶν ( Αρχίζω να οικοδομώ ) /

 

Ἄρχομαι οικοδομεῖν ( Αρχίζω για πρώτη φορά να οικοδομώ, είναι η πρώτη φορά που καταπιάνομαι με τη συγκεκριμένη δραστηριότητα )

 

Φίλιππος γάρ ἄρχεται περί Ἀλοννήσου λέγων ( Ο Φίλιππος ξεκινά να μιλά σχετικά με την Αλόνησσο )

 

Ὁπότε παλαίειν ἤρξω μανθάνειν; ( Πότε έκανες την αρχή να μαθαίνεις να παλεύεις; )

 

Τα ρήματα αἰσχύνομαι και αἰδοῦμαι

Τα συγκεκριμένα ρήματα, όταν συντάσσονται με κατηγορηματική μετοχή σημαίνουν “ντρέπομαι που κάνω κάτι, ντρέπομαι για κάτι που κάνω”. Όταν συντάσσονται με απαρέμφατο έχουν τη σημασία:  “ντρέπομαι να κάνω κάτι, δε κάνω κάτι από ντροπή”.

Τοῦτο μἐν οὐκ αἰσχύνομαι λέγων, τό δέ αἰσχυνοίμην ἄν λέγειν ( Δεν ντρέπομαι που λέω αυτό. Εκείνο, όμως, θα ντρεπόμουν να το πω ή δεν θα το έλεγα από ντροπή ), Ξενοφών.

Τα ρήματα ἀνέχομαι, τολμῶ, ὑπομένω

Ρήματα που συντάσσονται με μετοχή και απαρέμφατο είναι και τα ανωτέρω. Όταν λαμβάνουν κατηγορηματική μετοχή στη σύνταξή τους έχουν τη σημασία: “ανέχομαι να…, υπομένω… υποκύπτω σε κάτι, το οποίο λαμβάνει χώρα στο παρόν ή το μέλλον”.

Όταν λαμβάνουν απαρέμφατο ως συμπλήρωμα σημαίνουν: “τολμώ, έχω το θάρρος να κάνω κάτι στο μέλλον”.

Ὑπό γοῦν τοῦ Μήδου δεινότερα τούτων πάσχοντες ἠνείχοντο ( Ανέχονταν να παθαίνουν χειρότερα από τους Πέρσες ), Θουκυδίδης.

Ῥᾷον γάρ ἐτόλμα τις ποιεῖν ( Με μεγαλύτερη ευκολία τολμούσε κάποιος να κάνει…από δω και στο εξής)

Το ρήμα γιγνώσκω

Το ρήμα γιγνώσκω, όταν συντάσσεται με κατηγορηματική μετοχή σημαίνει “γνωρίζω, καταλαβαίνω ότι…”. Όταν συντάσσεται με απαρέμφατο, μπορεί να έχει τη σημασία “αποφασίζω να…, κρίνω ότι…, είμαι σε θέση να…, μαθαίνω πως να κάνω κάτι…,”.

Οἱ δέ ὡς ἔγνωσαν ἐξηπατημένοι, ξυνεστρέφεντο ( Μόλις κατάλαβαν ότι είχαν εξαπατηθεί…) Θουκυδίδης

Ἔγνω δόλῳ περιγενέσθαι αὐτοῦ  {Αποφάσισε να ( έκρινε ότι θα ) τον νικήσει με δόλο }, Αίσωπος

 

Το ρήματα ἐπίσταμαι 

Το ρήμα ἐπίσταμαι με κατηγορηματική μετοχή σημαίνει: “γνωρίζω καλά ότι…”.  Όταν συντάσσεται με απαρέμφατο σημαίνει: “γνωρίζω να…, γνωρίζω πως να κάνω κάτι”.

Ἐπίσταμαι δέ καί πρόσθεν ξενηλασίας γιγνομένας ( Γνωρίζω καλά ότι και προηγουμένως γίνονταν απομακρύνσεις ξένων), Ξενοφώντας

Καί ἐπνίγετο ὅστις νεῖν μή ἐτύγχανεν ἐπιστάμενος ( Και πνίγονταν όποιος τύχαινε να μη ξέρει να κολυμπά ή πως να κολυμπά ).

Το ρήμα οἶδα 

Το ρήμα οἶδα, όταν συντάσσεται με κατηγορηματική μετοχή σημαίνει: “γνωρίζω ότι…”. Όταν συντάσσεται με ειδικό απαρέμφατο σημαίνει: “γνωρίζω να…”

Οὐκ ἤδεσαν οἱ Ἕλληνες Κῦρον τεθνηκότα ( Οι Έλληνες δεν γνώριζαν ότι ο Κύρος είχε πεθάνει ).

Οῖδα τό μέλλον προορᾶν ( Γνωρίζω να προβλέπω το μέλλον )

 

Το ρήμα φαίνομαι

Το ρήμα φαίνομαι, όταν συντάσσεται με κατηγορηματική μετοχή σημαίνει: “φαίνομαι ότι…, αποδεικνύομαι ότι…”. Στην περίπτωση που συντάσσεται με απαρέμφατο σημαίνει: “φαίνομαι να…, δίνω την εντύπωση ότι…”. Παρατηρούμε ότι στην πρώτη περίπτωση το γεγονός παρουσιάζεται ως πραγματικό.

Στη δεύτερη υπάρχει μια πιο αβέβαιη χροιά. Όπως έχουμε ξαναδεί, οι αρχαίοι χρησιμοποιούσαν την κατηγορηματική μετοχή, όταν ήθελαν να προσδώσουν μια περισσότερο αντικειμενική διάσταση στα λεγόμενά τους.

Ὁ δέ νόμος φαίνεται ἀπαγορεύων ( Ο νόμος αποδεικνύεται ότι απαγορεύει…) Λυσίας

Μηδέ δίκαιαι ἐφαίνοντό σοι αἱ ὁμολογίαι εἶναι ( Ούτε οι ομολογίες σου έδιναν την εντύπωση ότι είναι δίκαιες ) Πλάτων

 

Το ρήμα πυνθάνομαι 

Στα ρήματα που συντάσσονται με μετοχή και απαρέμφατο ανήκει και το πυνθάνομαι. Όταν συμπληρώνεται η έννοιά του από κατηγορηματική μετοχή σημαίνει: “ακούω, μαθαίνω, πληροφορούμαι ότι…”. Στην περίπτωση που συνοδεύεται από απαρέμφατο σημαίνει: “νομίζω…, από πληροφορίες σχηματίζω την άποψη ότι…”. Επίσης, το πυνθάνομαι έχει και ανάλογες συντάξεις με τα ρήματα ἀκούω και αἰσθάνομαι που θα συναντήσουμε στη συνέχεια.

Πυθόμενοι αὐτόθι βασιλέα Ἀρταξέρξην τόν Ξέρξου νεωστί τεθνηκότα ἐπ’ οἴκου ἀνεχώρησαν ( Μόλις πληροφορήθηκαν ότι είχε πεθάνει ο βασιλέας Αρταξέρξης, ο γιος του Ξέρξη, αναχώρησαν για την πατρίδα ), Θουκυδίδης

Τόν δέ Δημοσθένην προσέλαβε πυνθανόμενος τήν ἀπόβασιν αὐτόν ἐς τήν νῆσον διανοεῖσθαι ( Επειδή από πληροφορίες σχημάτισε την άποψη ότι έχει στο νου του να πραγματοποιήσει την απόβαση στο νησί ), Θουκυδίδης.

Τα ρήματα ἀκούω και αἰσθάνομαι 

Τα συγκεκριμένα ρήματα (όπως και το πυνθάνομαι ) μπορούν να συνταχθούν με έξι διαφορετικούς τρόπους

• Με γενική προσώπου ή πράγματος. Σε αυτή την περίπτωση δηλώνεται η άμεση αίσθηση. 

Τῶν μαρτύρων ἀκηκόατε ( Ακούσατε με τα αυτιά σας τους μάρτυρες )

• Με αιτιατική. Σε αυτή την περίπτωση έχουμε έμμεση αίσθηση. 

Πάντα ἀκήκοας λόγον ( Έχεις πληροφορηθεί το κάθε τι )

• Με γενική και κατηγορηματική μετοχή. Και σε αυτή την περίπτωση δηλώνεται η άμεση αντίληψη. 

Θορύβου ἤκουσεν ἰόντος διά τῶν τάξεων. ( Άκουσε να περνά θόρυβος μέσα από τις γραμμές του στρατού )

• Με αιτιατική και κατηγορηματική μετοχή. Σε αυτή την περίπτωση δηλώνεται η έμμεση αντίληψη.

ᾜσθοντο τήν πόλιν κατειλημμένην ( Αντιλήφθηκαν ότι η πόλη είχε καταληφθεί )

• Με αιτιατική και ειδικό απαρέμφατο, όταν θέλουμε να δηλώσουμε μια φήμη ή ένα αβέβαιο γεγονός.

Ὁ Ἱππίας ᾐσθάνετο αὐτούς μέγα πάραά βασιλεῖ Δαρείῳ δύνασθαι  ( Ο Ιππίας είχε τη γνώμη ότι αυτοί είχαν μεγάλη δύναμη κοντά στον βασιλιά Δαρείο ).  

• Με ειδική πρόταση. Η περίπτωση αυτή είναι περισσότερο σπάνια.

Ἤσθετο ὁ δῆμος ὅτι οὐ τέθνηκεν ὁ Θρασυδαῖος  ( Οι δημοκρατικοί κατάλαβαν ότι δεν είχε πεθάνει ο Θρασυδαίος ).

Το ρήμα ἐπιλανθάνομαι 

Το ρήμα ἐπιλανθάνομαι, το οποίο σημαίνει “λησμονώ”,  επίσης ανήκει στα ρήματα που συντάσσονται με μετοχή και απαρέμφατο. Στην περίπτωση που συντάσσεται με κατηγορηματική μετοχή μεταφράζεται ως: “ξεχνάω ότι…” . Στην περίπτωση που το συναντήσουμε με απαρέμφατο μεταφράζεται ως: “ξεχνάω να… ή πως να…”.

 

Ἐπιλελήσμεθ’ ἡδέως γέροντες ὄντες ( Έχουμε ξεχάσει πως είμαστε γέροντες ). Ευριπίδης

Το προκείμενον μή ἐπιλαθώμεθα δι’αὐτά ἰδεῖν ( Να μη ξεχάσουμε να δούμε…) Πλάτων

Ενδεικτική Βιβλιογραφία

Πολυξένη Μπίλλα, Μαθήματα Σύνταξης της Αρχαίας Ελληνικής, Εκδόσεις Σαββάλας

Η Πύλη για την Ελληνική Γλώσσα 

Παναγιώτου Τζαβέλη – Συντακτικό της Αρχαίας Ελληνικής Γλώσσας

Νίκου Ασωνίτη -Βασίλη Αναγνωστόπουλου -Συντακτικό της Αρχαίας Ελληνικής Γλώσσας, Φιλολογικές Εκδόσεις Εμμανουήλ Αναστασάκη

 

 

 

• By Μάκης Τσελέντης
• Αρχαία Ελληνικά, Κατηγορηματική μετοχή

Η Σύνταξη της Κατηγορηματικής Μετοχής

Η σύνταξη της κατηγορηματικής μετοχής είναι από τα σημαντικότερα κεφάλαια του συντακτικού της Αρχαίας Ελληνικής. Στο προηγούμενο κείμενο ασχοληθήκαμε με τη σύνταξη των ρημάτων, τα οποία λαμβάνουν κατηγορηματική μετοχή στο υποκείμενό τους.  Πολύ σημαντικές κατηγορίες ρημάτων, ωστόσο, μπορούν να συνταχθούν με κατηγορηματική μετοχή, συνημμένη είτε στο υποκείμενο, είτε στο αντικείμενό τους. Θα μπορούσαμε να κατηγοριοποιήσουμε τα συγκεκριμένα ρήματα ως εξής:

 

 

Η Σύνταξη της Κατηγορηματικής Μετοχής με ρήματα που δηλώνουν αισθητική ή πνευματική αντίληψη

 

 

 

Έχουμε συνηθίσει να χαρακτηρίζουμε αυτά τα ρήματα, ως αισθητικά, γνωστικά, μνήμης και λήθης. Ας δούμε αναλυτικά τα βασικότερα από αυτά, καθώς πρόκειται για πολύ σημαντικά ρήματα της Αρχαίας Ελληνικής.  

 

 

ἀγνοῶ

αἰσθάνομαι ( αντιλαμβάνομαι, αισθάνομαι, καταλαβαίνω)

οἶδα και σύνοιδα (έχω συνείδηση, γνωρίζω καλά)

γιγνώσκω

ἐπίσταμαι

μανθάνω

πυνθάνομαι ( ζητώ να μάθω, ακούω, πληροφορούμαι, ρωτώ)

ἐνθυμοῦμαι ( σκέφτομαι ότι, λαμβάνω υπόψη ότι….)

μιμνήσκομαι

ἐπιλανθάνομαι και ἐπιλήθομαι ( λησμονώ )

ὁρῶ

θεῶμαι (βλέπω )

ἀκούω (ακούω, πληροφορούμαι )

ἁλίσκομαι ( συλλαμβάνομαι να…)

περιορῶ ( ανέχομαι, επιτρέπω )

 

 

 

 

Οι σημασιολογικές διαφορές ανάμεσα στα ρήματα οἶδα, ἐπίσταμαι και γιγνώσκω εξετάζονται στο κείμενό μας για τη σημασία και τη σημασιολογική εξέλιξη του ρήματος οἶδα

 

 

 

 

Ας δούμε κάποια παραδείγματα:

 

 

Ἠσθάνοντο τούς Ἀθηναίους πληροῦντας τά ναῦς ( Αντιλαμβάνονταν ότι οι Αθηναίοι επανδρώνουν τα πλοία ), Θουκυδίδης – Η μετοχή είναι συνημμένη στο αντικείμενο του ρήματος Ἀθηναίους.

 

…εἰδώς ἐνίους αὐτῶν ὄντας πολίτας χρηστούς και προθύμους ( …επειδή γνωρίζω ότι κάποιοι από αυτούς είναι πολίτες άξιοι και πρόθυμοι ), Λυσίας –Η μετοχή είναι συνημμένη στο αντικείμενο της μετοχής εἰδώς, ἐνίους.

 

ᾜδεσαν Σωκράτην ἀπ’ἐλαχίστων χρημάτων αὐταρκέστατα ζῶντα ( Γνώριζαν ότι ο Σωκράτης ζούσε με πάρα πολύ μεγάλη αυτάρκεια αν και είχε λίγα χρήματα ), Ξενοφώντας – Η μετοχή είναι συνημμένη στο αντικείμενο του ρήματος Σωκράτην .

 

Ἔγνω τήν εἰσβολήν ἐσομένην ( Ήξερε ότι η εισβολή θα γίνει ), Θουκυδίδης – Η μετοχή είναι συνημμένη στο αντικείμενο του ρήματος τήν εἰσβολήν .

 

Ἴσθι ἀνόητος ὤν ( Πρέπει να γνωρίζεις ότι είσαι ανόητος ). Ξενοφώντας – Η μετοχή είναι συνημμένη στο εννοούμενο υποκείμενο του ρήματος σύ.

 

Ὄψεσθε πάντας αὐτούς ὄντας διαφόρους μοι ( Θα δείτε ότι όλοι αυτοί είναι εχθροί μου ), Λυσίας – Η κατηγορηματική μετοχή είναι συνημμένη στο αντικείμενο του ρήματος αὐτούς.

 

Οὐ περιοφθήσεσθε ἀδικούμενοι ( Δε θα μείνετε αβοήθητοι να αδικείστε ) – Η κατηγορηματική μετοχή είναι συνημμένη στο εννοούμενο υποκείμενο του ρήματος ὑμεῖς

 

Οἱ Θηβαῖοι έγνωσαν ἐξηπατημένοι  ( Οι Θηβαίοι αντιλήφθηκαν ότι είχαν εξαπατηθεί ), Θουκυδίδης -Η κατηγορηματική μετοχή είναι συνημμένη στο υποκείμενο του ρήματος οἱ Θηβαῖοι

 

 

 

Ρήματα που δηλώνουν δείξη, αγγελία, έλεγχο

 

 

Τα πιο σημαντικά από αυτά τα ρήματα είναι:

 

 

ἀγγέλλω, ἀγγέλλομαι

ἀναγγέλλω

ἀποδείκνυμι και ἀποφαἰνω ( αποδεικνύω, φανερώνω)

δείκνυμι

δῆλον ποιῶ ( κάνω φανερό )

δηλῶ ( δείχνω, φανερώνω )

ἐλέγχω (αποδεικνύω )

ἐξαγγέλλω

ἐξελέγχω ( αποδεικνύω την ενοχή κάποιου )

ἐπιδείκνυμι ( αποδεικνύω, φανερώνω )

παρέχω (παρουσιάζω ), παρέχω ἐμαυτόν = παρουσιάζω τον εαυτό μου ως…

φαίνω, φαίνομαι ( αποδεικνύω, φανερώνω )

φανερόν ποιῶ

φωρῶ ( ανακαλύπτω )

 

 

 

Ας δούμε μερικά παραδείγματα:

 

 

Οὐδείς πώποτε ἐξήλεγξεν τά κριθέντα ἀδίκως δικασθέντα ( Κανείς ποτέ μέχρι τώρα δεν απέδειξε ότι δικάστηκαν άδικα ), Δημοσθένης -Η κατηγορηματική μετοχή είναι συνημμένη στο αντικείμενο του ρήματος τά κριθέντα.

 

Καί πειράσομαι τῷ λόγῳ τοῦτον μέν ἐπιδεῖξαι ψευδόμενον ( Και θα επιχειρήσω με τον λόγο μου να αποδείξω ότι αυτός ψεύδεται ), Λυσίας – Η μετοχή είναι συνημμένη στο αντικείκενο του απαρεμφάτου ἐπιδεῖξαι “τοῦτον”.

 

 

Ἱκανός (Σωκράτης) καί άλλως δοκιμάσαι τε καί ἁμαρτάνοντα ἐλέγξαι ( Ο Σωκράτης ήταν ικανός να δοκιμάσει και με άλλον τρόπο και να αποκαλύψει αυτούς που έκαναν σφάλματα ), Ξενοφώντας -Η μετοχή είναι συνημμένη στο εννοούμενο αντικείμενο του απαρεμφάτου ἐλέγξαι “τοῦτον” ή “τινά”.

 

 

 

Η Σύνταξη μερικών βασικών ρημάτων

 

Η σύνταξη της κατηγορηματικής μετοχής, που μελετήσαμε μέχρι εδώ δεν εξαντλεί τις πιθανές συντάξεις που μπορούν λάβουν κάποια από τα πιο σημαντικά ρήματα της Αρχαίας Ελληνικής. Στο επόμενο κείμενό μας εξετάζουμε και αναλύουμε τις πιο βασικές περιπτώσεις.

 

 

 

Ενδεικτική Βιβλιογραφία

 

Πολυξένη Μπίλλα, Μαθήματα Σύνταξης της Αρχαίας Ελληνικής, Εκδόσεις Σαββάλας

Η Πύλη για την Ελληνική Γλώσσα 

Παναγιώτου Τζαβέλη – Συντακτικό της Αρχαίας Ελληνικής Γλώσσας

Νίκου Ασωνίτη -Βασίλη Αναγνωστόπουλου -Συντακτικό της Αρχαίας Ελληνικής Γλώσσας, Φιλολογικές Εκδόσεις Εμμανουήλ Αναστασάκη

 

 

 

 

 

 

• By Μάκης Τσελέντης
• Αρχαία Ελληνικά, Εκπαιδευτικό Υλικό, Κατηγορηματική μετοχή, Συντακτικό Αρχαίας Ελληνικής

Κατηγορηματική Μετοχή συνημμένη στο Υποκείμενο

Όσον αφορά το υποκείμενο, υπάρχουν κάποιες κατηγορίες ρημάτων τα οποία λειτουργούν ως συνδετικά. Συνδέουν το υποκείμενο  του ρήματος και το κατηγορούμενό του. Όταν το κατηγορούμενο είναι μετοχή, τότε έχουμε κατηγορηματική μετοχή συνημμένη στο υποκείμενο του ρήματος. Χρησιμοποιώντας ένα πολύ γενικό ορισμό θα λέγαμε ότι ως κατηγορηματική μετοχή χαρακτηρίζεται η μετοχή που λειτουργεί ως κατηγορηματικός προσδιορισμός ή κατηγορούμενο στο υποκείμενο ή το αντικείμενο του ρήματος.

 

 

Η λεπτή σημασιολογική διαφορά

 

 

 

 

Αν κάτι χαρακτήριζε τον Αρχαίο Ελληνικό Λόγο, αυτό ήταν η δυνατότητα να αποδώσουμε λεπτές σημασιολογικές διαφορές μέσα από διαφορετικές λεκτικές μορφές. Ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι το ρήμα οἶδα , το οποίο έχει ένα διαφορετικό σημασιολογικό περιεχόμενο από το γιγνώσκω, το ἐπίσταμαι και το αἰσθάνομαι.

Κατ’αυτόν τον τρόπο και η κατηγορηματική μετοχή χρησιμοποιούταν για να δηλωθεί μια πραγματική και θεμελιωμένη γνώση. Είναι χαρακτηριστική η χρήση της στα Πολιτικά  από τον Αριστοτέλη. Ας παρακολουθήσουμε τη σκέψη του: “Ἐπειδή πᾶσαν πόλιν ὁρῶμεν κοινωνίαν τινά οὖσαν...”. Η χρησιμοποίηση της κατηγορηματικής μετοχής οὖσαν στο κείμενο ενισχύει την αντικειμενική διάσταση των γραφομένων. Πρόκειται για μια γνώση, πέραν κάθε αμφιβολίας.

 

 

 

 

Η Θέση της Κατηγορηματικής Μετοχής

 

 

Με δεδομένο ότι η κατηγορηματική μετοχή χρησιμοποιείται ως κατηγορούμενο ή κατηγορηματικός προσδιορισμός, είναι εύλογο ότι θα τη συναντήσουμε σε μια πρόταση σε αντίστοιχη θέση. Θα βρίσκεται – όταν αναφέρεται σε έναρθρο ουσιαστικό – είτε πριν από το άρθρο του ουσιαστικού που προσδιορίζει είτε μετά το ουσιαστικό. Ας δούμε δυο χαρακτηριστικά παραδείγματα:

 

• ἤκουσεν ἔργα ἀνδρὸς διαχειριζόμενον τὸν Κῦρον:  Σε αυτή την περίπτωση η μετοχή διαχειριζόμενον λαμβάνει την κλασική θέση του κατηγορηματικού προσδιορισμού, η οποία είναι πριν το άρθρο του ουσιαστικού. (τὸν Κῦρον)

 

• εἶχον τὰς ἀσπίδας ἐκκεκαλυμμένας): Σε αυτή την περίπτωση η θέση της μετοχής είναι αμέσως μετά το έναρθρο ουσιαστικό. 

 

 

 

 

Κατηγορηματική Μετοχή συνημμένη στο Υποκείμενο

 

 

Κατηγορηματική μετοχή συνημμένη στο υποκείμενο δέχονται καταρχάς τα ρήματα εἰμί, ὑπάρχω, γίγνομαι. Σε αυτές τις περιπτώσεις η μετοχή λειτουργεί ως κατηγορούμενο. Σημαντικό είναι να σημειώσουμε ότι η μετοχή σε συνδυασμό με το συνδετικό ρήμα σχηματίζει περίφραση απλού ρήματος. Για παράδειγμα: 

 

Ὑπῆρχον Ὁλύνθιοι δύναμίν τινά κεκτημένοι. 

Αυτή η διατύπωση ισοδυναμεί με την πρόταση: Ὁλύνθιοι δύναμίν τινα ἐκέκτηντο. 

 

Το ίδιο ισχύει και στα παρακάτω παραδείγματα:

 

 

ἦν δὲ τὸ δεῖπνον ποιεύμενον ἐν Θῄβῃσι ( = το δείπνο έγινε στις Θήβες.) Ηρόδοτος

 

ἃ μεταπεμπόμενοι ἦσαν (= αυτά που είχαν παραγγείλει.) Θουκυδίδης

 

συνελυληθότες ἦσαν αὐτόσε καὶ ἄνδρες καὶ γυναῖκες καὶ κτήνη πολλά ( = είχαν συναθροιστεί σε κείνο το μέρος και άνδρες και γυναίκες και πολλά ζώα. ) Ξενοφών

 

τί ποτ’ ἐστὶν οὗτος ἐκείνου διαφέρων ( =σε τι λοιπόν διαφέρει αυτός από εκείνον.) Πλάτων

 

τοῦτο ὑπάρχειν ὑμᾶς εἰδότας ἡγοῦμαι ( =πιστεύω ότι σίγουρα το γνωρίζετε αυτό.) Δημοσθένης

 

μὴ σαυτόν θ’ ἅμα κἄμ’, ὄντα σαυτοῦ πρόστροπον, κτείνας γένῃ ( =για να μη γίνεις φονιάς του εαυτού σου και δικός μου, που είμαι και ικέτης σου.) Σοφοκλής

 

μισοῦντες γίγνονται τοὺς κακούς ( = μισούν τους κακούς ή γίνονται άνθρωποι που μισούν τους κακούς).

 

 

 

 

Κατηγορίες Ρημάτων

 

 

• Ιδιαίτερη προσοχή πρέπει να δοθεί στα παρακάτω ρήματα που λαμβάνουν κατηγορηματική μετοχή συνημμένη στο υποκείμενο. Ας τα δούμε πιο αναλυτικά: τυγχάνω, λανθάνω, διατελῶ, οἴχομαι, φθάνω, διάγω, διαγίγνομαι, φαίνομαι, φανερός εἰμί, δῆλός εἰμι

 

Χαρακτηριστικό αυτών των ρημάτων είναι ότι δηλώνουν την κατάσταση που βρίσκεται το υποκείμενο ή το πως αυτό ενεργεί. Το βάρος του νοήματος το έχει συνήθως η μετοχή και το ρήμα της πρότασης έχει δευτερεύουσα σημασία. Επομένως, σε αρκετές περιπτώσεις η πιο δόκιμη μετάφραση είναι να μεταφράζουμε το ρήμα ως επίρρημα και τη μετοχή ως ρήμα.

 

 

• τυγχάνω ( = τυχαίνει να…, κατά τύχη…τυχαία…)

 

– Αὐτοί γάρ οἱ ἄνθρωποι τυγχάνουσι νομίζοντες τον Δία τῶν Θεῶν ἄριστον και δικαιότατον ( τυχαίνει να…, συμβαίνει να…), Πλάτων 

– Καί ἔτυχεν ἡ φυλή ἠμῶν πρυτανεύουσα ( =κατά τύχη πρυτάνευε ), Πλάτων

 

• λανθάνω ( =μένω απαρατήρητος, δε γίνομαι αντιληπτός, κρυφά, χωρίς να το καταλάβω…) 

– Ἔλαθον ἐμαυτόν ουδέν εἰπὠν ( δεν είπα τίποτα κρυφά από τον εαυτό μου )

 

• διατελῶ, διάγω, διαγίγνομαι ( =περνάω τον καιρό μου, βρίσκομαι συνέχεια, συνεχίζω να…, χωρίς διακοπή, διαρκώς, πάντοτε )

– Παρασκευαζόμενοι ταῦτα ὅλην τήν ἡμέραν διετέλεσαν οἱ Ἀθηναῖοι ( = Χωρίς διακοπή παρασκεύαζαν αυτά όλη την ημέρα οι Αθηναίοι ), Θουκυδίδης 

 

• οἴχομαι ( = έχω φύγει, είμαι φευγάτος, γρήγορα, κατευθείαν  )

– Εἰ μέν γάρ ὡς ἐκράτησε Φίλιππος ᾤχετ’  εὐθέως ἀπιών… ( Αν έφευγε κατευθείαν, γρήγορα… ) Δημοσθένης

 

• φαίνομαι, φανερός εἰμί, δῆλός εἰμι  ( = φαίνομαι ότι…, είναι φανερό ότι…, αποδεικνύεται ότι…, πραγματικά είμαι, φανερά, απροκάλυπτα ) 

– Λακεδαιμόνιοι δέ πρότερόν τε δῆλοι ἦσαν ἐπιβουλεύοντες ἡμῖν καί νῦν οὔχ ἥκιστα 

– ( = Οι Λακεδαιμόνιοι και πριν φανερά σχεδίαζαν κακό εναντίον μας )  Θουκυδίδης

 

• φθάνω ( =προφταίνω, φτάνω πρώτος, πρώτος, αμέσως, μόλις, πριν, γρήγορα ) 

– Φθάνουσιν ἐπί τῷ ἄκρῳ γενόμενοι τούς πολεμίους ( =φθάνουν στην κορυφή πριν από τους εχθρούς ) 

Να σημειώσουμε για το ρήμα φθάνω πως η φράση οὐκ ἄν φθάνοιμι + μετοχή δηλώνει έντονη προτροπή και μεταφράζεται “θα κάνω κάτι αμέσως“

 

 

 

Ρήματα ψυχικού πάθους

 

 

Κατηγορηματική μετοχή συνημμένη στο υποκείμενο μπορούν να λάβουν και τα ρήματα ψυχικού πάθους. Ιδιαίτερα σημαντικό είναι να σημειώσουμε πως τα ίδια ρήματα συντάσσονται -λόγω της σημασίας τους – και με αιτιολογική μετοχή. Ορισμένες φορές, μάλιστα, η διάκριση δεν είναι εύκολη νοηματικά. Η άποψη που έχει επικρατήσει είναι ότι, εφόσον η μετοχή δηλώνει πράξη σύγχρονη προς την πράξη που δηλώνει το ρήμα θα θεωρηθεί κατηγορηματική. Εφόσον η μετοχή δηλώνει το προτερόχρονο σε σχέση με το ρήμα θα θεωρηθεί αιτιολογική.

 

 

Επομένως:

 

Ἀγανακτῶ ἐνθυμούμενος ( Αγανακτώ να θυμάμαι ) η μετοχή είναι κατηγορηματική.

Οἱ Ἀθηναῖοι μετεμέλοντο τἀς σπονδάς οὐ δεξάμενοι ( Οι Αθηναίοι μετανοούσαν επειδή δεν δέχτηκαν τις σπονδές) Η μετοχή είναι αιτιολογική, καθώς χρονικά προηγείται η ενέργεια που δηλώνει σε σχέση με την ενέργεια του ρήματος.

 

 

Τα πιο συνηθισμένα ρήματα ψυχικού πάθους είναι τα εξής:

 

ὀργίζομαι

ἄχθομαι ( ενοχλούμαι, στεναχωριέμαι),

ἀγανακτῶ

βαρύνομαι (στεναχωριέμαι),

βαρέως ή χαλεπῶς φέρω (δυσανασχετώ)

λυπῶ -λυποῦμαι

ἀλγῶ (πονώ)

αἰσχύνομαι (ντρέπομαι)

αἰδοῦμαι (ντρέπομαι)

ἥδομαι (ευχαριστιέμαι)

χαίρω

ἀγαπῶ (ευχαριστιέμαι)

μεταμέλομαι

ζηλῶ

μέμφομαι

θαυμάζω (απορώ)

φθονῶ

χαίρω

ἀθυμῶ (δυσανασχετώ)

οἰκτίρω (λυπούμαι)

 

 

Ας σημειωθεί ότι και σε αυτή την κατηγορία ρημάτων, όπως άλλωστε και στην προηγούμενη αλλά και στις επόμενες, η κατηγορηματική μετοχή ενδέχεται να είναι ο φορέας του κύριου νοήματος της πρότασης και να αποδίδεται για τον λόγο αυτό με ρήμα, ενώ το ρήμα να έχει μια δευτερεύουσα νοηματική λειτουργία και να μεταφράζεται με επίρρημα ή επιρρηματική φράση:

 

ἥδομαι, ὦ Κλέαρχε, ἀκούων σου φρονίμους λόγους ( = χαίρομαι, Κλέαρχε, που ακούω συνετά λόγια από σένα ή: ακούω με ευχαρίστηση συνετά λόγια από σένα.) Ξενοφών

χαίρω διαλεγόμενος τοῖς σφόδρα πρεσβύταις (= χαίρομαι να συζητώ με τους πολύ ηλικιωμένους ή: συζητώ με χαρά κ.λπ.) Πλάτων

 

 

 

Ρήματα έναρξης και λήξης

 

 

Κατηγορηματική μετοχή στο υποκείμενο λαμβάνουν και τα ρήματα που δηλώνουν την έναρξη ή τη λήξη μιας πράξεως. Τα πιο χαρακτηριστικά είναι τα εξής:

 

ἄρχω ή ἄρχομαι (ξεκινώ να…)

ἀπολείπω (παύω)

διαλείπω (παύω)

ἐπιλείπω (αφήνω)

λήγω

παύομαι

ὑπάρχω

 

Σε αυτή την περίπτωση μεταφράζουμε με το να +υποτακτική. Για παράδειγμα:

Σωκράτης οὐκ ἔληγε φιλοσοφῶν ( Ο Σωκράτης δεν σταματούσε να φιλοσοφεί)

Οὖτος ἦρξε ἀδικῶν ἡμᾶς ( Αυτός άρχισε να αδικεί εμάς)

Οὔποτε ἐπαυόμην ἡμᾶς οἰκτίρων ( Ποτέ δεν έπαψα να σας λυπούμαι)

 

 

 

Ρήματα που δηλώνουν υπομονή, καρτερία, ανοχή, κάματο

 

 

Κατηγορηματική μετοχή συνημμένη στο υποκείμενο λαμβάνουν και τα ρήματα που δηλώνουν καρτερία, ανοχή, υπομονή, κάματο. Τα πιο συνηθισμένα από αυτά είναι:

ἀνέχομαι

ἀπαγορεύω ( κουράζομαι, εξαντλούμαι ) Ας σημειωθεί ότι το ρήμα στον αόριστο και στον παρακείμενο σχηματίζεται αντίστοιχα: ἀπεῖπον, ἀπείρηκα

κάμνω ( κουράζομαι )

καρτερῶ

ὑπομένω

 

Ἀπείρηκα ἀκούων ( Κουράστηκα να ακούω)

ἤν καρτερῶσιν προσκαθήμενοι ( εάν επιμείνουν καρτερικά στην πολιορκία ) Θουκυδίδης

 

 

 

Ρήματα πλησμονής, κορεσμού, απόλαυσης, επάρκειας 

 

 

Κατηγορηματική μετοχή συνημμένη στο υποκείμενο μπορούν να λάβουν και ρήματα που δηλώνουν πλησμονή, κορεσμό, απόλαυση και επάρκεια. Τα πιο συνηθισμένα είναι:

 

πίμπλαμαι

κορέννυμαι ( χορταίνω)

μεστός εἰμί ( είμαι γεμάτος)

πλήρης εἰμἰ

ἀρκῶ

ἄδην ἔχω ( χορταίνω)

ἰκανός εἰμί ( έχω επάρκεια)

 

Μεστός ἦν θυμούμενος ( Ήταν γεμάτος από θυμό) Σοφοκλής

Οὔτοι σόν βλέπων ἐμπίμπλαμαι πρόσωπον  ( Δε χορταίνω να βλέπω το πρόσωπό σου) Ευριπίδης

 

 

 

Ρήματα που δηλώνουν νίκη ή ήττα

 

 

Κατηγορηματική μετοχή συνημμένη στο υποκείμενο λαμβάνουν και ρήματα που δηλώνουν νίκη ή ήττα. Τα πιο χαρακτηριστικά είναι:

 

ἡττῶμαι ( μειονεκτώ, φαίνομαι κατώτερος )

λείπομαι ( είμαι κατώτερος)

νικῶ

περιγίγνομαι ( υπερτερώ)

 

Οὐχ ἡττησόμεθα εὖ ποιοῦντες τοῦτον ( δεν θα είμαστε κατώτεροι στο να τον ευεργετούμε)

Οὐδείς πώποτε τήν πόλιν ἡμῶν δοκεῖ νικῆσαι ( κανείς ποτέ δεν ξεπέρασε την πόλη μας στην ευεργεσία)

 

 

 

Ρήματα ευεργεσίας ή αδικοπραγίας

Ρήματα που δηλώνουν πράξη ευεργεσίας ή αδικίας λαμβάνουν, επίσης, κατηγορηματική μετοχή συνημμένη στο υποκείμενο.  Τα πιο συνηθισμένα είναι:

 

ἀδικῶ

δίκαια ποιῶ

εὖ ποιῶ ( ευεργετώ)

κακῶς ποιῶ ( βλάπτω)

χαρίζομαι ( κάνω χάρη, γίνομαι ευχάριστος, αρεστός)

 

Εὖ ποιήσας ἀναμνήσας με ( Έκανες καλά που μου το θύμησες)

Ἀδικεῖτε πολέμου ἄρχοντες ( Αδικείτε με το ναξεκινάτε τον πόλεμο)

 

 

Γενική παρατήρηση 

 

Ως γενική παρατήρηση, θα μπορούσαμε να επισημάνουμε ότι τα αμετάβατα και παθητικά ρήματα λαμβάνουν γενικά κατηγορηματική μετοχή συνημμένη στο υποκείμενο, ενώ τα μεταβατικά κατηγορηματική μετοχή συνημμένη στο αντικείμενο. Και φυσικά, υπάρχουν πολλές κατηγορίες ρημάτων που λαμβάνουν κατηγορηματική μετοχή, τόσο στο υποκείμενο, όσο και στο αντικείμενό τους.

 

 

Ενδεικτική Βιβλιογραφία:

 

Παναγιώτου Τζαβέλη – Συντακτικό Αρχαίας Ελληνικής Γλώσσας

Πύλη για την Ελληνική Γλώσσα 

Πολυξένη Μπίλλα – Μαθήματα Σύνταξης της Αρχαίας Ελληνικής,  Εκδόσεις Σαββάλας