Η μετατροπή προτάσεων σε μετοχές είναι μια συνηθισμένη άσκηση τόσο στα Αρχαία Ελληνικά, όσο και στα Λατινικά. Στις γλώσσες αυτές η σύνταξη με μετοχή ή αντίστοιχη πρόταση είναι τις περισσότερες φορές ισοδύναμη. Φυσικά, υπάρχουν λεπτές σημασιολογικές διαφορές, οι οποίες σε αρκετές περιπτώσεις δεν είναι αντιληπτές από τους σημερινούς αναγνώστες. Η γλώσσα είναι ζωντανός οργανισμός και σε κάθε περίπτωση από εμάς τους αναγνώστες αυτών των κειμένων λείπει η βιωματική εμπειρία, η ζώσα εμπειρία της ομιλίας.
Ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι η χρήση της κατηγορηματικής μετοχής στα αρχαία Ελληνικά. Όπως είδαμε, η χρησιμοποίησή της από τους συγγραφείς υποδήλωνε την αντικειμενικότητα των γραφομένων.
Στη συνέχεια, θα εστιάσουμε στα κείμενα που βρίσκονται στην εξεταστέα ύλη του μαθήματος των Λατινικών. Θα εντοπίσουμε τις προτάσεις, που είναι δόκιμο να μετατραπούν σε μετοχικές και θα προβούμε στις απαραίτητες αλλαγές, ώστε το αποτέλεσμα να είναι αποδεκτό.
Μετατροπή προτάσεων σε μετοχές – Κάποιες γενικές παρατηρήσεις
Η άσκηση της μετατροπής μπορεί να ζητηθεί με δύο τρόπους:
- Να ζητηθεί από εμάς να συμπτύξουμε μια δευτερεύουσα πρόταση στην αντίστοιχη μετοχή ( π.χ. μια αιτιολογική πρόταση σε αιτιολογική μετοχή ) ή
- Να μας δοθούν δύο κύριες προτάσεις και να μας ζητηθεί να μετατρέψουμε τη μια από τις δύο ( συνήθως την πρώτη ) σε μετοχή.
Σημεία που πρέπει να προσέξουμε:
- Το σημαντικότερο σημείο σε οποιαδήποτε άσκηση μετατροπής στα Λατινικά είναι η χρονική αλληλουχία. Αυτή η επισήμανση θα μας καθοδηγήσει για τον χρόνο της μετοχής που θα χρησιμοποιήσουμε.
- Είναι πολύ σημαντικό να θυμόμαστε ότι η Λατινική γλώσσα δεν έχει μετοχή ενεργητικής φωνής για να δηλώσει το προτερόχρονο.
- Όταν, λοιπόν, χρησιμοποιούμε μια μετοχή παρακειμένου – η οποία δηλώνει το προτερόχρονο – χρησιμοποιούμε υποχρεωτικά παθητική σύνταξη, εφόσον η μετοχή παρακειμένου ανήκει στην παθητική φωνή.
Ας δούμε ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα. Μας δίνεται η περίοδος:
Postquam Caesar audivit salutationem, dixit. Η περίοδος μεταφράζεται ως εξής: “Αφού ο Καίσαρας άκουσε τον χαιρετισμό, είπε”.
Παρατηρούμε ότι η χρονική πρόταση δηλώνει μια πράξη που προηγείται χρονικά της κύριας. Επομένως, η μετοχή μας οφείλει να δηλώνει το προτερόχρονο. Η μόνη μετοχή, ωστόσο, που δηλώνει την προτερόχρονη πράξη στα Λατινικά είναι η μετοχή του παθητικού παρακειμένου. Στην περίπτωσή μας η μετοχή auditus, audita, auditum, η οποία σημαίνει “αυτός, αυτή, αυτό που ακούστηκε”. Διαπιστώνουμε λοιπόν ότι η κατά λέξη απόδοση θα είναι: “Αφού ο χαιρετισμός ακούστηκε από τον Καίσαρα, (ο Καίσαρας) είπε.”
Η μετάφραση που κάνουμε εμείς στα νέα Ελληνικά ακολουθεί την ενεργητική σύνταξη, διότι η χρήση της μετοχής δεν αποδίδει μια πραγματικά παθητική σύνταξη, αλλά οφείλεται στην ανάγκη να δηλωθεί η χρονική ακολουθία. Η πρόταση θα αποδοθεί με μετοχή ως εξής: Audita salutatione ( a Caesare ) , dixit.
Για να κατανοήσουμε το εύρος του φαινομένου, ας δούμε την ίδια πρόταση και την απόδοσή της στα αρχαία Ελληνικά
“Ἐπεί ἤκουσε, εἷπε”
“Ἀκούσας, εἷπε”
Στην περίπτωση των αρχαίων Ελληνικών η ενεργητική σύνταξη είναι παρούσα και στην περίπτωση της μετοχής και στην περίπτωση της δευτερεύουσας πρότασης. Ο λόγος είναι ότι στα αρχαία Ελληνικά η μετοχή αορίστου με την οποία δηλώνουμε το προτερόχρονο υπάρχει και στην ενεργητική και στην παθητική φωνή.
Μετατροπή προτάσεων σε μετοχές ανά κείμενο
Επιλέγουμε από κάθε κείμενο της εξεταστέας ύλης τις προτάσεις που είναι δόκιμο να αποδοθούν με μετοχή. Είναι σημαντικό η νέα μορφή που θα προκύψει να είναι και νοηματικά αποδεκτή. Για την καλύτερη μελέτη του φαινομένου, παραθέτουμε παραδείγματα μετατροπής προτάσεων σε αντίστοιχες μετοχές, επεξηγώντας τις επιλογές που κάνουμε κατά τη μετατροπή.
Στη συνέχεια, παραθέτουμε ασκήσεις για αυτενέργεια. Στο τέλος, βρίσκονται συγκεντρωτικά οι απαντήσεις. Μπορείτε να μας αποστείλετε τις τυχόν απορίες σας, ώστε να σας εξηγήσουμε τα σημεία που ενδεχομένως σας προβλημάτισαν.
Κείμενο 3 ( Η περιπέτεια της Ανδρομέδας )
Neptunus iratus urget beluam marinam, quae incolis nocet .
Neptunus iratus urget beluam marinam incolis nocentem .
Η δευτερεύουσα πρόταση ( quae incolis nocet ) είναι αναφορική. Άρα, θα χρησιμοποιήσουμε επιθετική μετοχή συνημμένη στο beluam το οποίο είναι και το αντικείμενο του ρήματος.
Κείμενο 5 ( Ένας λάτρης του Βιργιλίου )
Monumentum eius, quod Neapoli iacebat, pro templo habebat.
Monumentum eius Neapoli iacens pro tempo habebat.
Έχουμε και πάλι αναφορική πρόταση η οποία ισοδυναμεί με επιθετική μετοχή. Η μετοχή iacens είναι συνημμένη στο monumentum, το οποίο είναι και αντικείμενο του ρήματος.
Κείμενο 11 ( Η Ρώμη και η Καρχηδόνα )
- Μετατροπή δευτερευουσών προτάσεων σε μετοχή
Postea Alpes, quae Italiam ab Gallia seiungunt, cum elephantis transiit.
Postea Alpes, Italiam ab Gallia seiungentes, cum elephantis transiit.
Η αναφορική πρόταση μετατρέπεται σε επιθετική μετοχή. Είναι συνημμένη στο Alpes, το οποίο είναι και το αντικείμενο του ρήματος transiit. Ας προσέξουμε, επιπλέον, ότι χρησιμοποιούμε μετοχή ενεστώτα, καθώς στις δυο προτάσεις δηλώνεται το σύγχρονο.
Postquam XIV annos in Italia complevit, Carthaginienses eum in Africam revocaverunt.
XIV annis completis, Carthaginienses eum in Africam revocaverunt.
Η χρονική μας πρόταση δηλώνει το προτερόχρονο. Επομένως, οφείλουμε να χρησιμοποιήσουμε μετοχή παρακειμένου. Αυτό σημαίνει, ωστόσο, ότι αλλάζουμε σύνταξη και από ενεργητική θα χρησιμοποιήσουμε παθητική. Έτσι, η κατά λέξη μετάφραση δεν θα είναι πλέον “Αφού συμπλήρωσε 14 χρόνια…” , αλλά “Αφού συμπληρώθηκαν 14 χρόνια…”. Η μετοχή μας θα είναι νόθος αφαιρετική απόλυτη καθώς το ποιητικό αίτιο a Hannibale είναι νοηματικά και αντικείμενο του ρήματος revocaverunt.
- Μετατροπή μιας εκ των δύο κύριων προτάσεων σε μετοχή:
Hannibal, dux Carthaginiensis, VI ET XX annos natus, omnes gentes Hispaniae bello superavit et Saguntum vi expugnavit.
Hannibal, dux Carthaginiensis, VI et XII annos natus, omnibus gentibus Hispaniae superatis, Saguntum vi expugnavit.
Μετατρέψαμε την πρώτη κύρια πρόταση σε χρονική μετοχή, καθώς η πράξη που δηλώνει προηγείται λογικά της δεύτερης. Για να δηλώσουμε το προτερόχρονο είμαστε υποχρεωμένοι να χρησιμοποιήσουμε μετοχή παρακειμένου. Έτσι, η κατά λέξη μετάφραση γίνεται “Αφού όλα τα έθνη της Ισπανίας νικήθηκαν από τον Αννίβα”, αντί για “Αφού νίκησε όλα τα έθνη της Ισπανίας”.
Η μετοχή είναι απόλυτη, καθώς το υποκείμενό της gentibus δεν είναι κάτι άλλο συντακτικά στη πρόταση που σχηματίζεται και στην οποία ανήκει. Κατά συνέπεια, τίθεται σε πτώση αφαιρετική, όπως όλες οι απόλυτες μετοχές στα Λατινικά. Πρόκειται για νόθη αφαιρετική απόλυτη, καθώς το ποιητικό της αίτιο a Hannibale είναι νοηματικά και το υποκείμενο Hannibal του ρήματος της πρότασης στην οποία και ανήκει.
apud Tricinum, Trebiam, Trasumenum et Cannas copias Romanorum profligavit et delevit.
apud Tricinum, Trebiam, Trasumenum et Cannas copias Romanorum profligatas delevit.
Μετατρέψαμε την πρώτη πρόταση σε χρονική μετοχή. Είναι συνημμένη στο copias το οποίο είναι και αντικείμενο του ρήματος delevit.
Κείμενο 13 ( Πως η γνώση νίκησε τη δεισιδαιμονία )
Sulpicius Gallus legatus Luci Aemili Pauli erat, qui bellum adversus Persen regem gerebat.
Sulpicius Gallus legatus erat Luci Aemili Pauli gerentis bellum adversus Persen regem.
Μετατρέψαμε τη δευτερεύουσα αναφορική πρόταση σε επιθετική μετοχή. Είναι συνημμένη στον όρο Luci Aemili Pauli , ο οποίος είναι και γενική κτητική στον όρο της κύριας πρότασης legatus.
Quia ille metum exercitus Romani vicerat, imperator adversarios vincere potuit!
Ab illo metu exercitus Romani victo imperator adversarios vincere potuit.
Η αιτιολογική πρόταση θα μετατραπεί σε αιτιολογική μετοχή. Εφόσον δηλώνει το προτερόχρονο, θα χρησιμοποιήσουμε μετοχή παρακειμένου. Επομένως, η κατά λέξη μετάφραση θα είναι “Επειδή ο φόβος του Ρωμαϊκού στρατού νικήθηκε από αυτόν, ο αυτοκράτορας μπόρεσε να νικήσει τους εχθρούς”. Η μετοχή μας είναι γνήσια αφαιρετική απόλυτη, καθώς το υποκείμενό της metu δεν έχει κάποια άλλη συντακτική λειτουργία.
- Μετατροπή κύριας πρότασης σε μετοχή:
Από τις δύο κύριες προτάσεις που ακολουθούν θα μετατρέψουμε την πρώτη σε χρονική μετοχή.
Ob repentinum monstrum terror animos militum invaserat et exercitus fiduciam amiserat.
ob repentinum mostrum terrore animis militum invasis exercitus fiduciam amiserat.
Και σε αυτήν την περίπτωση η μετοχή μας θα είναι γνήσια αφαιρετική απόλυτη καθώς το υποκείμενό της animis δεν έχει κάποιον άλλον συντακτικό ρόλο στην πρόταση στην οποία ανήκει.
Κείμενο 14 ( Ένα φοβερό όνειρο )
- Μετατροπή δευτερεύουσας πρότασης σε μετοχή:
Quem simul aspexit Cassius, timorem concepit
Eo aspecto Cassius timorem concepit
Μετατρέψαμε την χρονική πρόταση σε χρονική μετοχή. Για να αποδοθεί σωστά το νόημα προτιμήσαμε να χρησιμοποιήσουμε τη δεικτική αντωνυμία is, ea , id ως υποκείμενο της μετοχής aspecto. Πρόκειται για νόθη αφαιρετική απόλυτη μετοχή, καθώς το εννοούμενο ποιητικό αίτιο a Cassio είναι νοηματικά και το υποκείμενο του ρήματος concepit.
- Μετατροπή κυρίων προτάσεων σε μετοχές:
Timorem concepit nomenque eius audire cupivit.
Timore concepto Cassius nomen eius audire cupivit.
Και σε αυτή την περίπτωση η μετοχή μας είναι νόθος αφαιρετική απόλυτη.
Tum terror Cassium concussit et e somno eum excitavit.
Terror Cassium concussum e somno excitavit.
Σε αυτή την περίπτωση έχουμε χρονική μετοχή συνημμένη στο αντικείμενο Cassium του ρήματος excitavit.
Μέρος Δεύτερο – Ασκήσεις για αυτενέργεια
Κείμενο 14 ( Ένα φοβερό όνειρο )
Στις περιόδους που ακολουθούν να συμπτύξετε την πρώτη από τις δύο κύριες προτάσεις σε αντίστοιχη μετοχή:
Cassius servos inclamavit et de homine eos interrogavit.
Cassius iterum se somno dedit eandemque speciem somniavit.
Κείμενο 15 ( Τα ήθη των Γερμανών )
Να μετατρέψετε τη δευτερεύουσα πρόταση σε αντίστοιχη μετοχή:
Cum civitas bellum gerit, magistratus creantur.
Κείμενο 20 ( Πίσω από τις κουρτίνες ή πως ο Κλαύδιος έγινε αυτοκράτορας )
Να μετατρέψετε τη δευτερεύουσα πρόταση σε αντίστοιχη μετοχή:
Ab his in castra delatus est tristis et trepidus, dum obvia turba eum miseratur.
Κείμενο 21 ( Πως πήρε το όνομά του το Πίσαυρο )
Να μετατρέψετε τη δευτερεύουσα πρόταση σε μετοχή:
Nam Pisaurum dicitur, quod illic aurum pensatum est.
Κείμενο 25 ( Πως ένα σύκο στάθηκε η αφορμή να καταστραφεί η Καρχηδόνα )
Να μετατρέψετε την πρώτη από τις δύο προτάσεις σε μετοχή:
Cato attulit quodam die in curiam ficum praecocem ex Carthagine et inquit.
Κείμενο 27 ( Το πνεύμα ωριμάζει όπως οι καρποί )
Να μετατρέψετε τη δευτερεύουσα πρόταση σε αντίστοιχη μετοχή:
quae dura et acerba nascuntur, post fiunt mitia et iucunda.
Κείμενο 29 ( Ο Οκταβιανός, ο παπουτσής και το κοράκι )
Να μετατρέψετε τις δευτερεύουσες προτάσεις σε αντίστοιχες μετοχές:
Cum Octavianus post victoriam Actiacam Romam rediret, homo quidam ei occurrit corvum tenens.
Quotiescumque avis non respondebat, sutor dicere solebat.
Κείμενο 31 ( Η γενναιότητα δεν βγαίνει πάντα σε καλό )
α. Να μετατρέψετε τις δευτερεύουσες προτάσεις σε αντίστοιχες μετοχές:
Is cum aliquando abiret, edixit.
Sed consul, cum in castra revertisset , adulescentem morte multavit.
β. Να μετατρέψετε την πρώτη από τις κύριες προτάσεις σε μετοχική:
hasta eum transfixit et armis spoliavit.
Κείμενο 34 ( Ο Σκιπίωνας ο Αφρικανός και οι λήσταρχοι )
α. Να μετατρέψετε τις δευτερεύουσες προτάσεις σε αντίστοιχες μετοχές:
Quod ut praedones animadverterunt, abiectis armis ianuae appropinquaverunt.
Haec postquam domestici Scipioni rettulerunt, is fores reserari intromitti iussit.
Cum ante vestibulum dona posuissent, domum reverterunt.
β. Να μετατρέψετε την πρώτη από τις κύριες προτάσεις σε μετοχή:
Praedones postes ianuae venerati sunt et cupide Scipionis dextram osculati sunt.
Κείμενο 36 ( Μια απόπειρα δωροδοκίας )
α. Να μετατρέψετε τη δευτερεύουσα πρόταση σε αντίστοιχη μετοχή:
Cum ad eum magnum pondus auri publice missum attulissent, vultum risu solvit.
β. Να μετατρέψετε την πρώτη από τις κύριες προτάσεις σε μετοχική φράση:
Samnitium divitias contempsit et Samnites paupertatem eius mirati sunt.
Κείμενο 38 ( Η μοίρα της Καικιλίας )
α. Να μετατρέψετε τις δευτερεύουσες προτάσεις σε αντίστοιχες μετοχές:
Caecilia, uxor Metelli, dum more prisco omen nuptiale petit filiae sororis, ipsa fecit omen.
Nam mortu est Caecilia, quam Metellus, dum vixit, multum amavit.
β. Να μετατρέψετε την πρώτη από τις δύο κύριες προτάσεις σε μετοχική φράση:
Nam in sacello quodam nocte cum sororis filia persedebat expectabatque.
Κείμενο 42 ( Ο Κικέρωνας και η συνωμοσία του Κατιλίνα )
α. Να μετατραπεί η δευτερεύουσα πρόταση σε αντίστοιχη μετοχή:
…ea, quae imminent
β. Να μετατρέψετε την πρώτη από τις δύο κύριες προτάσεις σε μετοχική φράση:
qui spem Catilinae mollibus sententiis aluerunt coniurationemque
Κείμενο 43 ( Η οργή της μάνας )
Να μετατρέψετε τις δευτερεύουσες προτάσεις σε αντίστοιχες μετοχές:
Ergo ego nisi peperissem (te), Roma non oppugnaretur;
nisi filium haberem, libera in libera patria mortua essem.
…si pergis, aut immatura mors aut longa servitus manet.
Κείμενο 45 ( Μια επιστολή στα Ελληνικά αναπτερώνει το ηθικό των πολιορκημένων )
Να μετατρέψετε την πρώτη από τις δύο κύριες προτάσεις σε μετοχική φράση:
et haec tertio post die a quodam milite conspicitur et ad Ciceronem defertur.
Ille epistulam perlegit militesque adhortatur.
Μέρος τρίτο – Οι απαντήσεις των ασκήσεων
Κείμενο 14
Cassius servos inclamatos et de homine interrogavit
Cassius iterum somno datus eandemque speciem somniavit.
Κείμενο 15
Civitate bellum gerente magistratus creantur.
Κείμενο 20
Ab his in castra delatus est tristis et trepidus obvia turba eum miserante.
Κείμενο 21
Nam Pisaurum dicitur illic auro pensato.
Κείμενο 25
A Catone allata quodam die in curiam fico praecoci ex Carthagine inquit.
Κείμενο 27
ea dura et acerba nascentia, post fiunt mitia et iucunda.
Κείμενο 29
Octaviano post victoriam Actiacam redeunti homo quidam occurrit corvum tenens.
Ave / Avi non respondente sutor dicere solebat.
Κείμενο 31
α. Is aliquando castris abiens edixit.
Sed consul in castra reversus, adulescentem morte multavit.
β. hasta eum transfixum armis spoliavit.
Κείμενο 34
α. Quo (a praedonibus ) animadverso abiectis armis ianuae appropinquaverunt.
His a domesticis Scipioni relatis is fores reserari eosque intromitti iussit.
Donis ante vestibulum positis, domum reverterunt
β. Praedones postes ianuae venerati Scipionis dextram osculati sunt.
Κείμενο 36
α. magno pondere auri publice misso ad eum a Samnitibus allato vultum risu solvit.
β. Samnitium divitiis ab eo contempsis Samnites paupertatem eius mirati sunt.
Κείμενο 38
α. Caecilia, uxor Metelli, more prisco omen nuptiale petens filiae sororis, ipsa fecit omen.
Nam mortua est Caecilia, quam Metellus viventem multum amavit.
β. Nam in sacello quodam nocte cum sororis filia persedens expectabat.
Κείμενο 42
α. ea imminentia
β. qui spe Catilinae mollibus sententiis alita (alta ) coniurationem nascentem non credendo confirmaverunt.
Κείμενο 43 ( Η οργή της μάνας )
Ergo non parto te a me Roma non oppugnaretur.
non habens filium libera in libera patria mortua essem.
te pergente aut immatura mors aut longa servitus manet.
Κείμενο 45
(haec) tertio post die a quodam milite conspecta ad Ciceronem defertur.
Ille epistulam perlegens milites adhortatur.
