• By Μάκης Τσελέντης
• Διδασκαλία Έκθεσης, Έκθεση

Έκθεση και Παραγωγή Λόγου

Έκθεση και Παραγωγή Λόγου, Οι Βασικές Αρχές

Στο Φιλολογικό δίνουμε ιδιαίτερη έμφαση στην ανάπτυξη της κριτικής ικανότητας, της αυτενέργειας και κυρίως στη δυνατότητα των μαθητών μας να εκφράζονται σωστά και αποτελεσματικά μέσα από τον γραπτό λόγο. Με λίγα λόγια στην Έκθεση και Παραγωγή Λόγου.

Ειδικά τμήματα Έκθεσης λειτουργούν για όλες τις τάξεις και κατευθύνσεις με βασικό σημείο αναφοράς, πέραν της διδασκαλίας από δύο διδάσκοντες, τη διαδικασία της ίδιας της γραφής, που πραγματοποιείται στον χώρο του Φροντιστηρίου.

Οι Στόχοι

Το Φιλολογικό Φροντιστήριο έρχεται να καλύψει τους δύο στόχους που πρέπει να χαρακτηρίζουν τη διδασκαλία των Γλωσσικών μαθημάτων: Εξειδίκευση και εμβάθυνση. Έτσι, διαφοροποιούμαστε από τα Γενικά Φροντιστήρια, καθώς παρέχουμε ειδικά σχεδιασμένα Εκπαιδευτικά προγράμματα, τα οποία αφορούν το μάθημα της Έκφρασης – Έκθεσης για όλες τις Τάξεις και όλα τα μαθήματα της Ανθρωπιστικής Κατεύθυνσης.

Ειδικά, με τη συνεξέταση Έκθεσης και Λογοτεχνίας το μάθημα αποκτά αυξημένο συντελεστή δυσκολίας. Η δυνατότητα να κατανοήσουμε και να αποδώσουμε διαφορετικά κειμενικά είδη μας οδηγεί στην ανάπτυξη νέων γνωστικών ικανοτήτων. Επίσης, βασικό είναι ότι ζητείται από τους μαθητές να προσεγγίσουν τα θέματα από μια ευρύτερη σκοπιά, από όσο συνέβαινε με τον προηγούμενο τρόπο εξέτασης.

Έχοντας όλα αυτά υπόψη και υπηρετώντας αυτή τη φιλοσοφία έχουμε τη δυνατότητα να προσφέρουμε:

• Ολιγομελή και ομοιογενή τμήματα ( 3 – 6 ατόμων)

• Συνεχή βελτίωση της γλωσσικής ικανότητας των μαθητών μας – Εξοικείωση με τη διαδικασία της παραγωγής λόγου.

• Εβδομαδιαίο κριτήριο αξιολόγησης στο μάθημα της Έκθεσης, το οποίο γράφεται υποχρεωτικά στο χώρο του Φροντιστηρίου.

• Διόρθωση και επιμέλεια του γραπτού κειμένου των μαθητών μας και από τους δύο διδάσκοντες του μαθήματος.

• Εξατομικευμένη βοήθεια για τον κάθε μαθητή μας, ανάλογα με τις δικές του ανάγκες και τους δικούς του στόχους, όσον αφορά το μάθημα.

Η Εκθεση και Παραγωγή Λόγου ως Βάση

Η Έκθεση και Παραγωγή λόγου είναι κάτι πολύ ευρύτερο από ένα ακόμα μάθημα, στο οποίο καλούμαστε να δώσουμε εξετάσεις.

• Μέσω της Έκθεσης μαθαίνουμε να συγκροτούμε τη σκέψη μας και να την αποτυπώνουμε με σαφήνεια.

• Μαθαίνουμε τη σημασία της Δομής σε κάθε γραπτό Κείμενο, κάτι που επηρεάζει θετικά κάθε γραπτό μας ανεξάρτητα Γνωστικού Αντικειμένου.

• Μαθαίνουμε να εκφραζόμαστε με διαφορετικούς τρόπους, ανάλογα με το επικοινωνιακό περιβάλλον στο οποίο βρισκόμαστε.

• Μπορούμε να αναπτύξουμε τις Τεχνικές που τελειοποιούμε στην Έκθεση και στα υπόλοιπα Γνωστικά Αντικείμενα. Χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι η Περίληψη. Δουλεύοντας αυτές τις Τεχνικές έχουμε τη δυνατότητα να κάνουμε πύκνωση και να εντοπίζουμε τα ουσιαστικά σημεία κάθε κειμένου.

• Μας στηρίζει και στα υπόλοιπα βήματά μας εκτός της σχολικής ζωής. Ως ενήλικες θα κληθούμε αρκετές φορές να συντάξουμε και να παρουσιάσουμε απόψεις και θέσεις.

Για την Ανθρωπιστική 

Η Έκθεση είναι το μάθημα που θα βοηθήσει τη μαθήτρια και το μαθητή της Ανθρωπιστικής να εκφράσει καλά τις σκέψεις του και στα μαθήματα Παραγωγής λόγου, όπως είναι τα Αρχαία και η Ιστορία.

Επίσης, ως το πλέον ρευστό μάθημα καθορίζει σε μεγάλο βαθμό την επιτυχία του υποψηφίου.

Για όλες τις Κατευθύνσεις

Ο υποψήφιος όλων των Κατευθύνσεων έχει τη δυνατότητα δουλεύοντας σωστά το μάθημα της Έκθεσης να ξεχωρίσει. Ως το πιο ρευστό μάθημα η Έκθεση καθορίζει σε μεγάλο βαθμό και τη δική του επιτυχία.

Μάλιστα η εισαγωγή του συντελεστή βαρύτητας – που η κάθε Πανεπιστημιακή σχολή ορίζει πλέον αυτόνομα – έχει αναδείξει το μάθημα της Έκθεσης ως αυτό με τον μεγαλύτερο συνολικά συντελεστή βαρύτητας κατά μέσον όρο σε όλες τις κατευθύνσεις.

Τμήματα Έκθεσης για Σχολές Πρώτης Προτίμησης

Για τις μαθήτριες και τους μαθητές που στοχεύουν αποκλειστικά σε υψηλόβαθμες σχολές λειτουργούν τμήματα ομοιογενή και ολιγομελή. Λειτουργούν και τμήματα διαδικτυακά για τους αριστούχους που διαμένουν σε άλλες περιοχές.

Εναλλακτικές Δυνατότητες

Το Φιλολογικό είναι ένας Εκπαιδευτικός Οργανισμός εξειδικευμένος. Αυτό σημαίνει ότι υπάρχει η δυνατότητα και Εξατομικευμένης βοήθειας, είτε με ιδιαίτερο μάθημα, είτε με την παροχή παραπάνω διδακτικών ωρών.

Έκθεση και Παραγωγή Λόγου, Θερινή Προετοιμασία

Κατά τη διάρκεια της θερινής προετοιμασίας λειτουργούν τμήματα Έκθεσης για όλες τις τάξεις και τις Κατευθύνσεις. Στόχος μας είναι να βοηθήσουμε τους μαθητές που επιθυμούν να εκμεταλλευτούν τις εβδομάδες του Ιουνίου και του Ιουλίου, ώστε να βελτιώσουν τις Γλωσσικές τους δεξιότητες.

Για περισσότερες πληροφορίες και για να δηλώσετε τη συμμετοχή σας καλέστε τη γραμματεία μας στο 210 4941314.

• By Ρίτα Σουλάρη
• Έκθεση, ΕΠΑΛ, Κριτήρια Έκθεσης για το ΕΠΑΛ

Το μάθημα της Έκθεσης στο ΕΠΑΛ

Το μάθημα της Έκθεσης στο ΕΠΑΛ είναι σίγουρα το πιο ρευστό μάθημα που οι μαθητές καλούνται να διαγωνιστούν. Ειδικά με την είσοδο του Λογοτεχνικού κειμένου, παράλληλα με το μη λογοτεχνικό κείμενο, το νέο σύστημα απαιτεί από τους μαθητές αυξημένες γλωσσικές δεξιότητες και καλή προετοιμασία.

Το μάθημα της Έκθεσης στο ΕΠΑΛ, οι λεπτομέρειες

Ήδη από το σχολικό έτος 2017 – 2018, οι μαθητές του ΕΠΑΛ  εξετάζονται με διαφορετικό τρόπο στο μάθημα της Νεοελληνικής Γλώσσας. Δίνονται δύο κείμενα, ένα  δημοσιογραφικό ή δοκιμιακό και ένα λογοτεχνικό.

Πρόκειται για κείμενα που δεν θα έχουν διδαχθεί κατά τη διάρκεια της σχολικής χρονιάς. Αυτό σημαίνει ότι ζητείται από τους εξεταζόμενους να συνδυάσουν τις γλωσσικές και γνωστικές τους δεξιότητες προκειμένου να ανταποκριθούν σε ένα ευρύτερο πλαίσιο Παραγωγής Λόγου και Κατανόησης.

Η Διδασκαλία στο Φιλολογικό

Στο Φιλολογικό το μάθημα διδάσκεται εβδομαδιαία  από δύο διδάσκοντες. Οι μαθητές μας γράφουν στον χώρο του Φροντιστηρίου, κάτι που διασφαλίζει την εξάσκηση και βελτίωσή τους.

Οι μαθητές του ΕΠΑΛ είναι αναγκαίο να αποκτήσουν οικειότητα τόσο με τις Γλωσσικές Ασκήσεις, όσο και με την Παραγωγή Λόγου μέσα σε συγκεκριμένο Επικοινωνιακό Πλαίσιο.

Οι Γλωσσικές Ασκήσεις

Αυτές θα μπορούσαμε να τις χωρίσουμε σε δύο κατηγορίες:

• Καταρχάς, τις ερωτήσεις κατανόησης πάνω στα δύο κείμενα που οι μαθητές καλούνται να αναλύσουν. Κάποιες φορές και ειδικά στο Λογοτεχνικό Κείμενο, οι λέξεις ίσως να μην είναι οικείες. Επομένως μέρος της προετοιμασίας έχει να κάνει και με την ενίσχυση της ικανότητας των παιδιών να αφομοιώσουν ένα πιο ειδικό, πιο τεχνικό λεξιλόγιο. Είναι ιδιάιτερα σημαντικό, επίσης, να έντοπίζουμε την πρόθεση του γράφοντος, το επικοινωνιακό πλαίσιο και τις μορφοσυντακτικές δομές που επιλέγει για να εκφράσει τη σκέψη του. 
• Τις καθαρά Γλωσσικές: Συνώνυμα, Αντώνυμα, Ετυμολογία κλ.π. Το βασικό ζητούμενο εδώ είναι να μπορούν να εντάξουν τις συγκεκριμένες λέξεις σε ομάδες προτάσεων, να αλλάξουν τη σύνταξη μιας περιόδου από ενεργητική σε παθητική και αντίστροφα, να κάνουν το ύφος πιο οικείο ή πιο επίσημο.

Η Παραγωγή Λόγου

Παραγωγή Λόγου δεν είναι μόνο η Έκθεση που οι μαθητές καλούνται να γράψουν. Σε διάφορα σημεία του Κριτηρίου ζητείται από τους εξεταζομένους να γράψουν αναπτύσσοντας τη σκέψη τους.

Αυτή η ικανότητα αναπτύσσεται σταδιακά. Τα Γλωσσικά μαθήματα χρειάζονται χρόνο και μια κανονικότητα στην εξάσκηση, ώστε κάποια στιγμή το γραπτό μας να είναι ολοκληρωμένο και άρτιο.

Η Πρακτική

Θα λέγαμε πολύ απλά ότι μαθαίνουμε να γράφουμε, γράφοντας. Στο Φιλολογικό βασική μας αρχή στο Πρόγραμμα Σπουδών μας είναι η εξάσκηση σε εβδομαδιαία βάση. Είναι σημαντικό ο μαθητής να λαμβάνει εξατομικευμένη βοήθεια και να εστιάζουμε στο να τον εφοδιάσουμε και με εναλλακτικούς τρόπους έκφρασης.

Με άλλα λόγια, να μην εστιάζουμε μόνο στο σφάλμα αλλά και στην καλογραμμένη πρόταση δείχνοντας και έναν εναλλακτικό τρόπο που θα μπορούσε να γραφεί. Με αυτόν τον τρόπο ο μαθητής έρχεται σε επαφή με τον πλούτο και τη μαγεία της Γλώσσας. Τα αποτελέσματα έρχονται μέσα από την εξοικείωση και την πρακτική.

Η Θερινή Προετοιμασία

Στο Φιλολογικό προσφέρονται δύο τύποι προετοιμασίας στο μάθημα της Έκθεσης.

• Καταρχάς η προετοιμασία για τα παιδιά που τελειώνουν τη Β’ Λυκείου και ετοιμάζονται για τη Γ’ Λυκείου και τις Πανελλήνιες.

Οι ίδιες αρχές που διέπουν το Πρόγραμμα Σπουδών του Φιλολογικού, εφαρμόζονται και για τις μαθήτριες και τους μαθητές που παρακολουθούν το μάθημα της έκθεσης και φοιτούν στο ΕΠΑΛ. Οι μαθητές μας – και κατά τη διάρκεια της θερινής προετοιμασίας – γράφουν εβδομαδιαίο κριτήριο αξιολόγησης, το οποίο επιμελείται και διορθώνεται και αξιολογείται και από τους δύο διδάσκοντες.

Ιδιαίτερα σημαντική είναι φυσικά η πρακτική κατά τη διάρκεια του μαθήματος. Με την καθοδήγηση των διδασκόντων οι μαθητές ενισχύουν την αυτενέργειά τους και βελτιώνονται στην πύκνωση και την παραγωγή λόγου.

• Επίσης, και με την ίδια φιλοσοφία και πρακτική προσφέρονται προγράμματα προετοιμασίας για τη μαθήτρια και το μαθητή των άλλων τάξεων, που επιθυμεί να βελτιώσει τις επιδόσεις του στο μάθημα της Έκθεσης.

Προτεινόμενα Κριτήρια Αξιολόγησης

Παραθέτουμε χαρακτηριστικά ένα κριτήριο αξιολόγησης στην έκθεση για το ΕΠΑΛ, σύμφωνα με το νέο σύστημα εξέτασης. Για το πρόσθετο εκπαιδευτικό υλικό και τα εκπαιδευτικά video στα οποία έχουν πρόσβαση οι μαθήτριες και οι μαθητές του Φιλολογικού Φροντιστηρίου επισκεφθείτε την ιστοσελίδα μας, η οποία αφορά τα διαδικτυακά τμήματα και μαθήματα που παρέχει το φροντιστήριό μας.

• By Ρίτα Σουλάρη
• Έκθεση, Θεωρία Έκθεσης

Η συνοχή στην παράγραφο και στο κείμενο

Η συνοχή στην παράγραφο και συνολικά στο κείμενο είναι από τα βασικά υφολογικά πλεονεκτήματα ενός δοκιμίου ή ενός άρθρου. Θα χαρακτηρίζαμε ως συνοχή μιας παραγράφου ή ενός κειμένου τον τρόπο που οι περίοδοι συνδέονται μορφολογικά μεταξύ τους. Η συνοχή ενισχύει την υφολογική ομοιογένεια και ταυτόχρονα εξασφαλίζει την ομαλή ροή των ιδεών. Υπάρχουν συγκεκριμένοι τρόποι με τους οποίους επιτυγχάνεται. Είναι σημαντικό να μπορούμε να τους εντοπίσουμε. 

Η συνοχή στην παράγραφο με τη χρήση διαρθρωτικών λέξεων

Ο πλέον σαφής τρόπος με τον οποίο επιτυγχάνεται η συνοχή είναι με τη χρήση διαρθρωτικών λέξεων. Διαρθρωτικές ονομάζουμε τις λέξεις, οι οποίες τοποθετημένες σε καίριες θέσεις του γραπτού κειμένου βοηθούν να τονιστούν συγκεκριμένες νοηματικές σχέσεις ανάμεσα στις περιόδους ή ακόμα και ανάμεσα στις παραγράφους. Τέτοιες έννοιες μπορεί να είναι για παράδειγμα η επεξήγηση (δηλαδή, με άλλα λόγια), ή η εναντίωση (αντίθετα, ωστόσο). Είναι σημαντικό στα κείμενά μας να είμαστε προσεκτικοί στη χρήση των συνδετικών λέξεων ή φράσεων. Η κατάχρηση αυτών των λέξεων κουράζει τον αναγνώστη και εμποδίζει τη φυσική ροή του λόγου. Όταν χρησιμοποιούνται σωστά φωτίζουν τις νοηματικές σχέσεις κάτι που ενισχύει τη συνοχή του κειμένου και σε επίπεδο μορφής και σε επίπεδο περιεχομένου.

Ο ρόλος των αντωνυμιών

Η ετυμολογία της λέξεως “αντωνυμία” μας αποκαλύπτει ότι η χρησιμοποίησή τους έχει να κάνει με την αντικατάσταση ενός ονόματος, ώστε να αποφεύγεται η ασάφεια και η μονοτονία στο κείμενο. Όταν συναντήσουμε για παράδειγμα τη φράση “το ίδιο φαινόμενο επαναλαμβάνεται” έχουμε μια σαφή αναφορά σε κάτι που αναφέρθηκε πρωτύτερα στο κείμενο που διαβάζουμε. Με αυτόν τον τρόπο τονίζεται η σημαντικότητα της έννοιας και τα δύο σημεία στα οποία αναφέρθηκε αποκτούν μια εσωτερική συνοχή. 

Η επανάληψη λέξεως, φράσης ή έννοιας

Ένας ακόμα τρόπος με τον οποίο ενισχύεται η συνοχή ενός κειμένου ή μιας παραγράφου είναι και με την επανάληψη μιας λέξεως, μιας φράσης ή ακόμα και μιας έννοιας. Για παράδειγμα, μπορεί σε ένα κείμενο που πραγματεύεται ζητήματα σχετικά με την εκπαίδευση να συναντήσουμε τις λέξεις: παιδεία, εκπαίδευση, εκπαιδευτικό σύστημα, σχολείο. Σε αυτή την περίπτωση η κάθε λέξη έχει νοηματική συγγένεια με τις άλλες – θα λέγαμε ότι αναφέρεται στην ίδια έννοια, λίγο διαφορετικά δοσμένη – με αποτέλεσμα η συνοχή των γραφομένων να ενισχύεται.

Το ενιαίο ύφος

Βασικός τρόπος με τον οποίο το κείμενο συγκροτείται ως ενιαία οντότητα είναι και η διατήρηση του ενιαίου ύφους. Πέρα από τη συνοχή το ενιαίο ύφος σε ένα δοκίμιο πειθούς ή σε ένα άρθρο βοηθά ιδιαίτερα να ξετυλιχθεί η ροή των ιδεών. Τα συγκεκριμένα κειμενικά είδη πρέπει να χαρακτηρίζονται από σαφήνεια. Η προσοχή στη χρήση των ρηματικών προσώπων, η σωστή χρήση των τρόπων πειθούς και η διατήρηση στο μεγαλύτερο μέρος του κειμένου ενός ενιαίου ύφους βοηθούν τόσο στην έκφραση των ιδεών, όσο και στην επεξεργασία τους από τους αναγνώστες.

• By Ρίτα Σουλάρη
• Έκθεση, Προτεινόμενα κριτήρια έκθεσης, Σημειώσεις για την Έκθεση

Η καλλιτεχνική έκφραση – Προτεινόμενο θέμα έκθεσης

Η καλλιτεχνική έκφραση και τα ενδεχόμενα όρια που οι κοινωνίες θέτουν στον καλλιτέχνη είναι ένα ζήτημα που διαχρονικά απασχολεί. Ο Σωκράτης στην Πολιτεία του Πλάτωνα ισχυρίζεται ότι στην ιδανική πόλη, που θα χαρακτηρίζεται από το ιδανικό πολίτευμα οι ποιητές θα επιτρέπεται να συνθέτουν ύμνους για τους Θεούς και τους άξιους ανθρώπους. Φυσικά, θα πρέπει να λάβουμε υπόψη μας ότι αυτή η συζήτηση εντάσσεται σε ένα ευρύτερο πλαίσιο του τι είναι μίμηση και πως εφαρμόζεται στην τέχνη.

Στην Ιστορία της τέχνης μπορούμε να διακρίνουμε σχηματικά δύο τάσεις που σχετίζονται με την ελευθερία έκφρασης του καλλιτέχνη. Υπάρχει η άποψη ότι το έργο οφείλει να έχει κοινωνική ή ακόμα και παιδαγωγική αποστολή και από την άλλη η άποψη ότι το έργο είναι αυθύπαρκτο, η αξία του βρίσκεται ακριβώς στη δημιουργία του και ο καλλιτέχνης οφείλει να είναι πιστός στην έμπνευσή του και μόνο.

Στις ακραίες προεκτάσεις αυτών των θεωριών μπορούμε να εντάξουμε αφενός τη στρατευμένη τέχνη και αφετέρου το κίνημα της “τέχνης για την τέχνη“. Η καλλιτεχνική έκφραση απασχολεί και τα άτομα και της κοινωνίες. Γοητεύει και ταυτόχρονα τρομάζει, καθώς πολλές φορές μας πηγαίνει σε ανεξερεύνητες περιοχές της ύπαρξης. Είναι χαρακτηριστική η ρήση του Freud πως όποιο σημείο και αν εξερεύνησε, διαπίστωσε ότι κάποιος ποιητής το είχε ήδη εξερευνήσει. Στο νου μας έρχεται ο Σοφοκλής, και όχι μόνο για τον πατέρα της ψυχανάλυσης αλλά και για τον σπουδαίο Γάλλο ψυχαναλυτή και διανοητή Jacques Lacan.

Στο κείμενο που ακολουθεί ο  Νάσος Βαγενάς επιχειρεί να προσεγγίσει το θέμα της καλλιτεχνικής έκφρασης μέσα στο πλαίσιο της προσπάθειας να λειτουργήσουμε και να συγκροτήσουμε πολυπολιτισμικές κοινωνίες. Αναρωτιέται πόσο εφικτό είναι αυτό και ακόμα κατά πόσο η απόλυτη ελευθερία καλλιτεχνικής – και όχι μόνο έκφρασης – μιας κοινωνικής ομάδας μπορεί να επιφέρει περιορισμό της ελευθερίας των υπολοίπων μελών της κοινωνίας.

Απόλυτες απαντήσεις δεν υπάρχουν. Τα κείμενα που μας αγγίζουν και έχουν κάτι ουσιαστικό να πουν είναι αυτά τα οποία μας δημιουργούν νέα ερωτήματα. Η εποχή μας έχει αφήσει προ πολλού πίσω τις αυθεντίες και τις απόλυτες ιδέες. Τα πράγματα γίνονται ακόμα πιο σύνθετα, καθώς καλούμαστε να ζήσουμε σε ένα περιβάλλον παγκοσμιοποιημένο, στο οποίο ακόμη και η επιβίωση δεν είναι δυνατή χωρίς τον σεβασμό στο διαφορετικό.

Η καλλιτεχνική έκφραση – Το κριτήριο αξιολόγησης

Αφού διαβάσουμε το κείμενο του Νάσου Βαγενά μπορούμε να εξασκηθούμε με τις προτεινόμενες ασκήσεις κατανόησης και παραγωγής λόγου. Θεωρία και τον τρόπο με τον οποίο προσεγγίζουμε συγκεκριμένους τύπους ασκήσεων θα βρούμε εδώ. Μπορείτε να επικοινωνήσετε μαζί μας για τις απαντήσεις και για περαιτέρω διευκρινήσεις.

Τα όρια της καλλιτεχνικής έκφρασης

Το ερώτημα για το ποια είναι τα όρια της ελευθερίας της έκφρασης είναι στην εποχή μας περισσότερο περίπλοκο από ό,τι σε κάθε άλλη εποχή. Διότι παρά τη λεγόμενη παγκοσμιοποίηση, που σημαίνει τάση προς ενιαιοποίηση και ομοιογενειοποίηση των ανθρώπινων κοινωνιών, οι καιροί μας διακρίνονται και για τις αντίρροπες τάσεις που αυτή προκαλεί, αρκετές από τις οποίες δεν περιορίζονται σε μιαν ηθελημένη ή αναγκαστικά αμυντική στάση αλλά εκδηλώνονται και με συμπεριφορές εχθρικές, που μπορούν να φτάσουν ως τη δολοφονική επίθεση.

Ζούμε δηλαδή σε μιαν εποχή εξόχως αντιφατική. Η εμφανέστερη αντίφασή της βρίσκεται ανάμεσα στις έννοιες της παγκοσμιοποίησης και της πολυπολιτισμικότητας, οι οποίες υπετίθετο ότι με το μαγικό ξόρκι του χαιρετισθέντος «τέλους της Ιστορίας» θα αποτελούσαν τις δύο όψεις του ίδιου νομίσματος ενός ενοποιημένου και ειρηνικού κόσμου. Δεν θα έπρεπε, βέβαια, να θεωρήσουμε ότι οι δύο παραπάνω έννοιες είναι εξ ορισμού αντίθετες μεταξύ τους. Όμως εκείνοι που πίστευαν ότι τα κοινά σημεία τους είναι περισσότερα από εκείνα που τις χωρίζουν λογάριαζαν χωρίς τον ξενοδόχο, ο οποίος, στη συγκεκριμένη περίπτωση, δεν είναι, κυρίως, άλλος από την επιταχυνόμενη με γεωμετρική πρόοδο – και επιταχυντική – εξέλιξη των ηλεκτρονικών μέσων επικοινωνίας. Χρειαζόταν πολύ περισσότερος χρόνος από εκείνον που επιτρέπει η βίαιη ηλεκτρονική συνάντηση των πολιτισμών ώστε να μπορέσουν να γίνουν κατανοητές και ψυχικά αποδεκτές οι πολιτισμικές διαφορές που χαρακτηρίζουν έθνη γεωγραφικώς απόμακρα μεταξύ τους και διαφορετικών πολιτισμικών παραδόσεων.

Στη βίαιη συνάντηση συνετέλεσε, βέβαια, και η καπιταλιστική βουλιμία, που εισέβαλε στρατιωτικώς σε αλλόδοξες χώρες υπό το πρόσχημα της επιθυμίας του εκδημοκρατισμού τους (επιθυμία επιλεκτική, αφού με άλλα, συναφή, αντιδημοκρατικά καθεστώτα, των ίδιων γεωγραφικών περιοχών, η συνεργασία της είναι αγαστή). Εξαιτίας όλων αυτών θηριωδίες, πράξεις απεχθείς όπως αυτές που βιώνουμε σήμερα, θα πρέπει να μας εκπλήττουν λιγότερο. Η αποστροφή μας για αυτές, η οργισμένη καταδίκη τους και η ολόψυχη συμπαράστασή μας προς τα θύματα αυτού του πολέμου (η προαναγγελθείσα προ εικοσαετίας σύγκρουση πολιτισμών διεξάγεται ήδη) δεν θα πρέπει να μας κάνουν να παραβλέπουμε όλες τις αιτίες του και να εμποδίζουν την επιθυμία μας να εξουδετερώσουμε όσες από αυτές μπορούμε.

Αλλά ας επανέλθουμε σε θεωρητικότερα εδάφη του ερωτήματος για τα όρια της ελευθερίας της έκφρασης σήμερα: στο γεωγραφικό πεδίο του δυτικού χώρου, ο οποίος, παρά την παγκοσμιοποίηση (ή, μάλλον, κυρίως για αυτήν) και, βέβαια, λόγω της αναγκαστικής εισροής προσφύγων και μεταναστών (εξαιτίας των – εν πολλοίς, δυτικής προκλήσεως πολέμων), γίνεται κάθε μέρα και πληθυσμιακά προβληματικότερος. Στο πεδίο αυτό οι όψεις του νομίσματος, που αναφέραμε στην αρχή, βιώνονται με την κυκλοφορία του σιαμαίου δίδυμου πολιτική ορθότητα/πολυπολιτισμικότητα. Οτι η πρώτη συναρτάται αναπόσπαστα με τη δεύτερη δεν νομίζω ότι θα μπορούσε να το αμφισβητήσει κανείς. Η αντίφαση εδώ βρίσκεται στο εξής: στο ότι η νοοτροπία της πολιτικής ορθότητας, ενισχύοντας – με την καταστατική της αρχή του σεβασμού της ετερότητας – την ελευθερία της πολιτισμικής έκφρασης του Άλλου, απειλεί ταυτόχρονα με περιορισμό τη δική της ελευθερία της έκφρασης. Διότι αυτός ο – μη δυτικός – Άλλος, λόγω ακριβώς του κλειστού χαρακτήρα της ετερότητάς του, δεν φαίνεται διατεθειμένος να κάνει αδιαμαρτύρητα εκείνες τις υποχωρήσεις που θα οδηγούσαν την πολιτισμική έκφραση και των δύο σε μια συμβίωση αβίαστη, σύμφωνη με τους όρους μιας ανέφελης πολυπολιτισμικής ζωής.

Όλα αυτά δείχνουν ότι η ελευθερία της πολιτισμικής έκφρασης στη σημερινή πολυ-πολιτισμικοποιούμενη δυτική κοινωνία δεν είναι εύκολο να είναι απεριόριστη· ότι, υπό τις συνθήκες της σημερινής γεωπολιτικής σύγχυσης, δεν είναι συνετό η ελευθερία αυτή να υπερβαίνει το σημείο εκείνο, πέρα από το οποίο είναι φανερό ότι είναι αδύνατον να μη δοκιμαστεί η πολιτισμική αντοχή τού – όχι ακόμη επαρκώς προσαρμοσμένου στις απαιτήσεις της πολυπολιτισμικότητας – νεοεισελθόντος Άλλου.

Όσο για την ελευθερία της καλλιτεχνικής έκφρασης, που αποτελεί την αισθητική αποτύπωση της πολιτισμικής ταυτότητας, η άποψη ότι είναι απεριόριστη χρειάζεται διευκρίνιση. Η ελευθερία αυτή είναι απεριόριστη μόνο με την έννοια ότι δεν μπορεί να οριστεί εκ των προτέρων. Όμως τα όρια της κοινωνικής ελευθερίας της τέχνης δεν είναι διαφορετικά από εκείνα κάθε άλλης ανθρώπινης δραστηριότητας. Το υπαγορεύει αυτό η ίδια η φύση της τέχνης. Ο πραγματικός καλλιτέχνης γνωρίζει ότι η παραβίαση των ορίων της κοινωνικής ελευθερίας από ένα έργο τέχνης αποβαίνει τελικά εις βάρος της καλλιτεχνικής του ποιότητας και συνεπώς υπονομεύει και την κοινωνική του δραστικότητα.

Ο κ. Νάσος Βαγενάς είναι ομότιμος καθηγητής του Πανεπιστημίου Αθηνών.

Διασκευασμένο κείμενο από τον τύπο.

Η καλλιτεχνική έκφραση  – Προτεινόμενες δραστηριότητες

Α. Να συντάξετε την περίληψη του κειμένου ( 100 – 120 λέξεις ).

Β. “Ο πραγματικός καλλιτέχνης γνωρίζει ότι η παραβίαση των ορίων της κοινωνικής ελευθερίας από ένα έργο τέχνης αποβαίνει τελικά εις βάρος της καλλιτεχνικής του ποιότητας και συνεπώς υπονομεύει και την κοινωνική του δραστικότητα”:

Σε μια παράγραφο ( 100 – 120 λέξεων ) να σχολιάσετε το περιεχόμενο της περιόδου.

Γ. Να εντοπίσετε στο κείμενο σημεία που ο γράφων επιλέγει την παθητική σύνταξη. Ποια νομίζετε ότι είναι η πρόθεσή του και τι επιτυγχάνει με τον συγκεκριμένο τρόπο γραφής;

Δ. Να εντοπίσετε στο κείμενο τρία σημεία που έχουμε συνυποδηλωτική χρήση της γλώσσας. Να σχολιασθεί η επιλογή.

Ε. Το σχολείο σας διοργανώνει ημερίδα με θέμα την ελευθερία στην καλλιτεχνική έκφραση. Σε μια ομιλία ( 500 – 600 λέξεων ) αναφέρεστε στις προκλήσεις και τις δυνατότητες που μας προσφέρει το σύγχρονο πολυπολιτισμικό περιβάλλον στην καλλιτεχνική δημιουργία. Στη συνέχεια, αναφέρεστε στις απαραίτητες προϋποθέσεις που πρέπει να τηρούνται, ώστε ο καλλιτέχνης να απολαμβάνει μια ουσιαστική ελευθερία έκφρασης σε ένα περιβάλλον που θα σέβεται τη διαφορά και το δικαίωμα στη διαφορά.

• By Ρίτα Σουλάρη
• Έκθεση, Προτεινόμενα κριτήρια έκθεσης, Σημειώσεις για την Έκθεση

Ηλεκτρονική βιβλιοθήκη – Προτεινόμενο θέμα Έκθεσης

Η ηλεκτρονική βιβλιοθήκη είναι μια πραγματικότητα, εδραιωμένη στην καθημερινότητά μας. Η Μαριάννα Τζιαντή έγραψε το κείμενο που ακολουθεί και δημοσιεύτηκε στις 29/5/2005 στην Καθημερινή. Εκείνη την εποχή το σχέδιο για μια παγκόσμια ηλεκτρονική βιβλιοθήκη ήταν ακόμα στην αρχή της υλοποίησής του. Σήμερα, που η παγκόσμια ηλεκτρονική βιβλιοθήκη είναι υλοποιημένη και διαρκώς ανανεούμενη, διαπιστώνουμε ότι βρισκόμαστε μπροστά σε ένα παράδοξο. Όσο περισσότερα ψηφιακά βιβλία, άρθρα ή δοκίμια, έχουμε στη διάθεσή μας, τόσο η ανάγνωση γίνεται ανάγνωση καταλόγων. Βιαστικά, παίρνουμε κάποιες πληροφορίες χωρίς να εμβαθύνουμε και αμέσως μετά ριχνόμαστε στην ανάγνωση των νέων καταλόγων με τίτλους βιβλίων.

Ηλεκτρονική βιβλιοθήκη – Επαγγελματίες αναγνώστες

Είναι τέτοια η πληθώρα πληροφοριών που πλέον υπάρχουν επαγγελματίες αναγνώστες. Αυτοί φροντίζουν να διαβάζουν βιβλία και στη συνέχεια να δημοσιεύουν μια περίληψη των βασικών σημείων στο διαδίκτυο. Με αυτόν τον τρόπο δημιουργείται η ψευδαίσθηση ότι κατέχουμε τη γνώση και την ουσία των συγκεκριμένων βιβλίων. Είναι δυστυχώς, μια αυταπάτη. Καταρχάς, χάνεται η απόλαυση της ανάγνωσης. Ο καθένας από εμάς διαβάζει με διαφορετικό τρόπο. Αυτό που έχει ειπωθεί, ότι ο κάθε αναγνώστης ξαναγράφει το βιβλίο διαβάζοντάς το είναι μια αλήθεια, που την έχουμε νοιώσει όλοι βιωματικά. Ας σκεφτούμε τα συναισθήματα μας, όταν ξαναδιαβάζουμε κάποιο βιβλίο λογοτεχνίας. Με έκπληξη διαπιστώνουμε ότι πρόκειται για ένα εντελώς διαφορετικό βιβλίο. Υπήρχαν σημεία σε αυτό που ούτε καν είχαμε προσέξει την πρώτη φορά που διαβάσαμε το βιβλίο. Και βέβαια, αυτή η δεύτερη ανάγνωση είναι και το μέτρο της δικής μας αλλαγής.

Στη συνέχεια, παραθέτουμε το κείμενο “η αφασία του Ταντάλου”, το οποίο εστιάζει στο συγκεκριμένο θέμα. Η γράφουσα κατορθώνει σε ένα μικρό κείμενο να αποτυπώσει τον προβληματισμό της για το φαινόμενο. Επισημαίνει ότι οι νέες αναγνωστικές μας συνήθειες είναι στην πραγματικότητα ένα από τα συμπτώματα μιας ευρύτερης αλλαγής στον τρόπο ζωής μας.

Μετά την ανάγνωση του άρθρου μπορείτε να δείτε τις προτεινόμενες δραστηριότητες επί του κειμένου. Για τις ασκήσεις και τον τρόπο που τις απαντούμε ανατρέξτε εδώ. Η σελίδα ανανεώνεται διαρκώς με εκπαιδευτικό υλικό και προτεινόμενα κριτήρια έκθεσης. Για τις απαντήσεις σας και τυχόν απορίες ή διευκρινήσεις, μπορείτε να επικοινωνήσετε μαζί μας.

Η αφασία του Ταντάλου 

Πριν από έξι μήνες, η Google, η πιο διάσημη “μηχανή αναζήτησης” στο Ίντερνετ, ανακοίνωσε ένα μεγαλεπήβολο σχέδιο: την ηλεκτρονική αποθήκευση 15 εκατομμυρίων τίτλων βιβλίων, τα οποία σήμερα βρίσκονται σε τέσσερις μεγάλες δημόσιες βιβλιοθήκες ( τρεις αμερικανικές και μια βρεταννική ). Το εγχείρημα αυτό, που θα ολοκληρωθεί σε έξι χρόνια, χαρακτηρίστηκε “η πιο μεγάλη επανάσταση στον κόσμο του βιβλίου από τον Γουτεμβέργιο”.

Η Γηραιά Ήπειρος αντεπιτίθεται. Τον Απρίλιο, 19 ευρωπαϊκές δημόσιες βιβλιοθήκες δεσμεύτηκαν ότι θα αναλάβουν μια κοινή πρωτοβουλία για την “οργανωμένη ψηφιοποίηση των έργων που συγκροτούν την πνευματική κληρονομιά της ηπείρου μας”. Μιαν ανάλογη δέσμευση ανέλαβαν στις αρχές Μαΐου στο Παρίσι, στην πολυσυζητημένη πανευρωπαϊκή συνδιάσκεψη για τον πολιτισμό, έξι χώρες ( Γαλλία, Πολωνία, Γερμανία, Ιταλία, Ισπανία, Ουγγαρία ).

Αν όλα αφεθούν στα χέρια της Google, που υπόσχεται δωρεάν πρόσβαση για όλους σε αυτήν την τεράστια ηλεκτρονική βιβλιοθήκη, η αμερικανική αυτή εταιρία θα αποκτήσει “την εξουσία της φωτιάς σαν τον Δία”, λέει ένας Γάλλος εκδότης. “Σήμερα η προσφορά της φαίνεται δελεαστική, αλλά κανείς δεν ξέρει τι θα συμβεί στο μέλλον. Η Google θα διαθέτει ένα πανίσχυρο μονοπώλιο που θα της επιτρέπει να επιβάλλει τους όρους της σε κάθε μελλοντική διαπραγμάτευση”. Άλλοι επισημαίνουν τον κίνδυνο της πλήρους ηγεμονίας της αγγλικής γλώσσας και ανησυχούν ότι το εμπορικό συμφέρον ενδεχομένως να οδηγήσει την εταιρεία στην αλλαγή των κανόνων επί το αντιδημοκρατικότερον.

Σήμερα. όλοι έχουμε τη δυνατότητα πρόσβασης σε αναρίθμητες γραπτές πηγές μέσω Ίντερνετ, ενώ, σε λίγα χρόνια, η δυνατότητα αυτή θα έχει πάρει ιλιγγιώδεις διαστάσεις. Όμως, ιλιγγιώδες γίνεται και το χάσμα ανάμεσα στην υπαρκτή δυνατότητα και στη μαζική αξιοποίησή της ( και εννοούμε την εμβάθυνση και όχι το πλατσούρισμα ).

Μια ζωή δε φτάνει όχι για να διαβάσουμε, αλλά για να πληροφορηθούμε την ύπαρξη των περίπου 100 εκατομμυρίων διαφορετικών βιβλίων που έχουν μέχρι σήμερα τυπωθεί. Μόνο που η προσφορά της Google θυμίζει το μαρτύριο του Τάνταλου. Εξαίσιοι καρποί κρέμονταν πάνω από το κεφάλι του μυθολογικού ήρωα, όταν όμως εκείνος άπλωνε τα χέρια για να τους φτάσει, ο άνεμος μετακινούσε τα κλαριά. Καθηλωμένος σε ένα λάκκο με νερό, ο Τάνταλος δεν μπορούσε ούτε την πείνα του ούτε τη δίψα του να ικανοποιήσει, αφού κάθε φορά που έσκυβε να πιει, το νερό χανόταν μες τη γη.

Το μαρτύριο του σύγχρονου Τάνταλου δεν είναι η αναπάντεχη ανύψωση των κλαριών, αλλά η έλλειψη ελεύθερου χρόνου, επιθυμίας, διάθεσης και κινήτρων για την απόλαυση των ψηφιακών οπωρών. Αντί να ονειρευόμαστε τα φρούτα, ανησυχούμε μήπως χάσουμε τη λασπωμένη γούρνα μας. Συνήθως, η ανάγνωση είτε έχει καθαρά χρησιμοθηρικό χαρακτήρα ( όπως συμβαίνει στη Γ’ Λυκείου ), είτε λειτουργεί σαν αγχολυτικό: διαβάζουμε βιβλία φυγής, καταπίνουμε τυπωμένα ηρεμιστικά, τύπου “Κώδικα Ντα Βίντσι”. ταυτόχρονα, πληθαίνουν τα αδιάβαστα και ατσαλάκωτα βιβλία στα ράφια μας, όπως πληθαίνουν στην ατζέντα μας τα ονόματα των φίλων με τους οποίους ουδέποτε θα βρεθούμε – και ας ανανεώνουμε κάθε τόσο την υπόσχεση.

Προτεινόμενες δραστηριότητες

Α. Να ενημερώσετε τους συμμαθητές σας για το περιεχόμενο του κειμένου συντάσσοντας μια παράγραφο 80 – 100 λέξεων.

Β. Το κείμενό που σας δόθηκε είναι άρθρο. Να εντοπίσετε σε αυτό τρία χαρακτηριστικά του συγκεκριμένου κειμενικού είδους.

Γ. Να εντοπίσετε στο κείμενο τρία παραδείγματα συνυποδηλωτικής χρήσης της γλώσσας. Ποια πιστεύετε ότι είναι η πρόθεση της συγγραφέως στα συγκεκριμένα σημεία;

Δ. “Άλλοι επισημαίνουν τον κίνδυνο της πλήρους ηγεμονίας της αγγλικής γλώσσας και ανησυχούν ότι το εμπορικό συμφέρον ενδεχομένως να οδηγήσει την εταιρεία στην αλλαγή των κανόνων επί το αντιδημοκρατικότερον”.

Η σύνταξη του παραπάνω αποσπάσματος είναι η ενεργητική. Να τη μετατρέψετε σε παθητική. Στη συνέχεια, να σχολιάσετε τις διαφορές που προκύπτουν στο ύφος.

Ε. “Συνήθως, η ανάγνωση είτε έχει καθαρά χρησιμοθηρικό χαρακτήρα ( όπως συμβαίνει στη Γ’ Λυκείου ), είτε λειτουργεί σαν αγχολυτικό”. Σε ένα δοκίμιο πειθούς ( 500 – 600 λέξεων ) να παρουσιάσετε συγκεκριμένα παραδείγματα που να επιβεβαιώνουν τη ρήση της συγγραφέως. Στη συνέχεια, να εστιάσετε στους τρόπους με τους οποίους το σχολείο θα μπορούσε να συνεισφέρει στην καλλιέργεια συνειδητών αναγνωστών. Υπάρχουν συγκεκριμένες ενέργειες που και εσείς ως μαθητές θα μπορούσατε να κάνετε προς αυτήν την κατεύθυνση;

• By Μάκης Τσελέντης
• Έκθεση, Προτεινόμενα κριτήρια έκθεσης, Σημειώσεις για την Έκθεση

Για τους νέους – Προτεινόμενο θέμα Έκθεσης

Στο δοκίμιο “Για τους νέους”, ο Μανώλης Ανδρόνικος επιχειρεί να προσεγγίσει τους τρόπους με τους οποίους οι άνθρωποι μεγαλύτερης γενιάς συνηθίζουν να σκιαγραφούν τους νέους. Παρότι το κείμενο έχει γραφεί πολλά χρόνια πριν ( το 1967 ) είναι επίκαιρο στο εξής σημείο: Οι άνθρωποι λειτουργούμε με στερεότυπα, κάτι το οποίο είναι σε έναν βαθμό φυσιολογικό. Το πρόβλημα και σε κοινωνικό και σε ατομικό επίπεδο ξεκινά, όταν δεν έχουμε επίγνωση αυτής της πραγματικότητας και πιστεύουμε ότι αυτές οι απόλυτες θέσεις είναι και αληθείς.

Στο μάθημα της Έκθεσης μαθαίνουμε ότι η ανεκτικότητα και η αποδοχή της ετερότητας είναι οι βάσεις κάθε διαλόγου και κάθε ουσιαστικής κοινωνικής εξέλιξης. Η τυφλή αποδοχή στερεοτυπικών διαχωρισμών και ομαδοποιήσεων είναι η ρίζα της κοινωνικής παθογένειας. Ο Ανδρόνικος με αφοπλιστική ειλικρίνεια καταθέτει τον προβληματισμό του και καλεί τον αναγνώστη να συμμετάσχει σ’αυτόν. Δε δίνει απαντήσεις απόλυτες, μας καλεί να αποφύγουμε την προχειρότητα και την ευκολία να αποδώσουμε χαρακτηρισμούς, μας ζητά να αναγνωρίσουμε την πολυπλοκότητα και το βάθος αυτής της σκιαγράφησης.

Το δοκίμιο έχει συμπεριληφθεί και στον τόμο με τα προτεινόμενα δοκίμια του Υπουργείου Παιδείας της Κύπρου. Πρόκειται για μια εξαιρετική συλλογή κειμένων τα οποία σταδιακά θα παρουσιάσουμε, προσεγγίζοντάς τα από μια διαφορετική οπτική γωνιά. Στο τέλος των κειμένων παραθέτουμε τις προτεινόμενες ασκήσεις του Φιλολογικού για το κάθε κείμενο. Μπορείτε να επικοινωνείτε μαζί μας για τυχόν απορίες και τις απαντήσεις σας.

Στη συνέχεια, παρατίθεται το δοκίμιο του Μανώλη Ανδρόνικου “Για τους νέους”.

Για τους νέους

[…] Το πρόβλημα μένει πάντα ανοιχτό: τι ζητούν σήμερα οι νέοι και τι μπορούμε να τους προσφέρουμε, όσοι έχουμε πια φτάσει στην ώριμη ηλικία; Είμαι δάσκαλος χρόνια πολλά και έχω, νομίζω, δικαίωμα να πω, για μια ακόμη φορά, τη γνώμη μου. Αφετηρία μου η σοφή ρήση του Σπινόζα πως πρέπει να κατανοούμε και όχι να κατηγορούμε ή να περιγελούμε.

Είναι καιρός που μια μεγάλη μερίδα από τους πιο τίμιους και άξιους ανθρώπους αισθάνονται υπόλογοι απέναντι στους νέους. Ένα βαθύτατο «πλέγμα ενοχής» καθορίζει τη στάση τους και τη σκέψη τους απέναντι στη νέα γενιά με την ορμητική αγνότητα και την επαναστατική ειλικρίνεια. Απέναντι στη μακάρια ικανοποίηση του «κατεστημένου» που μυκτηρίζει την ασυδοσία και την ασέβεια των νέων, στέκονται οι άνθρωποι αυτοί με «συντριβή και ταπεινοσύνη», με την πιο σκληρή διάθεση αυτοκριτικής, έτοιμοι να υπερθεματίσουν στα «κατηγορώ» της νέας γενιάς, πρόθυμοι να δικαιολογήσουν και να δικαιώσουν κάθε πράξη της, κάθε λόγο της, κάθε παρεκτροπή της, ακόμη και πράξεις που μπορεί να είναι εγκληματικές. Για όλα αυτά είμαστε υπεύθυνοι εμείς, λένε, οι νέοι αντιδρούν, με όποιο τρόπο μπορούν, σε μια κοινωνία που δεν τους πρόσφερε παρά την υποκρισία και την απάτη, τη βία και τον πόλεμο, τη θεοποίηση του άνομου συμφέροντος.

Φοβούμαι πως και οι κατήγοροι και οι συνήγοροι των νέων αντικρίζουν με πολλή ευκολία το πρόβλημα και κατορθώνουν να απαλλαγούν απ’ αυτό χωρίς μεγάλο κόπο. Είτε ρίξουμε την ευθύνη στους νέους είτε τους απαλλάξουμε ολότελα από κάθε ευθύνη, το αποτέλεσμα είναι το ίδιο: δεν αισθανόμαστε την ανάγκη να τους αντιμετωπίσουμε και να τους βοηθήσουμε. Όταν εκμηδενίσουμε τον ένα από τους δύο παράγοντες, τους νέους ή τους ώριμους, παύει να υπάρχει πρόβλημα συνεργασίας των δύο, συναγωνισμού ή όπως αλλιώς θέλουμε να το ονομάσουμε. Αυτό σημαίνει φυγομαχία και αδιαφορία για τους νέους και όχι ενδιαφέρον και κατανόηση, έστω και αν η στάση αυτών που τους δικαιώνουν απόλυτα ξεκινά από αληθινή αγάπη προς αυτούς.

Πρώτα πρώτα το σχήμα «νέος ώριμος» είναι παραπλανητικό. Ύστερα είναι αμφίβολο αν μπορούμε να συλλάβουμε με πληρότητα, ακρίβεια και διαύγεια τη στάση των νέων, τα αιτήματά τους και τις αντιδράσεις τους. Είμαι σχεδόν βέβαιος πως σ’ αυτό το σημείο δεν μπορούν να μας βοηθήσουν ούτε οι ίδιοι οι νέοι, που αναζητούν τον κόσμο και τον εαυτό τους, όντας γεμάτοι ερωτηματικά και απορίες. Ένα είναι βέβαιο, ο νέος άνθρωπος είναι έτοιμος να ριχτεί στη ζωή με τόλμη και ειλικρίνεια, με γενναιότητα και καθαρές προθέσεις. Συχνά φανταζόμαστε πως οι νέοι είναι ρομαντικοί, ονειροπαρμένοι, απροσγείωτοι. Αν δεν κάνω λάθος, η κρίση οφείλεται σε δική μας παρεξήγηση, σε κακή εκτίμηση των εκδηλώσεών τους. Οι νέοι έχουν, νομίζω, ένα δικό τους ρεαλισμό, κάποτε ωμό και επικίνδυνο, πάντοτε όμως αδιάβρωτο από τις καταχθόνιες διεργασίες της κοινωνικής ιδεολογίας. Οδεύουν ωστόσο με γρήγορο βηματισμό στο δρόμο που θα τους οδηγήσει στην κοινωνία των «ώριμων», στο χώρο όπου ο ανθρώπινος πολιτισμός έχει δημιουργήσει τα θαυμάσια τέρατα που μας συντηρούν και μας πανικοβάλλουν. Η απόλυτη άρνηση του ανθρώπινου πολιτισμού και η επιστροφή στη «φυσική» ζωή αποτελεί απλοϊκή, εύκολη και απραγματοποίητη λύση. Ακόμα και οι «χίπυς», στην πιο ακραία περίπτωση, εγκαταλείποντας την ανθρώπινη κοινωνία έπαιρναν μαζί τους πολλές από τις καταχτήσεις της, περιορίζομαι να αναφέρω μια μονάχα, την κιθάρα. Είτε το θέλουμε είτε όχι είμαστε υποχρεωμένοι να ζήσουμε – και θα είναι υποχρεωμένα και τα παιδιά μας και τα παιδιά των παιδιών μας να ζήσουν σ’ αυτό τον κόσμο, που τον συγκροτούν και τα μηχανικά και τα ανθρώπινα «τέρατα», με όλες τις αρετές και τις κακίες τους. Τίποτε δε θα κερδίσουν αυτά τα παιδιά από τη δική μας εμπειρία μέσα στον κόσμο, όπου θα ζήσουν;

Προτού δώσω εγώ την απόκριση την έχουν δώσει, τη δίνουν κάθε μέρα οι ίδιοι οι νέοι, που διαβάζουν άπληστα, που πηγαίνουν στο θέατρο, που παρακολουθούν ομιλίες. Τι αναζητούν στα βιβλία και στα θεάματα και στα ακροάματα οι νέοι, αν όχι την εμπειρία των παλαιοτέρων, που τους αναγνωρίζουν τη σοφία και τη γνώση της πλουσιότερης εμπειρίας; Αυτή τη γνώση μπορούν να τους τη μεταδώσουν όχι μονάχα οι τεχνίτες και οι σοφοί, αλλά ο καθένας από μας, ο πατέρας, ο φίλος, ο δάσκαλος, με μια προϋπόθεση, καίρια και αποφασιστική: την ειλικρίνεια. Αν ανοίξουμε στα παιδιά την καρδιά μας και τους αποκαλύψουμε γυμνή την αλήθεια για όσα γνωρίσαμε στη ζωή, τις χαρές και τις πίκρες μας, τις καταχτήσεις μας και τις απογοητεύσεις μας, τα όνειρά μας και τα επιτεύγματά μας, τα χτυπήματα και τις πληγές, αλλά και τις πονηριές μας και τις ατιμίες μας, τις αδυναμίες και τις μικρότητες έναν απολογισμό τίμιο και θαρραλέο, όπου χωρίς καμιά λογοκρισία να έχουν αναγραφεί και οι αρετές και οι κακίες μας και τα φωτεινά και τα σκοτεινά σημεία της δράσης μας.

Μια τέτοια εικόνα μπορούμε να δώσουμε όλοι, όμως οι τεχνίτες του λόγου έχουν την ικανότητα, και την υποχρέωση, να μεταφέρουν στους νέους συμπυκνωμένες και ανάγλυφες τις εμπειρίες μας όλες, και των απλών ανθρώπων και των σοφών και των ισχυρών και των αδύναμων και των βασανισμένων και των ευτυχισμένων. Πέρα από τις φιλολογικές και καλλιτεχνικές αναζητήσεις, τις νόμιμες και τις πλαστές, ο λογοτέχνης οφείλει να ανασυνθέσει με αυταπάρνηση και ειλικρίνεια τη μορφή του κόσμου που γνώρισε. Αν με την έμφυτη ικανότητα και την άσκηση κατορθώσει να δώσει στους νέους τα αληθινά προβλήματα που αντιμετώπισε η δική του γενιά, απογυμνωμένα από τις συμβατικές επικαλύψεις και τα εφήμερα πυροτεχνήματα, τις προσδοκίες της δικής του νιότης, τους αγώνες της, τα χτυπήματα, τα κέρδη και τις ζημίες, αν αποκαλύψει τα αληθινά τραύματα και τα γνήσια εύσημα της δικής του γενιάς, αν προχωρώντας εκμυστηρευθεί χωρίς συνειδητή ή ασυνείδητη υποκρισία τα σημερινά του όνειρα ή τη σημερινή του απελπισία, αν κατορθώσει να δείξει στους νέους πως δεν είναι μόνο αυτοί που χάνουν ό,τι αγαπούν, που αναγκάζονται να συμβιώσουν με όσα μισούν, που στέκονται αδέκαστοι και καθαροί, που ξαγρυπνούν για τους καημούς των διπλανών τους, που πονούν για τα αδικοσκοτωμένα παλικάρια των ανόσιων πολέμων, αν δίπλα σ’ όλα τούτα τους πει απερίφραστα και θαρραλέα πως η πείρα του του αποκάλυψε την απλή και γι’ αυτό πολύτιμη αλήθεια του σολωμικού στίχου: «δεν το ‘λπιζα να ‘ν’ η ζωή μέγα καλό και πρώτο!» Αν τους μεταδώσει κάτι τέτοιο, και ο ίδιος θα πρέπει να αισθάνεται ικανοποιημένος για την προσφορά του, αλλά προπάντων οι νέοι κάτι θα έχουν κερδίσει από μας τους «ώριμους». Ίσως να τους γλιτώσουμε από άσκοπες και βασανιστικές περιπλανήσεις στους χώρους, όπου πληγώσαμε και μεις τα νιάτα μας και όπου έχουν απομείνει πολλοί από τους πιο εκλεκτούς συντρόφους μας.

Παιδεία ή υπνοπαιδεία, Αθήνα 1976

Λέξεις – όροι

Σπινόζα: Ολλανδός φιλόσοφος του 17ου αι. Έργο του η “Ηθική”.

μυκτηρίζω: περιφρονώ, χλευάζω, ειρωνεύομαι, περιγελώ

Προτεινόμενες δραστηριότητες

Α. Να γράψετε την περίληψη του κειμένου ( 100 -120 λέξεις ).

Β. “…πρέπει να κατανοούμε και όχι να κατηγορούμε ή να περιγελούμε”:

Σε μια παράγραφο ( 80 – 100 λέξεων ), να σχολιάσετε το περιεχόμενο της παραπάνω φράσης.

Γ. Ο Ανδρόνικος επισημαίνει ότι οι άνθρωποι μεγαλύτερης γενιάς πολλές φορές υιοθετούν δύο ακραίες συμπεριφορές απέναντι στους νέους. Αφού τις εντοπίσετε και τις καταγράψετε με παραπομπές στο κείμενο, να σχολιάσετε την πρόθεση του συγγραφέα στο συγκεκριμένο σημείο.

Δ. Να δώσετε από μια συνώνυμη λέξη για τις παρακάτω λέξεις που συναντάμε στο κείμενο:

ζητούν, ρήση, υπόλογοι, υπερθεματίσουν, ευκολία

Ε. Η δική μας εποχή φαντάζει αρκετά μακρινή και διαφορετική από την κοινωνία στην οποία ζούσε ο Μανώλης Ανδρόνικος. Οι αλλαγές είναι ταχύτατες, η ρευστότητα και η αβεβαιότητα είναι ο κανόνας της ζωής μας. Σε ένα άρθρο που θα δημοσιευτεί στην ιστοσελίδα του σχολείου σας ( 500 – 600  λέξεις ) να αναφερθείτε στα εφόδια που χρειάζεται ο νέος άνθρωπος, ώστε να μπορέσει να λειτουργήσει σε αυτό το κοινωνικό πλαίσιο. Ο μεγαλύτερος άνθρωπος μπορεί να βοηθήσει τον νεώτερο σ’αυτή του την προσπάθεια; Αν ναι, με ποιους τρόπους θα μπορούσε να συμβεί αυτό;

• By Ρίτα Σουλάρη
• Έκθεση, Προτεινόμενα κριτήρια έκθεσης, Σημειώσεις για την Έκθεση

Η τεχνική και το ιδεώδες – Προτεινόμενο θέμα Έκθεσης

Με τον τίτλο “Η τεχνική και το ιδεώδες” δημοσιεύτηκε στο Βήμα στις 07 – 06 – 1998 το κείμενο που ακολουθεί. Συγγραφέας του είναι ο στοχαστής Παναγιώτης Κονδύλης. Το κείμενο είναι εξαιρετικά επίκαιρο και σήμερα, όπως και όλη η ρηξικέλευθη σκέψη του Κονδύλη. Υπάρχουν κείμενα και άφθονο υλικό στο διαδίκτυο, για όποια και για όποιον θα επιθυμούσε να έρθει σε επαφή με το έργο του. Δυστυχώς χάθηκε πρόωρα, την ίδια χρονιά που δημοσιεύεται το κείμενο που παραθέτουμε. Τα βιβλία του και εν γένει η σκέψη του θεωρούνται σημεία αναφοράς για την Πολιτική Φιλοσοφία και σκέψη.

Στη συνέχεια, παραθέτουμε το κείμενο. Πιστεύουμε ότι μπορεί να βοηθήσει την υποψήφια και τον υποψήφιο να κατανοήσει δύσκολες έννοιες – όπως τη μαζοποίηση, τα βιοηθικά και βιοπεριβαλλοντικά διλήμματα  – καθώς ο Κονδύλης κατορθώνει παραθέτοντας και την ιστορική πορεία του φαινομένου να μας εισάγει στην κατανόησή του. Φυσικά, εδώ πρέπει να τονίσουμε ότι σε τέτοιου είδους κείμενα, το σημαντικό είναι η αναγνώστρια και ο αναγνώστης να συνειδητοποιούν ότι όσο πλησιάζουμε ένα φαινόμενο, τόσο πολλαπλασιάζονται τα ερωτήματα και λιγοστεύουν οι απαντήσεις.

Η τεχνική και το ιδεώδες

Οι νεώτερες συζητήσεις περί τεχνικής στρέφονται γύρω από δύο μεγάλα θέματα. Αφενός, πρόκειται για τις επιπτώσεις του τεχνικού τρόπου σκέψης και της τεχνικής πράξης πάνω στην “ουσία” ή στην “ανθρωπιά” του ανθρώπου ως προσώπου. Αφετέρου, πρόκειται για τις συνέπειες των τεχνικών εξελίξεων σε ό,τι αφορά την ανθρωπότητα ως σύνολο, η οποία αυτή τη φορά – καθώς ενδιαφέρει η ζωή και η επιβίωσή της – θεωρείται ως συλλογική οντότητα και ως βιολογικό είδος. Πάνω στα δύο αυτά προβλήματα διατυπώθηκαν όλες οι δυνατές αισιόδοξες ή απαισιόδοξες απόψεις και δεν είναι δυνατό να πει κανείς κάτι σχετικά δίχως να επαναλάβει πράγματα ήδη ειπωμένα. Δεν είναι αυτή η πρόθεσή μας. Εμάς μας ενδιαφέρει περισσότερο η ενδεικτική σημασία του γεγονότος ότι κατά τις τελευταίες δεκαετίες το κέντρο βάρους της συζήτησης μετατοπίστηκε από το πρώτο θέμα στο δεύτερο. Ασφαλώς τα δύο θέματα διασταυρώνονται σε ουσιώδη σημεία, προπαντός αν κάποιος, σκεπτόμενος με το πνεύμα της ανθρωπιστικής παράδοσης, πιστεύει ότι η επιβίωση είναι δυνατή και εύλογη μονάχα ως ηθικά αγαθός βίος. Ωστόσο, η διαφορά ανάμεσα στις δύο προβληματικές παραμένει εννοιολογικά σαφής και μεθοδικά χρήσιμη. Και η μετάβαση από το ιδεώδες της ολόπλευρης προσωπικότητας στο ιδεώδες της συλλογικής επιβίωσης σημαδεύει μια βαθιά ιστορική τομή.

Η αύξουσα απόσταση ανάμεσα στην ανθρωπιστική και στην τεχνική παιδεία αποτυπώθηκε κατά τη δεκαετία του 1960 στη γνωστή ρήση για τις δύο “κουλτούρες”. Η ρήση αυτή γεννούσε την εντύπωση ότι δύο περίπου ισοδύναμες τάσεις αναμετριούνται και η έκβαση της αναμέτρησης παραμένει ανοιχτή. Η τέτοια εντύπωση ήταν απατηλή. Η ραγδαία ανάπτυξη της τεχνικής μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο είχε προδιαγράψει την κατάρρευση της ανθρωπιστικής παιδείας και μόνο η επήρεια του νόμου της αδράνειας διασφάλιζε τη σχετικά μακρά επιβίωση του αστικού πνεύματος μέσα στον κόσμο της μαζικής δημοκρατίας. Έτσι, η κατάρρευση πήρε τη μορφή ανώδυνου θανάτου, τον οποίο ακολούθησε μια πολυτελής κηδεία. Ακριβώς όταν πρωτοδιατυπώθηκε η παραπάνω ρήση, η ανθρωπιστική παιδεία έχανε την τελευταία της μάχη ενάντια στις ενωμένες δυνάμεις της πολιτισμικής επανάστασης και της οικονομίας, οι οποίες παρά την αντίθεσή τους, ασπάζονταν από κοινού το σύνθημα ότι η παιδεία πρέπει να τεθεί στην υπηρεσία της “πράξης” και της “κοινωνίας”. Με τις λέξεις αυτές η κάθε πλευρά εννοούσε κάτι διαφορετικό. Δεν ήταν δύσκολο όμως να προβλέψει κανείς τίνος η ερμηνεία θα επικρατούσε.

Αισθητική του παλιατζίδικου

Ωστόσο η πολιτισμική επανάσταση της δεκαετίας του 1960 και του 1970 προχώρησε ακόμη περισσότερο. Υιοθέτησε βασικά μοτίβα της παλαιότερης καλλιτεχνικής avant-garde και προλείανε τον δρόμο του «μεταμοντερνισμού» γκρεμίζοντας τις ιεραρχίες του ανθρωπιστικού παιδευτικού κανόνα και νομιμοποιώντας ό,τι πριν φαινόταν καθημερινό ή τετριμμένο μέσω της σουρεαλιστικής «αισθητικής του παλιατζίδικου». Παράλληλα αποσυντέθηκε το ιδεώδες της προσωπικότητας που θεμελιωνόταν στις ιεραρχίες αυτές, κάνοντας τόπο στην αντίληψη ενός ρευστού εγώ, ανοιχτού σε όλες τις δυνατότητες της «αυτοπραγμάτωσης». Η πρόθεση ήταν χειραφετητική, όμως το χειροπιαστό αποτέλεσμα ήταν η διαμόρφωση και ενίσχυση των πνευματικών στάσεων οι οποίες συνυφαίνονται με τη λειτουργία μιας μαζικής δημοκρατίας, στηριζόμενης στη μαζική παραγωγή και στη μαζική κατανάλωση.

Η αντίθεση ανάμεσα στις «δύο κουλτούρες», υπό την έννοια δύο διαφορετικών παιδευτικών ιδεωδών, διευθετήθηκε έτσι από μόνη της, μολονότι όσοι τράφηκαν με την ανθρωπιστική παιδεία το κατάλαβαν αυτό πολύ αργά και πολύ απρόθυμα. Τη δραστική τούτη λύση την επέβαλαν αντικειμενικοί λόγοι και όχι π.χ. η πρωταρχική και αθεράπευτη ασυμβιβασία της ανθρωπιστικής παιδείας με την τεχνική καθ’ εαυτήν. Μέσα στην αστική – ανθρωπιστική ιεραρχία των πνευματικών αξιών η επιστήμη κατείχε υψηλότατη θέση, στενά δεμένη μαζί της ήταν η τεχνική, και ο μεγάλος τεχνικός ­ είτε ως μοναχικός εφευρέτης είτε ως δαμαστής των φυσικών δυνάμεων για οικονομικούς σκοπούς ­ πρόβαλλε ως νέος Προμηθέας μέσα στο πάνθεο των μεγάλων ατόμων, δίπλα στον καλλιτέχνη και στον φιλόσοφο. Ηταν και ο ίδιος αδρή ενσάρκωση του αστικού ιδεώδους της προσωπικότητας και η εργασία του όφειλε να δημιουργήσει τις υλικές προϋποθέσεις για την ελεύθερη ανάπτυξη της προσωπικότητας εν γένει. Ωστε η τεχνική όφειλε να υπηρετήσει την ανάπτυξη εκείνου το οποίο θεωρούσε κανείς ως άξιο να αναπτυχθεί με βάση το ανθρωπιστικό ιδεώδες της προσωπικότητας.

Αυτή ήταν η αστικοφιλελεύθερη σύνθεση τεχνικής και ανθρωπισμού και η μαρξιστική ουτοπία μιας εκτεχνικευμένης κοινωνίας ελεύθερων ολόπλευρων ατόμων δεν ήταν παρά η εσχατολογική εκδοχή τούτης της σύνθεσης. Την τεχνική δεν τη θεωρούσαν ως ύβριν ο αστός ή ο ανθρωπιστής, παρά τη μομφή αυτή τη διατύπωσαν πρώτοι οι πατριαρχικοί αριστοκράτες μεγαλογαιοκτήμονες και οι εκπρόσωποι του κλασικού συντηρητισμού, τον κόσμο των οποίων τον σάρωσε η δεύτερη βιομηχανική επανάσταση. Μεταγενέστεροι εχθροί του φιλελευθερισμού υποστήριξαν, αντίθετα, ότι η τεχνική πρέπει να κατανοηθεί μάλλον ως ειμαρμένη παρά ως ύβρις και ότι η κατάφαση αυτής της ειμαρμένης, πέραν ανθρωπιστικών ελπίδων ή συντηρητικών αρών, θα μπορούσε να καταστήσει τον «Εργάτη» (Jünger) ή τους «Καίσαρες της Βιομηχανίας» (Spengler) ικανούς για μεγάλα ιστορικά επιτεύγματα.

«Δεξιά» και «αριστερά» καταφύγια

Μετά την αποσύνθεση του κλασικού συντηρητισμού η μομφή της ύβρεως παραχείμασε σε διάφορα «δεξιά» και «αριστερά» καταφύγια. Εγινε και πάλι επίκαιρη όταν ο ανταγωνισμός ανάμεσα στις «δύο κουλτούρες» έληξε λόγω ατροφίας της μιας τους και όταν το ζήτημα της τεχνικής άρχισε πλέον να εξετάζεται όχι στην ατομικιστική προοπτική του ανθρωπιστικού παιδευτικού ιδεώδους αλλά κυρίως σε συνάρτηση με τη συλλογική επιβίωση. Η στροφή αυτή απέρρευσε από έναν διπλό φόβο: τον φόβο μπροστά σε έναν ατομικό πόλεμο και σε μιαν οικολογική κατάρρευση. Και στις δύο περιπτώσεις το παράδοξο είναι ότι όσο μεγαλώνει ο φόβος τόσο πιο απαραίτητη γίνεται η τεχνική, έτσι ώστε αποκλείεται η επιστροφή σε συνθήκες όπου θα έλειπαν όσοι κίνδυνοι γέννησε ακριβώς η τεχνική. Η ύπαρξη των ατομικών όπλων εξανάγκασε καθ’ εαυτήν τους πρωταγωνιστές του Ψυχρού Πολέμου να διευρύνουν και να τελειοποιήσουν τα οπλοστάσιά τους ήδη προκειμένου να διαθέτουν δυνατότητα αποτροπής. Η πιθανότητα και η καταστροφικότητα ενός ατομικού πολέμου αυξανόταν παράλληλα με την προσπάθεια της αποτροπής, δηλαδή της παρεμπόδισης του πολέμου διά μέσου επιπρόσθετης τεχνικής προόδου. Ο φαύλος κύκλος τερματίστηκε όχι από την εσωτερική λογική αυτής της κατάστασης αλλά από εξωτερικούς παράγοντες, οι οποίοι εξανάγκασαν σε υποχώρηση τον έναν από τους δύο ανταγωνιστές.

Πολύ λιγότερο πρέπει να αναμένεται η επέμβαση του από μηχανής θεού στον οικολογικό τομέα. Αν εδώ υπάρχει πράγματι κάποια διέξοδος, αυτή είναι ότι η τεχνική θα εξουδετερώσει η ίδια τις ανεπιθύμητες παρενέργειές της. Παράγει όμως αυτές τις παρενέργειες ακριβώς επειδή η αναπαραγωγή της κοινωνικής ζωής εξαρτάται όλο και περισσότερο από τεχνικές διαδικασίες και εξελίξεις. Ακόμη και οι σφοδρότεροι κατήγοροι της σύγχρονης τεχνικής δεν θα μπορέσουν να αμφισβητήσουν ότι χωρίς υψηλή εκτεχνίκευση θα κατέρρεε ο ανεφοδιασμός των σημερινών μαζικών κοινωνιών. Ήδη η διατροφή έξι (και αύριο οχτώ ή δέκα) δισεκατομμυρίων ανθρώπων καθιστά αναπόδραστες εκτεταμένες τεχνικές επεμβάσεις στη φύση και η οικολογική επιβάρυνση θα αυξηθεί αναγκαστικά στον βαθμό που οι παγκόσμιες καταναλωτικές προσδοκίες θα προσανατολισθούν στο δυτικό πρότυπο. Ο φόβος μπροστά στις συνέπειες της τεχνικής και οι τεχνικές ανάγκες της κοινωνίας αυξάνονται παράλληλα, ενώ τόσο ο φόβος όσο και οι ανάγκες ανάγονται σε υπαρξιακά – βιολογικά αίτια.

Δεν ενδείκνυται πάντοτε να κάνει κανείς την ανάγκη φιλοτιμία, συχνά όμως το απαιτούν οι εκάστοτε ιδεολογικές ανάγκες. Σύμφωνα με τον τρόπο με τον οποίο η σημερινή Δύση κατανοεί και νομιμοποιεί τον εαυτό της, η τεχνική δεν είναι απλώς κάτι κοινωνικά απαραίτητο αλλά επιπλέον συνδέεται και με το δυτικό ιδεώδες περί ελευθερίας. Αφενός αποτελεί, όπως λέγεται, δημιούργημα και συνάμα επιβεβαίωση της ορθολογικότητας εκείνης, η οποία προστατεύει τα πνεύματα από τη σκοταδιστική «μεταφυσική», επομένως ενισχύει πραγματιστικές ή ανεκτικές στάσεις και έτσι εδραιώνει την πλουραλιστική δημοκρατία. Αφετέρου η τεχνική συναρτάται με ένα άλλο έρεισμα της δημοκρατίας, την ελεύθερη οικονομία. Γιατί η τελευταία χρειάζεται οπωσδήποτε την τεχνική πρόοδο και την προωθεί αδιάκοπα μέσω του ανταγωνισμού των επιχειρήσεων.

Αντιδημοκρατικός ανορθολογισμός

Τούτη η άκρως γενναιόδωρη σύνδεση της τεχνικής με μιαν ορθολογικότητα, η οποία τάχα υπηρετεί την ελευθερία, συμβάλλει ασφαλώς στην καθησύχαση των υπαρξιακών φόβων και γεννά το παρήγορο αίσθημα ότι τουλάχιστο κάνει κανείς ό,τι είναι πολιτικά και ηθικά ορθό, έστω και αν δεν γνωρίζει πού μας οδηγεί αυτό το ορθό. Αν δεν υπεισερχόταν ο ιδεολογικός – ψυχολογικός παράγοντας, θα ήσαν ηπιότερες οι μομφές που διατυπώνουν οι φύλακες της political correctness εναντίον της «εχθρότητας προς την τεχνική» ως έκφρασης ενός αντιδημοκρατικού ανορθολογισμού.

Οι μομφές αυτές γίνονται τόσο σφοδρότερες όσο περισσότερο απειλεί να διαφύγει κάθε ελέγχου ο φόβος που συνεχίζει να υπάρχει πίσω από τις καθησυχάσεις και τις παρηγόριες.

Βέβαια, παρά τις ιδεολογικές υπερασπίσεις της τεχνικής, το γόητρό της έχει μειωθεί στα τελευταία 20 χρόνια. Πρακτικά αποφασιστικό παραμένει ωστόσο το γεγονός ότι κανείς δεν έχει να προτείνει μια ρεαλιστική εναλλακτική λύση προς την τεχνική πρόοδο. Οσο καθαρότερα διαγράφεται πίσω από τον Προμηθέα ο μαθητευόμενος μάγος τόσο εντείνεται η εξάρτηση από τις εμπνεύσεις του. Εμπιστεύεται κανείς την τύχη του στην τεχνική χωρίς να την εγκωμιάζει και χωρίς να υπερβαίνει ολοκληρωτικά μιαν εσωτερική δυσπιστία. Οι πλείστοι άνθρωποι στις δυτικές κοινωνίες, αν καθόλου στοχάζονται πάνω σε τέτοια ζητήματα, ελπίζουν προφανώς ότι η τεχνική θα βρει εγκαίρως τις απαιτούμενες λύσεις. Η ελπίδα ως μορφή παραίτησης μοιάζει η ψυχολογικά προσφορότερη διέξοδος, όταν θέλει κανείς να αποφύγει μορφές παραίτησης πολύ χειρότερες.

Έτσι κι αλλιώς δεν υπάρχουν πολλές δυνατότητες επιλογής. Αν η τεχνική συνθηκολογήσει σε παγκόσμιο επίπεδο μπροστά στη δημογραφική και στην οικολογική επιβάρυνση, τότε σίγουρα μας περιμένει ο κανιβαλισμός. Υπ’ αυτήν την έννοια ο ανθρωπισμός συνεχίζει να εξαρτάται από την τεχνική. Αλλά ένας ανθρωπισμός ο οποίος με τα νώτα στον τοίχο αγωνίζεται ίσα ίσα για να αποφευχθούν οι χείριστες καταστροφές και να διασωθεί η βιολογική ουσία του είδους «άνθρωπος» είναι γι’ αυτόν και μόνο τον λόγο ένας κολοβωμένος ανθρωπισμός. Το αστικοφιλελεύθερο ανθρωπιστικό ιδεώδες κατέρρευσε εξαιτίας της τεχνικής προόδου, η οποία κατέστησε δυνατή τη μετάβαση στη μαζική δημοκρατία της μαζικής παραγωγής και της μαζικής κατανάλωσης. Αν παρ’ όλ’ αυτά η τεχνική παραμένει ο έσχατος φύλακας του ανθρωπισμού, ο λόγος είναι ότι στο μεταξύ άλλαξε ριζικά η σημασία του τελευταίου.

Πηγή

Η τεχνική και το ιδεώδες – Κάποιες παρατηρήσεις

Το κείμενο του Κονδύλη είναι εξαιρετικά πυκνό και ουσιαστικό. Παρότι υπάρχουν διασκευές του για σχολική χρήση προτιμήσαμε να το παραθέσουμε ολόκληρο, ώστε να μην επέμβουμε αυθαίρετα στις νοηματοδοήσεις του γράφοντος.

Οι προτεινόμενες ασκήσεις επί του κειμένου, είναι ασκήσεις που η μαθήτρια και ο μαθητής μπορούν να αντιμετωπίσουν. Πίστη μας είναι ότι η επαφή και με πιο απαιτητικά κείμενα βοηθά τους μαθητές να κατανοήσουν ότι τα φαινόμενα είναι πολυδυναμικά και η αλληλεπίδραση είναι συνεχής.

Προτεινόμενες ασκήσεις επί του κειμένου

Α. Το κείμενο “Η τεχνική και το ιδεώδες” δημοσιεύτηκε στον τύπο. Σε ποιο κειμενικό είδος θεωρείτε ότι ανήκει; Να εντοπίσετε τρία χαρακτηριστικά που να πιστοποιούν την απάντησή σας με παραπομπές στο κείμενο.

Β. Να εντοπίσετε την τέταρτη παράγραφο του κειμένου “Η αντίθεση ανάμεσα…ιδεώδες της προσωπικότητας” έναν τρόπο με τον οποίο αναπτύσσεται. Να αιτιολογήσετε την απάντησή σας με αναφορές στο κείμενο.

Γ. Στην τελευταία παράγραφο του κειμένου ο Κονδύλης επιλέγει να χρησιμοποιήσει και την επίκληση στο συναίσθημα ως τρόπο πειθούς. Αφού εντοπίσετε τα σημεία αιτιολογήστε την επιλογή του αυτή λαμβάνοντας υπόψη την πρόθεσή του, όπως αυτή αποτυπώνεται σε όλο το κείμενο.

Δ.  “Αν παρ’ όλ’ αυτά η τεχνική παραμένει ο έσχατος φύλακας του ανθρωπισμού, ο λόγος είναι ότι στο μεταξύ άλλαξε ριζικά η σημασία του τελευταίου”. Σε μια παράγραφο 100 – 120 λέξεων να σχολιάσετε το περιεχόμενο της παραπάνω περιόδου του κειμένου.

Ε. Να εντοπίσετε στο κείμενο τρία σημεία που ο Παναγιώτης Κονδύλης κάνει χρήση εισαγωγικών. Τι επιδιώκει στην κάθε περίπτωση;

Υποδειγματικές απαντήσεις και θεωρία

Για τις απαντήσεις σας και τυχόν απορίες μπορείτε να επικοινωνήσετε μαζί μας. Για να συμβουλευτείτε σημαντικά σημεία θεωρίας της έκθεσης μπορείτε να ανατρέξετε εδώ. Η σελίδα ανανεώνεται σε τακτά χρονικά διαστήματα με εκπαιδευτικό υλικό και προτεινόμενα θέματα Έκθεσης. Για τον τρόπο διδασκαλίας του μαθήματος στο Φιλολογικό ανατρέξτε εδώ.

• By Μάκης Τσελέντης
• Έκθεση, Ευρετήριο Κειμένων, Προτεινόμενα κριτήρια έκθεσης

Εκπαιδευτικό υλικό για την Έκθεση

Ο γραπτός λόγος απαιτεί μελέτη και κυρίως εξάσκηση. Σε αυτή τη σελίδα δημοσιεύουμε σε μορφή καταλόγου εκπαιδευτικό υλικό για την έκθεση. Πρόκειται για το ευρετήριο των κειμένων που δημοσιεύουμε και σχετίζονται με την Έκθεση και Παραγωγή Λόγου. Μπορείτε να ανατρέξετε και στις αντίστοιχες σελίδες για τα μαθήματα των Αρχαίων Ελληνικών και των Λατινικών.

Τα κείμενα παρουσιάζονται με αντίστροφη χρονολογική σειρά. Με αυτόν τον τρόπο το πιο πρόσφατο κείμενο βρίσκεται πάντα στην αρχή του καταλόγου.

Στο τέλος του καταλόγου μπορείτε να δείτε και τα προτεινόμενα θέματα Έκθεσης και πάλι με αντίστροφη χρονολογική σειρά.

Η Έκθεση ως βάση του προγράμματος Σπουδών

Η βάση του προγράμματος σπουδών του Φιλολογικού είναι το μάθημα της έκθεσης. Ας ξαναθυμηθούμε τους λόγους αυτής της επιλογής.

• Μέσω της Έκθεσης μαθαίνουμε να συγκροτούμε τη σκέψη μας και να την αποτυπώνουμε με σαφήνεια.

• Μαθαίνουμε τη σημασία της Δομής σε κάθε γραπτό Κείμενο, κάτι που επηρεάζει θετικά κάθε γραπτό μας ανεξάρτητα Γνωστικού Αντικειμένου.

• Μαθαίνουμε να εκφραζόμαστε με διαφορετικούς τρόπους, ανάλογα με το επικοινωνιακό περιβάλλον στο οποίο βρισκόμαστε.

• Μπορούμε να αναπτύξουμε τις Τεχνικές που τελειοποιούμε στην Έκθεση και στα υπόλοιπα Γνωστικά Αντικείμενα. Χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι η Περίληψη. Δουλεύοντας αυτές τις Τεχνικές έχουμε τη δυνατότητα να κάνουμε πύκνωση και να εντοπίζουμε τα ουσιαστικά σημεία κάθε κειμένου.

• Μας στηρίζει και στα υπόλοιπα βήματά μας εκτός της σχολικής ζωής. Ως ενήλικες θα κληθούμε αρκετές φορές να συντάξουμε και να παρουσιάσουμε απόψεις και θέσεις.

Εκπαιδευτικό Υλικό για την Έκθεση 

• Θεωρία της αφήγησης από το Π.Ι. Κύπρου: Εξαιρετική δουλειά από τη συνάδελφο Μαρία Παπαλεοντίου. Πρόκειται για υλικό από κύκλο σεμιναρίων που διοργάνωσε το Παιδαγωγικό Ινστιτούτο της Κύπρου.
• Οι αφηγηματικοί τρόποι ως μέρος των αφηγηματικών τεχνικών: Σε ένα λογοτεχνικό κείμενο συναντάμε συνήθως έναν συνδυασμό αφηγηματικών τρόπων. Οι σημαντικότεροι από αυτούς αναλύονται με παραδείγματα στο κείμενό μας.
• Ο χρόνος της αφήγησης: Ο χρόνος της αφήγησης στο λογοτεχνικό κείμενο σε σχέση με τον χρόνο της ιστορίας: Εντοπίζουμε τα επίπεδα και τις βασικές τεχνικές της παρουσίασής τους.
• Το είδος του αφηγητή: Το είδος του αφηγητή είναι η βασικότερη αφηγηματική τεχνική που καλούμαστε να εντοπίσουμε σε ένα λογοτεχνικό κείμενο. Εντοπίζουμε το αν έχουμε παντογνώστη – αφηγητή ή αφηγητή – πρόσωπο. Στη συνέχεια, εντοπίζουμε την εστίαση (μηδενική ή εσωτερική) και το αν ο αφηγητής είναι ετεροδιηγητικός ή ομοδιηγητικός.
• Η συνοχή στην παράγραφο και στο κείμενο: Με ποιους τρόπους επιτυγχάνεται η συνοχή στην παράγραφο και στο κείμενο στα δοκίμια πειθούς και στα άρθρα. Χαρακτηριστικά αναφέρουμε τη χρήση των διαρθρωτικών λέξεων, των αντωνυμιών, την επανάληψη εννοιών και φράσεων και τη διατήρηση ενιαίου ύφους.
• Η διακειμενικότητα μέσα από παραδείγματα: Η διακειμενικότητα είναι ένας σχετικά νέος όρος στην κειμενική θεωρία. Πολύ συχνά συναντάμε τον όρο σε θεωρητικά κείμενα που σχετίζονται τόσο με το μάθημα της Έκθεσης, όσο και με τη Λογοτεχνία στο πλήρες εύρος της έννοιας. Μέσα από παραδείγματα κλασικών λογοτεχνικών έργων επιχειρούμε να προσεγγίσουμε τη συγκεκριμένη έννοια. 
• Τι είναι η αλληγορία: Η αλληγορία βασίζεται στη μεταφορά. Ανήκει στην ίδια κατηγορία σκέψης. Πολλές φορές ένα ολόκληρο κείμενο, όπως η αριστουργηματική νουβέλα του Ernest Hemingway “Ο γέρος και η θάλασσα” αποτελεί μια αλληγορία.
• Η Μεταφορά ως τρόπος σκέψης και κατανόησης: Η μεταφορά δεν είναι μόνο σχήμα λόγου. Η βασική της λειτουργία δεν περιορίζεται στο να διακοσμεί τη σκέψη και τις προτάσεις μας. Η σύγχρονη έρευνα καταδεικνύει ότι πρόκειται για μια σύμφυτη γνωσιακή ικανότητα στον άνθρωπο. Χωρίς τη μεταφορά ο άνθρωπος αδυνατεί να κατανοήσει και να ερμηνεύσει τον κόσμο γύρω του.
• Στοχαστικό Δοκίμιο: Στο κείμενό μας παρουσιάζονται τα βασικά χαρακτηριστικά που πρέπει να έχει ένα κείμενο για να χαρακτηριστεί ως στοχαστικό δοκίμιο. Πρόκειται για τα πιο σύνθετα κείμενα, καθώς τα όρια ανάμεσα στη Λογοτεχνία και το Δοκίμιο είναι δυσδιάκριτα. 
• Αποδεικτικό Δοκίμιο: Η συνηθέστερη μορφή δοκιμίων. Εξετάζουμε τα βασικά χαρακτηριστικά και τους τρόπους με τους οποίους μπορούμε να αποκρυπτογραφήσουμε δύσκολες και σύνθετες έννοιες στο κείμενο. 
• Χαρακτηριστικά του Δοκιμίου: Μια συνολική αποτίμηση του Δοκιμίου ως κειμενικού είδους. Ας μην ξεχνάμε ότι η λέξη δοκίμιο σημαίνει δοκιμή. Ο πρώτος που χρησιμοποίησε τον όρο ήταν ο Γάλλος Michel de Montaigne. Στα σύγχρονα Ελληνικά γράμματα τον όρο έφερε ο Γιώργος Σεφέρης με το έργο του Δοκιμές.
• Επίκληση στο Συναίσθημα: Αναλύονται οι τρόποι με τους οποίους κάνουμε επίκληση στο συναίσθημα στον γραπτό λόγο. Κάποιοι από αυτούς δεν είναι άμεσα αντιληπτοί και χρειάζεται προσοχή στην ανάγνωση του κειμένου μας για να τους εντοπίσουμε.
• Επίκληση στη Λογική: Ο πιο συνηθισμένος τρόπος οργάνωσης του περιεχομένου ενός άρθρου, μιας ομιλίας ή ενός δοκιμίου πειθούς. Με την επίκληση στη λογική η κειμενογράφος δείχνει ότι σέβεται τη δυνατότητα των αναγνωστών να κρίνουν.
• Τρόποι και Μέσα Πειθούς: Είναι σημαντικό να μπορούμε να εντοπίσουμε τους τρόπους με τους οποίους επιλέγεται να συγκροτηθεί η σκέψη του γράφοντος. Σε αυτή την προσπάθεια πρώτα εντοπίζουμε τα μέσα πειθούς, τα οποία καθορίζουν και τον τρόπο πειθούς.
• Η Επικοινωνιακή Πρόθεση: Κάθε κείμενο γράφεται με βάση την πρόθεση της συγγραφέως του. Εντοπίζοντας σωστά αυτή την πρόθεση και μάλιστα μέσα στο επικοινωνιακό πλαίσιο που συγκροτείται είναι το πρώτο βήμα για την καλύτερη κατανόησή του. 

Το Εκπαιδευτικό υλικό για την Έκθεση και η πρακτική στην τάξη

Είναι πάγια αρχή μας το μάθημα της Έκθεσης να διδάσκεται από δύο διδάσκοντες. Πέραν όμως της διδασκαλίας και της παρουσίασης των περισσότερο θεωρητικών σημείων, η βελτίωση στην έκθεση έρχεται γράφοντας. Και μάλιστα, γράφοντας στον χώρο του Φροντιστηρίου σε σταθερή εβδομαδιαία βάση. Οι διδάσκοντες έρχονται αρωγοί σε αυτή την προσπάθεια των παιδιών καθοδηγώντας και ενισχύοντας τις δυνατότητες γραπτής έκφρασης.

Μπορείτε να ενημερωθείτε από τα Προγράμματα σπουδών μας για τα τμήματα έκθεσης του Φιλολογικού για όλες τις τάξεις και κατευθύνσεις.

Προτεινόμενα θέματα Έκθεσης 

“Η καλλιτεχνική έκφραση“: Σε μια εποχή που οι κοινωνίες είναι αναγκαστικά πολυπολιτισμικές είναι απαραίτητο να διαφυλάσσεται η ελευθερία του δημιουργού. Αυτό πρέπει να γίνεται ωστόσο, – σήμερα περισσότερο από ποτέ – μέσα σε ένα πλαίσιο σεβασμού του διαφορετικού. Ο Νάσος Βαγενάς καταθέτει τον προβληματισμό του και μας καλεί να θέσουμε νέα ερωτήματα που διαρκώς η εποχή μας γεννά.

“Ηλεκτρονική βιβλιοθήκη“: Το κείμενο της Μαριάννας Τζιαντζή εστιάζει στις αλλαγές που φέρει η νέα πραγματικότητα της ψηφιακής γνώσης. Οι νέες αναγνωστικές συνήθειες αποτελούν σύμπτωμα μιας ευρύτερης αλλαγής που συμβαίνει με γοργούς ρυθμούς γύρω μας. Ίσως η ανάγνωση βιβλίων να γίνεται κάποιες φορές ανάγνωση ψηφιακών καταλόγων…

“Για τους νέους“: Παραθέτουμε το δοκίμιο του Μανώλη Ανδρόνικου, το οποίο εστιάζει στον τρόπο με τον οποίο οι μεγαλύτεροι συνηθίζουν να βλέπουν τους νέους ανθρώπους. Το κείμενο είναι και σήμερα επίκαιρο καθώς ο δοκιμιογράφος μας επισημαίνει την ανθρώπινη τάση να λειτουργούμε με στερεότυπα και να κατηγοριοποιούμε άκριτα. Ιδιαίτερα ενδιαφέρουσες είναι και οι προτάσεις που κάνει. Μια ματιά νηφάλια, που μας καλεί να βλέπουμε τα πράγματα γύρω μας λιγότερο μονοδιάστατα και απόλυτα.

“Η τεχνική και το ιδεώδες“:  Εξαιρετικό κείμενο του Παναγιώτη Κονδύλη. Ξεκινώντας από την τεχνολογία και την επικράτησή της στη ζωή μας, ο Κονδύλης εστιάζει στην κρίση αλλά και στην αναγκαιότητα της ανθρωπιστικής παιδείας. Η έλλειψή της γεννά φαινόμενα μαζοποίησης και αδιαφορίας.

“Οι περιπέτειες της ανάγνωσης“: Πλήρες κριτήριο αξιολόγησης για το ΕΠΑΛ, σύμφωνα με το νέο σύστημα εξετάσεων. Περιλαμβάνει δύο κείμενα. Ένα δοκίμιο ( το μη λογοτεχνικό κείμενο ) και ένα ποίημα. Μπορείτε να το διαβάσετε, να απαντήσετε στις ερωτήσεις και να επικοινωνήσετε μαζί μας για ενδεικτικές απαντήσεις και ενδεχόμενες διορθώσεις.

• By Ρίτα Σουλάρη
• Διδασκαλία Έκθεσης, Έκθεση, Εκπαιδευτικό Υλικό, Θεωρία Έκθεσης, Σημειώσεις για την Έκθεση, Χαρακτηριστικά του Δοκιμίου

Στοχαστικό Δοκίμιο

Στοχαστικό Δοκίμιο χαρακτηρίζουμε ένα δοκιμιακό κείμενο, το οποίο προσεγγίζει τη λογοτεχνία. Ας παρατηρήσουμε στο σημείο αυτό ότι στη σύγχρονη κειμενική θεωρία ο ορισμός του τι μπορεί να θεωρηθεί λογοτεχνία είναι ιδιαίτερα διευρυμένος. Όπως κάθε δοκίμιο, το στοχαστικό δοκίμιο είναι μια δοκιμή, μια προσπάθεια της δοκιμιογράφου να επικοινωνήσει, να θίξει, να προβληματίσει. Κυρίως, όμως να τέρψει.

Στοχαστικό Δοκίμιο – Βασικά Χαρακτηριστικά

• Η Πρόθεση: Βασικός στόχος του δοκιμιογράφου είναι να τέρψει τον αναγνώστη του. Ακόμα και όταν το θέμα που θίγεται είναι δυσάρεστο, ο τρόπος που προσεγγίζεται στοχεύει στην αισθητική απόλαυση της αναγνώστριας και του αναγνώστη.

• Ο Τρόπος Πειθούς: Η επίκληση στο συναίσθημα είναι ο κυρίαρχος τρόπος πειθούς στο στοχαστικό δοκίμιο. Η δοκιμιογράφος μπορεί να κάνει ελεύθερο συνειρμό, να χρησιμοποιήσει περιγραφή και αφήγηση και ο λόγος της να είναι εικονοπλαστικός. Όπως έχει προαναφερθεί ένα κείμενο είναι ζωντανός οργανισμός. Σπάνια συναντούμε μόνον έναν τρόπο πειθούς σε ένα κείμενο. Αυτό που μας καθοδηγεί είναι ποιος τρόπος πειθούς είναι αυτός που κυριαρχεί.

• Το Πρόσωπο: Το στοχαστικό δοκίμιο χαρακτηρίζεται από τον προσωπικό τόνο του δοκιμιογράφου. Πολλές φορές το κείμενο μας δίνει την εντύπωση μιας εξομολόγησης. Ο γράφων μας καλεί να αισθανθούμε το θέμα από τη δική του οπτική, επιλέγει την προσωπική προσέγγιση. Είναι επόμενο, λοιπόν, το πρόσωπο που κυριαρχεί να είναι συνήθως το α’ ενικό.

Μορφολογικά Χαρακτηριστικά

• Η Χρήση της Γλώσσας: Ο εικονοπλαστικός λόγος που επιλέγεται από τον δοκιμιογράφο οδηγεί στη μεταφορική – συνυποδηλωτική χρήση της γλώσσας. Μεταφορές και ποιητικές εικόνες είναι συνηθισμένες σε ένα στοχαστικό δοκίμιο. 

• Το Υφος: Η χρήση της γλώσσας πολλές φορές οδηγεί σε ένα ύφος γλαφυρό και λογοτεχνικό. Ακόμα όμως και όταν το ύφος είναι απλό, καθημερινό αυτό που ξεχωρίζει το στοχαστικό δοκίμιο είναι η αμεσότητα και η οικειότητα που επιτυγχάνεται κατά την ανάγνωσή του.

• Το Θέμα: Το στοχαστικό δοκίμιο προσφέρει μεγάλη ευελιξία όσον αφορά το θέμα του δοκιμίου. Η δοκιμιογράφος μπορεί να αντλήσει το θέμα της από τον χώρο της τέχνης ή τον ευρύτερο κοινωνικό, πολιτικό ή ηθικό. Σε κάθε περίπτωση μπορούμε να γράψουμε ένα δοκίμιο για οποιοδήποτε θέμα. Η προϋπόθεση που πρέπει να τηρείται είναι ότι το θέμα του δοκιμίου έχει ένα ευρύτερο κοινωνικό ενδιαφέρον. Ο τρόπος προσέγγισης είναι στη διακριτική ευχέρεια της γραφούσης. 

• Η Οπτική: Η εστίαση είναι καθαρά προσωπική. Ο δοκιμιογράφος δεν ανησυχεί για το κατά πόσον θα φανεί υποκειμενικός. Θα λέγαμε, αντίθετα, ότι αυτή η υποκειμενικότητα είναι ζητούμενο και ενισχύει την αίσθηση της αμεσότητας και οικειότητας στο κείμενο. 

• Η Οργάνωση: Το στοχαστικό δοκίμιο δεν χαρακτηρίζεται από την αυστηρή τριμερή διάταξη του δοκιμίου πειθούς. Αντίθετα, αυτό που κυριαρχεί είναι μια γραφή συνειρμική, η οποία πολλές φορές δίνει την αίσθηση της συζήτησης. Ας λάβουμε υπόψη μας στο σημείο αυτό πως αυτός ο τρόπος γραφής είναι εξαιρετικά δύσκολος.

Τα σύγχρονα στοχαστικά δοκίμια

Τα όρια ανάμεσα σε ένα λογοτεχνικό κείμενο και ένα σύγχρονο στοχαστικό δοκίμιο δεν είναι εύκολα διακριτά. Θα λέγαμε, μάλιστα, ότι είναι ευχάριστο να παρατηρούμε αυτή την ανάμειξη των κειμενικών ειδών, διότι αυτό προωθεί τον πειραματισμό και τη ροή της δημιουργίας. Θα θέλαμε να σταθούμε στον Γιώργο Ιωάννου και στο μικρό του διήγημα “Μες στους Προσφυγικούς Συνοικισμούς”, ένα αριστούργημα απλής, υπέροχης γραφής. Διαβάζοντας το διαπιστώσουμε ότι το κείμενο είναι βαθύτατα λογοτεχνικό και ότι έχει αρκετά σημεία που θα μπορούσαν να βρίσκονται σε ένα στοχαστικό δοκίμιο.

Στην ιστοσελίδα μας (filologiko.ελ) θα συναντήσετε επιπλέον εκπαιδευτικό υλικό καθώς και εκπαιδευτικά video, στα οποία έχουν πρόσβαση οι μαθητές του Φιλολογικού Φροντιστηρίου.

• By Ρίτα Σουλάρη
• Διδασκαλία Έκθεσης, Δοκίμιο, Έκθεση, Εκπαιδευτικό Υλικό, Θεωρία Έκθεσης, Σημειώσεις για την Έκθεση, Υποδείγματα ερωτήσεων και απαντήσεων, Χαρακτηριστικά του Δοκιμίου

Αποδεικτικό Δοκίμιο – Σημειώσεις για την Έκθεση

Αποδεικτικό δοκίμιο ή δοκίμιο πειθούς ονομάζουμε τη πιο συνηθισμένη κατηγορία δοκιμίων. Για να χαρακτηρίσουμε ως δοκίμιο πειθούς ένα κείμενο, πρέπει να πληρούνται κάποιες προϋποθέσεις. Στο αποδεικτικό δοκίμιο,  ο κυρίαρχος Τρόπος Πειθούς είναι η  επίκληση στη λογική . Από αυτήν ακριβώς την επιλογή απορρέουν και τα συγκεκριμένα χαρακτηριστικά που εντοπίζουμε σε αυτή την κατηγορία κειμένων.

Αποδεικτικό Δοκίμιο – Τα Βασικά Χαρακτηριστικά

Ας εξετάσουμε πιο αναλυτικά ορισμένα από τα βασικά χαρακτηριστικά, τα οποία μας επιτρέπουν να χαρακτηρίσουμε ένα κείμενο ως αποδεικτικό δοκίμιο.

• Το Θέμα: Η συντάκτρια ή ο συντάκτης ενός δοκιμίου πειθούς μπορεί να αφορμάται από την επικαιρότητα και να επιθυμεί να καταγράψει τον προβληματισμό του. Ενδέχεται να τον απασχολεί κάποιο περισσότερο διαχρονικό ζήτημα. Σε κάθε περίπτωση, ωστόσο, το κείμενό του απευθύνεται σε ένα ευρύ κοινό με την έννοια ότι ακόμα και αν ξεκινά από μια προσωπική βάση, το δοκίμιο γράφεται διότι το θέμα του έχει κοινωνικό ενδιαφέρον. Αυτό είναι το πλέον βασικό χαρακτηριστικό που ανιχνεύουμε διαβάζοντας ένα τέτοιου είδους κείμενο. Θα μπορούσαμε να πούμε ότι στο δοκίμιο, το άτομο ως πολίτης συναντά το κοινωνικό δείχνοντας έμπρακτο ενδιαφέρον και συμμετοχή.

• Η Πρόθεση: Η δοκιμιογράφος ή ο δοκιμιογράφος δεν επιδιώκουν απλά να μας πείσουν για μια συγκεκριμένη άποψη. Συνήθως έχουν και οι ίδιοι έναν προβληματισμό για κάποιο ευρύτερο κοινωνικό ζήτημα. Επιδιώκουν να πληροφορήσουν σφαιρικά και να κάνουν τους αναγνώστες τους κοινωνούς αυτού ακριβώς του προβληματισμού. Είναι πολύ σύνηθες, όταν τελειώνουμε την ανάγνωση του δοκιμίου, να συνειδητοποιούμε πλευρές που δεν είχαμε αντιληφθεί μέχρι να διαβάσουμε το κείμενο. Το δοκίμιο που μας κάνει να αναρωτηθούμε για όψεις ενός θέματος που δεν είχαν πέσει στην αντίληψή μας είναι ένα δοκίμιο, το οποίο υπηρετεί την κοινωνική του λειτουργία. 

Οι Τρόποι και τα Μέσα Πειθούς

 Στο Αποδεικτικό δοκίμιο μπορούμε να συναντήσουμε διαφορετικούς τρόπους και μέσα Πειθούς. Σε κάθε περίπτωση, ωστόσο, κυριαρχεί η Επίκληση στη Λογική. Το κείμενο συγκροτείται με επιχειρήματα, τα οποία βασίζονται σε τεκμήρια. Το αποδεικτικό δοκίμιο, ωστόσο,  έχει και ως στόχο να τέρψει τον αναγνώστη (δεν είναι μια επιστημονική πραγματεία) και, επομένως, ενδέχεται να υπάρχουν σημεία που η επίκληση στο συναίσθημα χρησιμοποιείται. Κάποιες φορές μπορεί να χρησιμοποιηθεί και η επίκληση στην αυθεντία. Συνήθως, η δοκιμιογράφος παραθέτει τα λόγια κάποιου τρίτου καταξιωμένου προσώπου αποσκοπώντας στην ενίσχυση της διακειμενικότητας και τη θεμελίωση των επιχειρημάτων του.

Αποδεικτικό Δοκίμιο – Μορφολογικές Επισημάνσεις

Υπάρχουν επιμέρους κοινά χαρακτηριστικά στα δοκίμια πειθούς, τα οποία μπορούμε να τα εντοπίσουμε στα ακόλουθα σημεία:

• Οργάνωση: Οι σκέψεις του συγγραφέα οργανώνονται λογικά. Ακολουθείται τριμερής δομή με σαφή πρόλογο, ανάπτυξη των ιδεών και επίλογο. Το κείμενό μας χαρακτηρίζεται από συνοχή, συνεκτικότητα, αλληλουχία και ενότητα.

• Οπτική: Ο δοκιμιογράφος επιδιώκει στο μέτρο του δυνατού να είναι αντικειμενικός. Οι σκέψεις που παραθέτει φροντίζει να βασίζονται σε τεκμήρια, τα οποία να είναι αξιόπιστα. Η επιχειρηματολογία οφείλει να είναι συγκροτημένη και καταγεγραμμένη με τρόπο ώστε η αναγνώστρια και ο αναγνώστης να μπορεί να παρακολουθήσει τη ροή της σκέψης του.

• Γλώσσα: Σε ένα αποδεικτικό δοκίμιο ο σκοπός του γράφοντος είναι να αποδώσει τα νοήματά του με σαφήνεια και καθαρότητα. Η χρήση της γλώσσας που επικρατεί είναι η αναφορική, δηλωτική. Αυτό δεν αποκλείει, φυσικά, και τη μεταφορική χρήση της γλώσσας. Το κείμενο είναι ένας ζωντανός οργανισμός. Σε αρκετές περιπτώσεις, ο τόνος μπορεί να γίνει πιο προσωπικός και να έχουμε χρήση μεταφορικού λόγου. Σε κάθε περίπτωση, ωστόσο, για να χαρακτηρίσουμε ένα κείμενο ως δοκίμιο πειθούς είναι αναγκαίο να επικρατεί η δηλωτική χρήση της γλώσσας. 

• Ύφος: Στο δοκίμιο πειθούς το ύφος είναι σοβαρό. Υπάρχουν σημεία που η δοκιμιογράφος ενδέχεται να δίνει ένα πιο προσωπικό τόνο στο κείμενο. Από τη στιγμή, ωστόσο, που ο κυρίαρχος τρόπος ανάπτυξης βασίζεται στα επιχειρήματα και τα τεκμήρια του γράφοντος, συνάγουμε ότι το ύφος θα είναι σοβαρό και επεξηγηματικό. 

• Πρόσωπο: Το κυρίαρχο πρόσωπο στο αποδεικτικό δοκίμιο είναι το γ’ (είτε ενικού, είτε πληθυντικού αριθμού). Προσφέρει την αναγκαία αποστασιοποίηση, ώστε να παρουσιαστεί, όσο πιο αντικειμενικά γίνεται ο προβληματισμός του δοκιμιογράφου. Στόχο μας είναι να προσεγγίσουμε τον αναγνώστη κάνοντας επίκληση στη λογική του και όχι στο θυμικό του.

Να σημειώσουμε ότι η πλειοψηφία των δοκιμίων που οι μαθητές έρχονται σε επαφή, στο μάθημα της έκθεσης ανήκουν σε αυτή την κατηγορία. Είναι δοκίμια πειθούς και αρκετά συχνά ζητείται να δικαιολογηθεί ο χαρακτηρισμός αυτός.

Η απάντησή μας πρέπει να βασίζεται στον εντοπισμό των βασικών χαρακτηριστικών που έχει γενικά ένα δοκίμιο – είτε είναι δοκίμιο πειθούς είτε στοχαστικό δοκίμιο – τόσο στην μορφή, όσο και στο περιεχόμενο.

Ενδεικτική Βιβλιογραφία:

• Θεματικοί Κύκλοι για το Ενιαίο Λύκειο (Ο.Ε.Δ.Β.)
• Έκφραση – Έκθεση: Γενικό Λύκειο, Τεύχος Γ’ (Ο.Ε.Δ.Β.)
• Οδηγός για την Έκφραση – Έκθεση  Γ’ Λυκείου -/ Άρης Γιαβρής – Θεόδωρος Στουφής / Εκδόσεις Κέδρος
• Έκφραση -Έκθεση για την Γ’ Λυκείου / Χρήστος Σάρρας / Ελληνοεκδοτική
• Τεχνικές Έκφρασης / Έκφραση -Έκθεση Γ’Λυκείου / Μαρία Πετροπούλου /Εκδόσεις Ζήτη