Ο χρόνος της αφήγησης στο λογοτεχνικό κείμενο

Ο χρόνος της αφήγησης είναι ένας από τους δυο χρόνους που συναντάμε στα λογοτεχνικά κείμενα. Ο πρώτος είναι ο χρόνος της ιστορίας, ο οποίος είναι και ο πραγματικός χρόνος των γεγονότων. Αντιστοιχεί στη διάρκειά τους, όπως θα την αντιλαμβανόμασταν στην πραγματική ζωή. Ο δεύτερος είναι ο αφηγηματικός χρόνος, ο οποίος αντιστοιχεί στη διάρκεια που έχουν τα γεγονότα μέσα στην αφήγηση. Εξίσου σημαντικό στοιχείο είναι και η σειρά με την οποία παρουσιάζονται τα γεγονότα.

Για να κατανοήσουμε πληρέστερα τη διαφορά μπορούμε να αναφέρουμε το παράδειγμα του αριστουργήματος του James Joyce “Ulysses“. Όλα τα γεγονότα που περιγράφονται στο πολυσέλιδο μυθιστόρημα δεν είναι παρά ο απολογισμός μιας ημέρας. Ο ήρωας του μυθιστορήματος. ο Δουβλινέζος
Leopold Bloom ξυπνά το πρωί και φεύγει για τη δουλειά του. Θα επιστρέψει την επόμενη μέρα. Μέσα σε αυτό το εικοσιτετράωρο ο αφηγηματικός χρόνος μας παρουσιάζει τα συναισθήματα, τις εικόνες, τα βιώματα που νοιώθει και μοιράζεται.

Ο χρόνος της αφήγησης ως προς τη σειρά

• Η ευθύγραμμη αφήγηση: Ο πιο απλός τρόπος. Τα γεγονότα παρουσιάζονται ακολουθώντας τη σειρά με την οποία συνέβησαν. Αυτή η αφήγηση ονομάζεται και γραμμική.
• Αφήγηση με αναχρονίες: Αυτός είναι ο πιο συνηθισμένος τρόπος, καθώς το λογοτεχνικό κείμενο συνήθως εστιάζει στο βίωμα και στη συναισθηματική κατάσταση. Διακρίνουμε δύο βασικά επίπεδα:
• Την αναδρομή, στη διάρκεια της οποίας ο αφηγητής αφηγείται γεγονότα που συνέβησαν στο παρελθόν, διακόπτοντας την κανονική ροή.
• Την πρόληψη: Ο αφηγητής παραθέτει γεγονότα που θα συμβούν στο μέλλον. Δεν ακολουθείται η κανονική σειρά των γεγονότων και συνήθως αυτή η τεχνική επιλέγεται, όταν στόχος του λογοτέχνη είναι να προοικονομήσει την εξέλιξη της ιστορίας. 

Η διάρκεια των γεγονότων στο κείμενο

Οι βασικοί τρόποι με τους οποίους παρουσιάζονται τα γεγονότα ως προς τη χρονική τους διάρκεια είναι οι ακόλουθοι. Ας σημειώσουμε ότι συνήθως στα κείμενα έχουμε έναν συνδυασμό αυτών.

• Η επιβράδυνση: Ο αφηγητής φροντίζει σε γεγονότα που πιθανόν διήρκεσαν λίγο να παρεμβάλλει περιγραφές και σχόλια που συνήθως αφορούν το προσωπικό βίωμα των πρωταγωνιστών. Με αυτόν τον τρόπο η ιστορία πλουτίζεται και αποκτά βάθος. 
• Η επιτάχυνση: Σε αυτή την περίπτωση ο αφηγηματικός χρόνος είναι μικρότερος από το χρόνο της ιστορίας. Ο αφηγητής επιλέγει να προσπεράσει ή να παρουσιάσει περιληπτικά κάποια σημεία της ιστορίας.
• Η παύση: Θα συναντήσουμε αυτή την τεχνική κυρίως στα κλασικά μυθιστορήματα του 19ου αιώνα. Η αφήγηση συνεχίζεται με περιγραφές τοπίων, καταστάσεων που δεν έχουν σχέση με τη βασική αφήγηση. Είναι ενδιαφέρον να σημειώσουμε ότι η πρώτη μορφή αυτής της τεχνικής συναντάται για πρώτη φορά στον Ηρόδοτο με τις περίφημες παρεκβάσεις. Φυσικά, πρέπει να σημειώσουμε ότι πρόκειται για άλλου είδους κείμενο (μια πρώτη μορφή ιστορικού κειμένου) και το πιθανότερο είναι ότι γίνεται αρκετά αυθόρμητα και όχι ως αφηγηματική τεχνική. 
• Η έλλειψη: Ο αφηγητής επιλέγει να παραλείψει τμήμα της ιστορίας το οποίο θεωρεί επουσιώδες. 
• Η περίληψη: Εδώ, η επιλογή είναι να αποδοθούν περιληπτικά, σε αδρές γραμμές τμήματα της βασικής αφήγησης.