Τρόποι και Μέσα Πειθούς -Σημειώσεις για την Έκθεση

Τρόποι και Μέσα Πειθούς: Για την κατανόηση ενός κειμένου είναι σημαντικό να μπορούμε να εντοπίσουμε τους τρόπους (μεθόδους) που επιλέγει η συντάκτρια ή ο συντάκτης του για να έρθει σε επαφή με τους αναγνώστες.

Οι τρόποι πειθούς είναι η ευρύτερη έννοια. Θα λέγαμε ότι είναι η στρατηγική που επιλέγουμε για την καλύτερη γραπτή απόδοση της σκέψης μας. Τα μέσα πειθούς θα μπορούσαν να χαρακτηρισθούν τα εργαλεία, τα συγκεκριμένα εκφραστικά μέσα με τα οποία μεταδίδουμε το μήνυμά  μας.

 

 

 

Τρόποι και Μέσα Πειθούς – Η Κατηγοριοποίηση

 

 

Οι βασικοί τρόποι πειθούς είναι:

 

• Η Επίκληση στη Λογική
• Η Επίκληση στο Συναίσθημα του Δέκτη.
• Η Επίκληση στο Ήθος του Πομπού. (Ομιλητή)
• Η Επίθεση στο Ήθος του Αντιπάλου.
• Η Επίκληση στην Αυθεντία.

 

Από αυτές οι συνηθέστερες στα κείμενα που συναντάμε για επεξεργασία στο μάθημα της Έκθεσης είναι η επίκληση στη λογική, η επίκληση στο συναίσθημα και κάποιες φορές η επίκληση στην αυθεντία.

Τα άλλα δύο είδη, η επίκληση στο ήθος του πομπού και η επίθεση στο ήθος του αντιπάλου συνηθίζονται σε πολιτικά κείμενα (με τη στενή κομματική έννοια) ή σε δικανικά. Θα μπορούσαμε να συμπληρώσουμε ότι ακόμα και σε τέτοιου είδους κείμενα η σύγχρονη τάση είναι η περιορισμένη χρήση τους.

Σε κάθε περίπτωση, όταν ξεκινάμε τη μελέτη μας θα πρέπει να εστιάζουμε στην επικοινωνιακή πρόθεση.

 

 

Τρόποι και Μέσα Πειθούς -Η επιλογή των Μέσων

 

Ο επικοινωνιακός στόχος κάθε κειμένου υποδεικνύει και τους καταλληλότερους τρόπους που θα χρησιμοποιήσουμε στη συγγραφή του.

Όταν ο στόχος είναι η αντικειμενική κατά το δυνατόν ενημέρωση και ανάλυση ενός φαινομένου, η βασική επιλογή οφείλει να είναι η Επίκληση στη Λογική.

Πολύ συχνά, όταν η πρόθεση είναι η Πειθώ και μόνον του δέκτη, παρατηρούμε ότι επιλέγεται η Επίκληση στο συναίσθημα σε αρκετά μεγάλο βαθμό.

Κάποιες φορές, είτε για να στηριχθεί ένα επιχείρημα είτε απλά για να προσδώσουμε κύρος στα γραφόμενά μας, καταφεύγουμε στα λόγια ενός καταξιωμένου και ευρύτερα αποδεκτού προσώπου. Τότε, έχουμε επίκληση στην αυθεντία.

 

 

Μια ιδιαίτερα σημαντική παρατήρηση

 

Ένα κείμενο λειτουργεί ως ζωντανός οργανισμός. Η κατηγοριοποίηση που επιχειρούμε στο μάθημα της Έκθεσης είναι ακριβώς αυτό: Μια σχηματοποίηση ενός σύνθετου και πολυδυναμικού φαινομένου, όπως είναι η γραφή ενός κειμένου.

Έχοντας αυτό κατά νου, συνειδητοποιούμε ότι η χρήση της Γλώσσας δεν μπορεί ποτέ να είναι μονοδιάστατη σε ένα κείμενο. Πράγματι, σπάνια θα συναντήσουμε κείμενο που να κυριαρχεί απόλυτα μόνο ένας τρόπος Πειθούς. Το ίδιο ισχύει και για τη δηλωτική ή τη μεταφορική χρήση των γλωσσικών σχημάτων.

Επομένως, και κυρίως στο επίπεδο των σχολικών εξετάσεων, αυτό που πρέπει να ελέγχουμε είναι τον τρόπο και τη χρήση της Γλώσσας που κυριαρχεί στο κείμενο.

 

 

Τα Μέσα Πειθούς

 

Εντοπίζουμε τους τρόπους πειθούς, εφόσον πρώτα εντοπίσουμε τα συγκεκριμένα μέσα πειθούς που χρησιμοποιούνται.

Σχηματικά:

 

• Για να δηλώσουμε τη σκέψη μας κάνοντας επίκληση στη λογική, χρησιμοποιούμε επιχειρήματα και τεκμήρια. Τα επιχειρήματα είναι συλλογισμοί. Η ορθότητα τους ελέγχεται ως προς την αλήθεια των προκειμένων και ως προς την εγκυρότητα του συμπεράσματος. Τα τεκμήρια μπορούν να είναι παραδείγματα από την καθημερινή ζωή τα οποία εύκολα επαληθεύονται. Επίσης,  στατιστικά στοιχεία, αποτελέσματα ερευνών, κοινά αποδεκτές αλήθειες κλ.π.

 

• Όταν θέλουμε να απευθυνθούμε στο συναίσθημα του δέκτη, χρησιμοποιούμε κατά περίπτωση συναισθηματικά φορτισμένο λεξιλόγιο, περιγραφή, αφήγηση, παρομοιώσεις, χιούμορ ή και ειρωνεία. Η χρήση της Γλώσσας στα συγκεκριμένα σημεία μπορεί να είναι μεταφορική.

 

• Η επίκληση στην αυθεντία μπορεί να δηλωθεί με αποσπάσματα επιστημονικού λόγου  και συνηθέστερα με σκέψεις και απόψεις ειδικών, οι οποίοι διαθέτουν αναγνωρισμένο κοινωνικό κύρος.

 

 

 

Τρόποι και Μέσα Πειθούς: Η Άσκηση 

 

Μια από τις πιο κλασικές ασκήσεις είναι αυτή, στην οποία το ζητούμενο είναι να εντοπίσουμε τον τρόπο (ή τους τρόπους) και τα μέσα πειθούς που χρησιμοποιούνται.

Με την απάντησή μας καλό είναι να εντοπίζουμε:

 

• Τον τρόπο πειθούς
• Την άποψη που υποστηρίζεται
• Τα μέσα που χρησιμοποιεί η γράφουσα ή ο γράφων. 
• Συγκεκριμένα παραθέματα από το κείμενο.

Ας δούμε τα σημεία λίγο πιο προσεκτικά:

 

• Η άποψη που υποστηρίζεται έχει άμεση συνάφεια με την επιλογή του κειμενογράφου, όσον αφορά την επιλογή του τρόπου πειθούς.

 

• Τα μέσα πειθούς είναι αυτά που θα στηρίξουν την απάντησή μας, όσον αφορά τον τρόπο πειθούς που έχουμε εντοπίσει στο κείμενο.

 

• Με τα συγκεκριμένα παραθέματα μέσα από το κείμενο η απάντησή μας χαρακτηρίζεται από πληρότητα και σαφήνεια.

 

 

Τρόποι και Μέσα Πειθούς: Η απάντηση

 

Ας υποθέσουμε ότι έχουμε το συγκεκριμένο απόσπασμα από κείμενο και μας ζητείται να εντοπίσουμε τον τρόπο και τα μέσα πειθούς που χρησιμοποιεί ο συντάκτης του κειμένου.

• “Πρέπει να πάψουμε να βλέπουμε τον άνθρωπο σαν ένα υπερφυσικό ον και να εγκαταλείψουμε μια για πάντα εκείνο το σχέδιο που επεξεργάστηκε πρώτος ο Καρτέσιος και στη συνέχεια ο Μαρξ, το οποίο συνίσταται στην κατάκτηση και την κατοχή της φύσης. Η απόπειρα αυτή αποδείχτηκε τουλάχιστον γελοία, από τη στιγμή που κατανοήσαμε ότι το σύμπαν μέσα στην απεραντοσύνη του ξεπερνά τις δικές μας δυνατότητες. Ακόμα παραπέρα, συνειδητοποιήσαμε πως μεταβλήθηκε σε παραλήρημα, ακριβώς γιατί ο προμηθεϊκός χαρακτήρας της επιστήμης και της τεχνολογίας οδηγεί σήμερα στην καταστροφή της βιόσφαιρας και στην αυτοκτονία της ανθρωπότητας.”

 

Η απάντησή μας θα αποτελείται από τα εξής σημεία

 

• Τρόπος Πειθούς: Ο συγγραφέας χρησιμοποιεί ως κύρια μέθοδο πειθούς την επίκληση στη λογική.
• Η άποψη: Συγκεκριμένα υποστηρίζει την άποψη ότι πρέπει να παραιτηθούμε από την αξίωση να κυριαρχήσουμε και να εκμεταλλευτούμε αλόγιστα τη Φύση.
• Τα Μέσα Πειθούς: Ο γράφων χρησιμοποιεί συλλογισμό. Συγκεκριμένα αξιοποιεί το συλλογισμό ότι η απεραντοσύνη του Σύμπαντος ξεπερνά κατά πολύ τις ανθρώπινες δυνατότητες.
• Παραθέματα  από το κείμενο: Ο συλλογισμός εντοπίζεται στη φράση “το σύμπαν…ξεπερνά τις δικές μας δυνατότητες.”

 

 

 

 

 

 

Ενδεικτική Βιβλιογραφία:

• Θεματικοί Κύκλοι για το Ενιαίο Λύκειο (Ο.Ε.Δ.Β.)
• Έκφραση – Έκθεση: Γενικό Λύκειο, Τεύχος Γ’ (Ο.Ε.Δ.Β.)
• Οδηγός για την Έκφραση – Έκθεση  Γ’ Λυκείου -/ Άρης Γιαβρής – Θεόδωρος Στουφής / Εκδόσεις Κέδρος
• Έκφραση -Έκθεση για την Γ’ Λυκείου / Χρήστος Σάρρας / Ελληνοεκδοτική
• Τεχνικές Έκφρασης / Έκφραση -Έκθεση Γ’Λυκείου / Μαρία Πετροπούλου /Εκδόσεις Ζήτη