Το ταξίδι της λέξης – Το ρήμα Οἶδα

Στην καθημερινή μας ομιλία

Το ρήμα οἶδα το χρησιμοποιούμε καθημερινά στον λόγο μας. Οι λέξεις “Είδηση, Συνείδηση, Ιστορία” προέρχονται από τα διαφορετικά του θέματα. Πρόκειται γραμματικά για τον παρακείμενο του ρήματος “Εἴδω”, ο οποίος στη συνέχεια επικράτησε με τη σημασία ενεστώτα.

Το “Εἴδω” , το οποίο σήμαινε “Βλέπω” και “Γνωρίζω” , έπεσε στη συνέχεια σε αχρηστία καθώς το αντικατέστησε το “ὁράω” για τη σημασία του ¨βλέπω” και το “οἶδα “για τη σημασία του γνωρίζω.

Η Αντίληψη του Αρχαϊκού Ανθρώπου 

Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει αυτή η βιωματική ταύτιση του Αρχαϊκού ανθρώπου ανάμεσα σε αυτό που βλέπει και σε αυτό που γνωρίζει. Το πρώτο θέμα του ρήματος είχε την μορφή Ϝειδ. Αυτό το γράμμα που μοιάζει με το λατινικό F, ονομάζεται δίγαμμα και το πιο κοντινό σε προφορά πιθανόν να είναι το Αγγλικό W.  Ήταν το έκτο γράμμα του ελληνικού αλφαβήτου στα πρώιμα αλφάβητα. 

Το ρήμα οἶδα, το ρήμα της γνώσης έχει άμεση σχέση με τον Οιδίποδα ο οποίος απεικονίζεται σε αυτήν την Αττική Κύλικα τη στιγμή που ακούει το αίνιγμα από τη σφίγγα.
Ο Οιδίποδας στο ταξίδι της γνώσης. Αττική κύλιξ που απεικονίζει τον Οιδίποδα τη στιγμή που ακούει το αίνιγμα από τη Σφίγγα.

Στα Σανσκριτικά 

Στα Σανσκριτικά – μια αρχαία γλώσσα που ωστόσο γλωσσολογικά δεν θεωρείται νεκρή καθώς την ομιλούν στην Ινδία – υπάρχουν ύμνοι που κάπως αδόκιμα μπορούμε να ονομάσουμε Vedas. Πρόκειται φυσικά για το ρήμα Fείδω, στην εκεί μορφή του. Στα λατινικά το συναντάμε στο ρήμα Video – βλέπω.

Στις άλλες Γλώσσες

Οι πρώτες μορφές της σλαβικής γλώσσας το διασώζουν ως Vede. Στην παλαιογερμανική εμφανίζεται ως Weiz, και στη σύγχρονη γερμανική στους τύπους του ρήματος Wissen (γνωρίζω). Στα Αρμένικα θα το δούμε ως Gitem και στα πρώιμα Φινλανδικά ως Voida ( γνωρίζω, κυριολεκτικά ”έχω δει”). 

Λεπτές Σημασιολογικές Διαφορές

Υπάρχουν τρία ρήματα της Αρχαίας Ελληνικής, που συνηθίζουμε να μεταφράζουμε ως “ γνωρίζω” . Το Οἶδα , το Επίσταμαι και το Γιγνώσκω. Μία λεπτή σημασιολογική διαφορά τα χωρίζει.

Το Επίσταμαι που κατά λέξη σημαίνει ότι “στέκομαι πάνω από” έχει την έννοια της εποπτείας της σφαιρικής γνώσης ενός θέματος που είναι μετρήσιμο. Εντάσσεται επομένως όπως δηλώνει και η λέξη στην επιστήμη.

Το Γιγνώσκω εμπεριέχει την έννοια της κρίσης. έχω τη δυνατότητα να γνωρίζω, επομένως έχω και τη δυνατότητα να κρίνω, να αντιληφθώ κάτι πέραν του μετρήσιμου.

Το οἶδα είναι αυτό που εμπεριέχει την έννοια του βιώματος. Δεν το γνωρίζω απλά, το έχω βιώσει μέσα μου. Είναι μια καταγραμμένη γνώση, κάτι που μόνο εγώ μπορώ να γνωρίζω με τον τρόπο που το γνωρίζω.

Σοφοκλής – Η αμφισημία της Γνώσης

Όταν ο Σοφοκλής στην Αντιγόνη και στους πρώτους στίχους, τους γεμάτους ένταση και παρορμητισμό βάζει στο στόμα της Ισμήνης και της Αντιγόνης επανειλημμένα τύπους του “οίδα” παρουσιάζει το εσωτερικό τους βίωμα, την απόγνωση, την α-πορία, . Όταν η Αντιγόνη ρωτά την αδελφή της εάν γνωρίζει κάποια συμφορά που ο Δίας να μην έχει στείλει ακόμα πάνω τους , την ρωτά ταυτόχρονα αν έχει συνείδηση , αν έχει το βίωμα χαράξει την ψυχή της.

Για περισσότερο εκπαιδευτικό υλικό επισκεφθείτε την αντίστοιχη ιστοσελίδα μας (filologiko.ελ). Σε αυτήν υπάρχουν και εκπαιδευτικά video – πέραν της πλατφόρμας των διαδικτυακών μαθημάτων ανά τάξη – που απευθύνονται στις μαθήτριες και τους μαθητές οι οποίοι επιλέγουν αυτόν τον τρόπο διδασκαλίας.

Ενημερωθείτε και για τα δια ζώσης τμήματα του Φιλολογικού για όλες τις τάξεις και Κατευθύνσεις στο Πρόγραμμα Σπουδών και καλώντας τη Γραμματεία μας.