Κοινωνικοποίηση: Εισαγωγικές σημειώσεις

Χρησιμοποιώντας τον όρο κοινωνικοποίηση επιχειρούμε να οριοθετήσουμε μια δυναμική και διαρκή διαδικασία μέσω της οποίας τα άτομα οδηγούνται στη συμμετοχή στις λειτουργίες μιας κοινωνίας. Ο άνθρωπος εξ ορισμού υπόκειται διαρκώς σε αυτή τη διαδικασία, από τη στιγμή της γέννησης έως το τέλος της ζωής του.

Αν θελήσουμε να μιλήσουμε πιο αναλυτικά για την κοινωνικοποίηση θα πούμε ότι είναι μια πορεία μέσω της οποίας το άτομο μαθαίνει και εξοικειώνεται τόσο με συμπεριφορές όσο και με κανόνες. Κατανοεί τις αξίες που προκρίνει η κοινωνία μέσα στην οποία βρίσκεται, τις δεξιότητες που το συγκεκριμένο περιβάλλον θεωρεί σημαντικές, εν ολίγοις το πλαίσιο μέσα στο οποίο η ζωή του θα κινηθεί.

Αν χρησιμοποιήσουμε μια μεταφορά, θα δούμε το άτομο έκθετο σε μια συνεχή πολιτισμική βροχή. Καλείται διαρκώς να προσαρμόζεται, να αφομοιώνει, να ενσωματώνει. Είναι σημαντικό να επισημάνουμε ότι αυτή η διαδικασία στις σημερινές κοινωνίες μπορεί να είναι πηγή άγχους για το υποκείμενο αλλά και για ευρύτερες κοινωνικές ομάδες. Οι σημερινές παγκοσμιοποιημένες κοινωνίες βιώνουν τη συνεχή αλλαγή αλλά κυρίως την ίδια την επιτάχυνση της αλλαγής ως βασικό χαρακτηριστικό της συστατικής τους δομής.

Δεν θα ήταν υπερβολή να ισχυριστούμε ότι σήμερα η κοινωνικοποίηση είναι σχεδόν πάντα ατελής καθώς τα άτομα δεν έχουν τον απαραίτητο χρόνο να βιώσουν και να ενσωματώσουν τις σαρωτικές κοινωνικές αλλαγές και κυρίως τον επιταχυνόμενο ρυθμό τους.

Πόσο σημαντική είναι μια φυσιολογική κοινωνικοποίηση;

Στο μέτρο του δυνατού μπορούμε να μιλήσουμε για μια φυσιολογική διαδικασία κοινωνικοποίησης. Ουσιαστικά αναφερόμαστε σε μια πορεία που ξεκινά από τον πιο προστατευμένο φορέα, την οικογένεια. Έχει παρατηρηθεί ότι, όταν βρέφη στερούνται μια φυσιολογική πορεία κοινωνικοποίησης – όταν για παράδειγμα η μητέρα είναι απούσα λόγω κοινωνικής κατακραυγής – η ζημιά στην ανάπτυξη του παιδιού είναι ανεπανόρθωτη. Το κενό φαίνεται δυσαναπλήρωτο παρά τις συντονισμένες προσπάθειες ψυχολόγων, παιδαγωγών, κοινωνικών λειτουργών που παράσχουν μέριμνα και φροντίδα.

Οι δύο βασικοί άξονες της κοινωνικοποίησης

Μια φυσιολογική πορεία κοινωνικοποίησης θα λέγαμε ότι διαρθρώνεται πάνω σε δύο βασικούς άξονες

• Αφενός έχουμε τη διαδικασία που αποσκοπεί στη συγκρότηση της προσωπικότητας του ατόμου και τότε μπορούμε να χαρακτηρίσουμε την κατεύθυνση που λαμβάνει ως ατομοκεντρική.
• Αφετέρου έχουμε την προσπάθεια της κοινωνίας να αγκαλιάσει το άτομο, να το ενσωματώσει στους κόλπους της και τότε η κατεύθυνση που λαμβάνει χαρακτηρίζεται ως κοινωνιοκεντρική.

Σχετικά με τη συγκρότηση της προσωπικότητας

Στην πρώτη περίπτωση, η οποία και επιδιώκει τη συγκρότηση της προσωπικότητας κυριαρχεί η διδασκαλία και γενικά η λειτουργία της μάθησης. Στις μικρότερες ηλικίες είναι δύσκολο να μιλήσουμε για απόλυτα συνειδητή πρόσληψη. Πολλές φορές παρατηρούμε έναν άλογο μιμητισμό στην προσπάθεια ένταξης στην κοινωνική ομάδα.

Στις μεγαλύτερες ηλικίες μειώνονται αυτού του είδους οι αντιδράσεις. Σε αυτό το στάδιο όμως εντείνονται οι μηχανιστικές αντιδράσεις καθώς ο μεγαλύτερης ηλικίας κοινωνικός άνθρωπος λειτουργεί σε μεγάλο βαθμό μέσα σε τυποποιημένες σχέσεις.

Η κοινωνική ενσωμάτωση

Στη δεύτερη περίπτωση  εντάσσονται οι προσπάθειες της κοινωνίας να ενσωματώσει τα άτομα που εισέρχονται και λειτουργούν στο εσωτερικό της. Η διαδικασία βασίζεται στους επονομαζόμενους φορείς κοινωνικοποίησης αλλά και στους θεσμούς. Ας μη παραβλέπουμε ότι σημαντικότατοι θεσμοί, όπως η οικογένεια είναι ταυτόχρονα και φορείς κοινωνικοποίησης.

Επίσης αξίζει να σημειωθεί ότι μηχανισμοί όπως η παράδοση που διαδραματίζουν σημαντικό ρόλο στην κοινωνικοποίηση του ατόμου λειτουργούν και σε ασυνείδητο επίπεδο καθώς οι διαδικασίες που λειτουργούν εντός τους έχουν πλήρως αφομοιωθεί από τον κοινωνικό ιστό.

Το υλικό για το μάθημα της κοινωνιολογίας που αναρτούμε δημοσιεύετε με τη μορφή ευρετηρίου εδώ: