Η Σύνταξη της Κατηγορηματικής Μετοχής
Η σύνταξη της κατηγορηματικής μετοχής είναι από τα σημαντικότερα κεφάλαια του συντακτικού της Αρχαίας Ελληνικής. Στο προηγούμενο κείμενο ασχοληθήκαμε με τη σύνταξη των ρημάτων, τα οποία λαμβάνουν κατηγορηματική μετοχή στο υποκείμενό τους. Πολύ σημαντικές κατηγορίες ρημάτων, ωστόσο, μπορούν να συνταχθούν με κατηγορηματική μετοχή, συνημμένη είτε στο υποκείμενο, είτε στο αντικείμενό τους. Θα μπορούσαμε να κατηγοριοποιήσουμε τα συγκεκριμένα ρήματα ως εξής:
Η Σύνταξη της Κατηγορηματικής Μετοχής με ρήματα που δηλώνουν αισθητική ή πνευματική αντίληψη
Έχουμε συνηθίσει να χαρακτηρίζουμε αυτά τα ρήματα, ως αισθητικά, γνωστικά, μνήμης και λήθης. Ας δούμε αναλυτικά τα βασικότερα από αυτά, καθώς πρόκειται για πολύ σημαντικά ρήματα της Αρχαίας Ελληνικής.
ἀγνοῶ
αἰσθάνομαι ( αντιλαμβάνομαι, αισθάνομαι, καταλαβαίνω)
οἶδα και σύνοιδα (έχω συνείδηση, γνωρίζω καλά)
γιγνώσκω
ἐπίσταμαι
μανθάνω
πυνθάνομαι ( ζητώ να μάθω, ακούω, πληροφορούμαι, ρωτώ)
ἐνθυμοῦμαι ( σκέφτομαι ότι, λαμβάνω υπόψη ότι….)
μιμνήσκομαι
ἐπιλανθάνομαι και ἐπιλήθομαι ( λησμονώ )
ὁρῶ
θεῶμαι (βλέπω )
ἀκούω (ακούω, πληροφορούμαι )
ἁλίσκομαι ( συλλαμβάνομαι να…)
περιορῶ ( ανέχομαι, επιτρέπω )
Οι σημασιολογικές διαφορές ανάμεσα στα ρήματα οἶδα, ἐπίσταμαι και γιγνώσκω εξετάζονται στο κείμενό μας για τη σημασία και τη σημασιολογική εξέλιξη του ρήματος οἶδα
Ας δούμε κάποια παραδείγματα:
Ἠσθάνοντο τούς Ἀθηναίους πληροῦντας τά ναῦς ( Αντιλαμβάνονταν ότι οι Αθηναίοι επανδρώνουν τα πλοία ), Θουκυδίδης – Η μετοχή είναι συνημμένη στο αντικείμενο του ρήματος Ἀθηναίους.
…εἰδώς ἐνίους αὐτῶν ὄντας πολίτας χρηστούς και προθύμους ( …επειδή γνωρίζω ότι κάποιοι από αυτούς είναι πολίτες άξιοι και πρόθυμοι ), Λυσίας –Η μετοχή είναι συνημμένη στο αντικείμενο της μετοχής εἰδώς, ἐνίους.
ᾜδεσαν Σωκράτην ἀπ’ἐλαχίστων χρημάτων αὐταρκέστατα ζῶντα ( Γνώριζαν ότι ο Σωκράτης ζούσε με πάρα πολύ μεγάλη αυτάρκεια αν και είχε λίγα χρήματα ), Ξενοφώντας – Η μετοχή είναι συνημμένη στο αντικείμενο του ρήματος Σωκράτην .
Ἔγνω τήν εἰσβολήν ἐσομένην ( Ήξερε ότι η εισβολή θα γίνει ), Θουκυδίδης – Η μετοχή είναι συνημμένη στο αντικείμενο του ρήματος τήν εἰσβολήν .
Ἴσθι ἀνόητος ὤν ( Πρέπει να γνωρίζεις ότι είσαι ανόητος ). Ξενοφώντας – Η μετοχή είναι συνημμένη στο εννοούμενο υποκείμενο του ρήματος σύ.
Ὄψεσθε πάντας αὐτούς ὄντας διαφόρους μοι ( Θα δείτε ότι όλοι αυτοί είναι εχθροί μου ), Λυσίας – Η κατηγορηματική μετοχή είναι συνημμένη στο αντικείμενο του ρήματος αὐτούς.
Οὐ περιοφθήσεσθε ἀδικούμενοι ( Δε θα μείνετε αβοήθητοι να αδικείστε ) – Η κατηγορηματική μετοχή είναι συνημμένη στο εννοούμενο υποκείμενο του ρήματος ὑμεῖς
Οἱ Θηβαῖοι έγνωσαν ἐξηπατημένοι ( Οι Θηβαίοι αντιλήφθηκαν ότι είχαν εξαπατηθεί ), Θουκυδίδης -Η κατηγορηματική μετοχή είναι συνημμένη στο υποκείμενο του ρήματος οἱ Θηβαῖοι
Ρήματα που δηλώνουν δείξη, αγγελία, έλεγχο
Τα πιο σημαντικά από αυτά τα ρήματα είναι:
ἀγγέλλω, ἀγγέλλομαι
ἀναγγέλλω
ἀποδείκνυμι και ἀποφαἰνω ( αποδεικνύω, φανερώνω)
δείκνυμι
δῆλον ποιῶ ( κάνω φανερό )
δηλῶ ( δείχνω, φανερώνω )
ἐλέγχω (αποδεικνύω )
ἐξαγγέλλω
ἐξελέγχω ( αποδεικνύω την ενοχή κάποιου )
ἐπιδείκνυμι ( αποδεικνύω, φανερώνω )
παρέχω (παρουσιάζω ), παρέχω ἐμαυτόν = παρουσιάζω τον εαυτό μου ως…
φαίνω, φαίνομαι ( αποδεικνύω, φανερώνω )
φανερόν ποιῶ
φωρῶ ( ανακαλύπτω )
Ας δούμε μερικά παραδείγματα:
Οὐδείς πώποτε ἐξήλεγξεν τά κριθέντα ἀδίκως δικασθέντα ( Κανείς ποτέ μέχρι τώρα δεν απέδειξε ότι δικάστηκαν άδικα ), Δημοσθένης -Η κατηγορηματική μετοχή είναι συνημμένη στο αντικείμενο του ρήματος τά κριθέντα.
Καί πειράσομαι τῷ λόγῳ τοῦτον μέν ἐπιδεῖξαι ψευδόμενον ( Και θα επιχειρήσω με τον λόγο μου να αποδείξω ότι αυτός ψεύδεται ), Λυσίας – Η μετοχή είναι συνημμένη στο αντικείκενο του απαρεμφάτου ἐπιδεῖξαι “τοῦτον”.
Ἱκανός (Σωκράτης) καί άλλως δοκιμάσαι τε καί ἁμαρτάνοντα ἐλέγξαι ( Ο Σωκράτης ήταν ικανός να δοκιμάσει και με άλλον τρόπο και να αποκαλύψει αυτούς που έκαναν σφάλματα ), Ξενοφώντας -Η μετοχή είναι συνημμένη στο εννοούμενο αντικείμενο του απαρεμφάτου ἐλέγξαι “τοῦτον” ή “τινά”.
Η Σύνταξη μερικών βασικών ρημάτων
Η σύνταξη της κατηγορηματικής μετοχής, που μελετήσαμε μέχρι εδώ δεν εξαντλεί τις πιθανές συντάξεις που μπορούν λάβουν κάποια από τα πιο σημαντικά ρήματα της Αρχαίας Ελληνικής. Στο επόμενο κείμενό μας εξετάζουμε και αναλύουμε τις πιο βασικές περιπτώσεις.
Ενδεικτική Βιβλιογραφία
Πολυξένη Μπίλλα, Μαθήματα Σύνταξης της Αρχαίας Ελληνικής, Εκδόσεις Σαββάλας
Η Πύλη για την Ελληνική Γλώσσα
Παναγιώτου Τζαβέλη – Συντακτικό της Αρχαίας Ελληνικής Γλώσσας
Νίκου Ασωνίτη -Βασίλη Αναγνωστόπουλου -Συντακτικό της Αρχαίας Ελληνικής Γλώσσας, Φιλολογικές Εκδόσεις Εμμανουήλ Αναστασάκη