Η ζωή του Πλάτωνα – βιογραφικά στοιχεία
Βιογραφικά στοιχεία για τη ζωή του Πλάτωνα δεν είναι πάντοτε εύκολο να βρούμε. Ο ίδιος φροντίζει στους περίφημους διαλόγους του να αποσιωπά οτιδήποτε θα μπορούσε να μας δώσει πληροφορίες για το άτομό του. Εξαίρεση αποτελεί το έργο του Απολογία, το οποίο αναφέρεται στη δίκη του δασκάλου του. Εκεί το όνομά του εμφανίζεται. Είναι ένας από τους φίλους -μαθητές του Σωκράτη που τον προτρέπουν να ζητήσει την αύξηση του προστίμου από μια σε τριάντα μνες. Μάλιστα, ήταν πρόθυμος να εγγυηθεί για την αποπληρωμή του προστίμου. Το όνομά του αναφέρεται και μια ακόμα φορά στον διάλογο Φαίδων ( (Φαίδων, 59b10). Εκεί αναφέρεται πως μια ασθένεια ήταν η αιτία που τον κράτησε μακριά από τις τελευταίες στιγμές του δασκάλου του.
Η έβδομη επιστολή
Ή πιο σημαντική πηγή για τη ζωή του Πλάτωνα θεωρείται πως είναι η περίφημη έβδομη επιστολή. Ο γηραιός πλέον Πλάτων κάνει έναν απολογισμό των ταξιδιών του στη Σικελία και μας δίνει επιπλέον στοιχεία για τη ζωή του. Η γνησιότητα των επιστολών αμφισβητήθηκε έντονα. Σήμερα, ωστόσο, η έρευνα δέχεται ότι η έκτη, η έβδομη και η όγδοη επιστολή είναι κατά πάσα πιθανότητα γνήσιες. Μπορούμε λοιπόν με ασφάλεια να θεωρήσουμε τις πληροφορίες της έβδομης επιστολής ως αξιόπιστες.
Οι αρχαίοι βιογράφοι
Όπως και για τους περισσότερους αρχαίους διανοητές λαμβάνουμε πληροφορίες και από αρχαίους βιογράφους. Ο Απουλήιος με το έργο του (De Platone e dogmate eius 2ος αι. μ. Χ), ο Διογένης Λαέρτιος (Βίοι καὶ γνῶμαι τῶν ἐν φιλοσοφίᾳ εὐδοκιμησάντων, 3ος αι. μ. Χ.), και ο Ολυμπιόδωρος (Βίος Πλάτωνος, 6ος αι. μ.Χ.) μας προσφέρουν χρήσιμες πληροφορίες για τη ζωή του.
Η ζωή του Πλάτωνα – Γέννηση και καταγωγή
Διδάσκοντας το μάθημα του Φιλοσοφικού Λόγου στη Γ’Λυκείου έχουμε διαπιστώσει πόσο σημαντικό είναι για τη μαθήτρια και τον μαθητή να έχουν μια – όσο το δυνατόν – ξεκάθαρη εικόνα για τη χρονική αλληλουχία που χαρακτηρίζει τους διανοητές με τους οποίους καλούνται να έχουν μια επαφή με το έργο τους. Ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι η σχέση του Σωκράτη με τον Πλάτωνα. Πόσο κοντά είναι αυτοί οι δύο, ποιος γράφει, ποιος μιλά πραγματικά, ποιου η κοσμοθεωρία αναφαίνεται μέσα από τα λεγόμενα του Σωκράτη.
Ας ξεκινήσουμε λοιπόν, από τις βασικές πληροφορίες για τη ζωή του Πλάτωνα, του μαθητή του Σωκράτη.
Ο Αλεξανδρινός χρονολόγος Ερατοσθένης παραδίδει ότι ο Πλάτων γεννήθηκε ανάμεσα στο 428 και το 427 π.Χ. Η πληροφορία θεωρείται έγκυρη. Η χρονολογία αυτή είναι σημαντική, καθώς ο Πλάτων γεννιέται κατά τη διάρκεια του τέταρτου έτους του Πελοποννησιακού πολέμου, ένα χρόνο μετά τον θάνατο του Περικλή. Δεν έζησε επομένως την ακμή της Αθήνας. Η καταγωγή του ήταν αριστοκρατική. Από ένα ποίημα που αναφέρεται στην Πολιτεία και απευθύνεται στους αδελφούς του, Γλαύκωνα και Αδείμαντο, πληροφορούμαστε ότι ο πατέρας του ήταν ο Αρίστων, ευγενούς καταγωγής (368a4).
Ο Αρίστων ήταν γιος του Αριστοκλή και η μητέρα η Περικτιόνη ήταν κόρη του Γλαύκωνα. Η μητέρα του, η οποία ήταν αδερφή του Χαρμίδη, ενός από τους Τριάκοντα τύραννους και ανιψιά του Κριτία, επίσης μέλος των Τριάκοντα, είχε καταγωγή από το γένος του νομοθέτη Σόλωνος. Αν παρατηρήσουμε τα ονόματα των προγόνων βλέπουμε ότι αυτή η αριστοκρατική καταγωγή τονίζεται ιδιαίτερα. Ο Πλάτων ήταν ο μικρότερος γιος, πολλά χρόνια μικρότερος από τα αδέρφια του Αδείμαντο, Γλαύκωνα και Ποτώνη. Η Ποτώνη έγινε η μητέρα του ανιψιού του Σπεύσιππου, ο οποίος ήταν διάδοχός του στη διεύθυνση της σχολής. (Ας σημειώσουμε εδώ, ότι ήταν συνήθης η πρακτική της κληρονομικής μεταβίβασης στην αρχαία Αθήνα). Ο Πλάτων πέθανε μεταξύ 348 και 347, στην ηλικία των ογδόντα ή ογδόντα ενός χρόνων.
Τα ενδιαφέροντα του νεαρού Πλάτωνα
Υπάρχουν διάφορες ανεκδοτολογικές διηγήσεις για τα ενδιαφέροντα που ανέπτυξε ο Πλάτων πριν τεθεί κάτω από την επιρροή του Σωκράτη. Αναφέρεται πως ασκούνταν στις πολεμικές τέχνες και ταυτόχρονα ότι σπούδασε ζωγραφική. Η πιο ενδιαφέρουσα από αυτές τις πληροφορίες αφορά τη νεανική του ενασχόληση με την ποίηση.
Ο Διογένης ο Λαέρτιος μεταφέρει ως πηγή του, για την υπόθεση ότι ο Πλάτων έγραψε διθυράμβους, λυρική ποίηση και τραγωδία, τον Δικαίαρχο της Μεσσήνης, ένα μαθητή του Αριστοτέλη («καθὰ καὶ Δικαίαρχος ἐν πρώτῳ Περὶ βίων, καὶ γραφικῆς ἐπιμεληθῆναι καὶ ποιήματα γράψαι, πρῶτον μὲν διθυράμβους, ἔπειτα καὶ μέλη καὶ τραγῳδίας», D. L. 3.4-3.5)
Οι αρχαίες μαρτυρίες για την ενασχόληση του Πλάτωνα με την ποίηση – και μάλιστα τη συγγραφή τραγωδιών -είναι πολλές. Φυσικά, και εμείς που διαβάζουμε τα κείμενά του παρατηρούμε εύκολα τη λογοτεχνική τους αξία.
Θα πρέπει να είμαστε επιφυλακτικοί, ωστόσο, στο κατά πόσο ο Πλάτωνας όντως έγραψε λογοτεχνικά έργα. Η έρευνα δεν επιβεβαιώνει κάτι τέτοιο, τουλάχιστον ως σήμερα. Επίσης, πρέπει να λάβουμε υπόψη μας ότι υπήρχε και στην αρχαία εποχή μια μυθολογία όσον αφορά τον Πλάτωνα και τη σχέση του με την ποίηση.
Στην προσπάθεια να εξαρθεί η σχέση του Πλάτωνα με τον Σωκράτη είναι πιθανόν να οφείλονται και οι διάφορες αφηγήσεις σύμφωνα με τις οποίες ο φιλόσοφος έκαψε τα ποιήματά του πριν στραφεί στη φιλοσοφία.
Η γνωριμία με τον Σωκράτη
Κατά μια άποψη Ο Πλάτων γνώρισε τον Σωκράτη σε ηλικία 20 ετών και έμεινε κοντά του μέχρι τον θάνατό του (399 π.Χ.) . Μετά τον θάνατο του δασκάλου του ο Πλάτων παρέμεινε στην Αθήνα για περίπου τρία χρόνια ακόμα και στη συνέχεια θα κατέφυγε στα Μέγαρα, κοντά στον συμμαθητή του Ευκλείδη. Όταν επέστρεψε στην Αθήνα, συνέγραψε μεγάλο μέρος του έργου του.
Έχει διατυπωθεί η άποψη ότι στη συνέχεια ταξίδεψε στην Αίγυπτο και στην Κυρήνη. Στις θεωρούμενες αυθεντικές επιστολές του δεν έχουμε κάποια σχετική αναφορά. Διαβάζοντας τους Νόμους – το πλέον ολοκληρωμένο και ώριμο έργο του Πλάτωνα – θα διαπιστώσουμε ότι υπάρχουν αναφορές στην Αιγυπτιακή τέχνη. Σε κάθε περίπτωση όμως, τα ταξίδια για τα οποία μπορούμε να είμαστε βέβαιοι είναι αυτά που πραγματοποίησε στη Σικελία και την Κάτω Ιταλία.
Το πρώτο ταξίδι στη Σικελία
Στην ανατολική ακτή της Σικελίας θα γνωρίσει τον βασιλιά Διονύσιο τον Πρεσβύτερο και τον γαμπρό του Δίωνα με τον οποίο συνδέθηκε φιλικά. Το ταξίδι αυτό ήταν ιδιαίτερα σημαντικό για τον Πλάτωνα. Καταρχάς, ήρθε σε επαφή με τον Πυθαγορισμό. Το έργο του Πλάτωνα είναι βαθύτατα επηρεασμένο από τη φιλοσοφία των Πυθαγορείων. Αρκεί να αναλογιστούμε την πίστη στην αθανασία της ψυχής αλλά και τον δυισμό που χαρακτηρίζει τόσο τους Πυθαγόρειους, όσο και τον Πλάτωνα.
Ο Πλάτων, αφελώς ακολούθησε την προτροπή του Δίωνα και προσπάθησε να μυήσει τον Διονύσιο στην πολιτική φιλοσοφία και αρετή. Σύντομα ο Διονύσιος θεώρησε τον Πλάτωνα ως ταραχοποιό στοιχείο, ύποπτο για υποκίνηση συνωμοσίας. Ο φιλόσοφος εκδιώχθηκε από τη Σικελία με προορισμό την Αίγινα, όπου οδηγήθηκε σε σκλαβοπάζαρο. Είχε την τύχη να βρίσκεται εκεί ο Κυρηναίος φίλος του Αννίκερις που εξαγόρασε την ελευθερία του.
Η ίδρυση της Ακαδημίας
Όταν επέστρεψε στην Αθήνα ίδρυσε τη φιλοσοφική σχολή του, την Ακαδημία (γύρω στο 387 π. Χ.) Η Ακαδημία βρισκόταν γύρω στο ενάμιση χιλιόμετρο από το Δίπυλο. Το όνομά της περιοχής ήταν Ακαδήμεια. Ο τοπικός ήρωας -προστάτης της περιοχής λεγόταν Ακάδημος ή Εκάδημος. Τα μαθήματα που διδάσκονταν στη σχολή πρέπει να είχαν συνάφεια με τα αντίστοιχα μαθήματα που συναντάμε στην Πολιτεία. Θα πρέπει να θεωρήσουμε βέβαιο ότι σπουδαία θέση στο πρόγραμμα σπουδών είχαν τα μαθηματικά (στερεομετρία) και φυσικά η σπουδή και η εξάσκηση της Διαλεκτικής.
Το δεύτερο και το τρίτο ταξίδι στη Σικελία
Το 367 π. Χ. ο Διονύσιος Β ́ ο νεότερος διαδέχτηκε τον Διονύσιο Α ́ στην εξουσία. Ο Δίωνας έπεισε τον νέο άρχοντα να προσκαλέσει τον Πλάτωνα στην αυλή του. Ο Πλάτων ταξίδεψε στις Συρακούσες το 366 π. Χ., πιστεύοντας ότι αυτή τη φορά θα μπορούσε να επηρεάσει τον διάδοχο του Διονυσίου Α’ προς την κατεύθυνση ενός φιλοσοφημένου πολιτικού ηγέτη. Σίγουρα, σε αυτό συνετέλεσε και η βαθιά απογοήτευση που ένοιωθε με την πολιτική κατάσταση της Αθήνας. Και αυτή τη φορά, όμως, βρέθηκε στο επίκεντρο πολιτικών συγκρούσεων. Ο Δίων εξορίσθηκε και ο Πλάτων παρέμεινε στην αυλή του Διονύσιου τυπικά ως φιλοξενούμενος και στην πραγματικότητα ως αιχμάλωτος μέχρι το 365 π. Χ.
Ο φιλόσοφος θα κατορθώσει να φύγει με μεγάλη δυσκολία από την αυλή του Διονυσίου Β᾿. Θα επιστρέψει και μια τρίτη φορά στην αυλή των Συρακουσών το 362 π.Χ. Είχε προηγηθεί η συμφιλίωση του Δίωνα με τον Διονύσιο. Νέες προστριβές στις οποίες αναμείχθηκαν και Ακαδημεικοί σημάδεψαν και αυτό το ταξίδι του Πλάτωνα.
Ο φιλόσοφος βαθιά απογοητευμένος εγκατέλειψε για τελευταία φορά τις Συρακούσες το 361 π.Χ. . Επέστρεψε στην Αθήνα, όπου και έμεινε μέχρι τον θάνατό του.
Πηγές
Για τη σύνταξη αυτού του κειμένου αντλήσαμε πληροφορίες και από την εξαιρετική μελέτη της Γαλάτειας Καπράλου:
“Οι αντιλήψεις του Πλάτωνα στην Πολιτεία για την τέχνη και η προσέγγιση τους από την αγγλοσαξωνική βιβλιογραφία”.
Πρόκειται για το διδακτορικό της συγγραφέως.