Αποδεικτικό Δοκίμιο – Σημειώσεις για την Έκθεση
Αποδεικτικό δοκίμιο ή δοκίμιο πειθούς ονομάζουμε τη πιο συνηθισμένη κατηγορία δοκιμίων. Για να χαρακτηρίσουμε ως δοκίμιο πειθούς ένα κείμενο, πρέπει να πληρούνται κάποιες προϋποθέσεις. Στο αποδεικτικό δοκίμιο, ο κυρίαρχος Τρόπος Πειθούς είναι η επίκληση στη λογική . Από αυτήν ακριβώς την επιλογή απορρέουν και τα συγκεκριμένα χαρακτηριστικά που εντοπίζουμε σε αυτή την κατηγορία κειμένων.
Αποδεικτικό Δοκίμιο – Τα Βασικά Χαρακτηριστικά
Ας εξετάσουμε πιο αναλυτικά ορισμένα από τα βασικά χαρακτηριστικά, τα οποία μας επιτρέπουν να χαρακτηρίσουμε ένα κείμενο ως αποδεικτικό δοκίμιο.
- Το Θέμα: Η συντάκτρια ή ο συντάκτης ενός δοκιμίου πειθούς μπορεί να αφορμάται από την επικαιρότητα και να επιθυμεί να καταγράψει τον προβληματισμό του. Ενδέχεται να τον απασχολεί κάποιο περισσότερο διαχρονικό ζήτημα. Σε κάθε περίπτωση, ωστόσο, το κείμενό του απευθύνεται σε ένα ευρύ κοινό με την έννοια ότι ακόμα και αν ξεκινά από μια προσωπική βάση, το δοκίμιο γράφεται διότι το θέμα του έχει κοινωνικό ενδιαφέρον. Αυτό είναι το πλέον βασικό χαρακτηριστικό που ανιχνεύουμε διαβάζοντας ένα τέτοιου είδους κείμενο. Θα μπορούσαμε να πούμε ότι στο δοκίμιο, το άτομο ως πολίτης συναντά το κοινωνικό δείχνοντας έμπρακτο ενδιαφέρον και συμμετοχή.
- Η Πρόθεση: Η δοκιμιογράφος ή ο δοκιμιογράφος δεν επιδιώκουν απλά να μας πείσουν για μια συγκεκριμένη άποψη. Συνήθως έχουν και οι ίδιοι έναν προβληματισμό για κάποιο ευρύτερο κοινωνικό ζήτημα. Επιδιώκουν να πληροφορήσουν σφαιρικά και να κάνουν τους αναγνώστες τους κοινωνούς αυτού ακριβώς του προβληματισμού. Είναι πολύ σύνηθες, όταν τελειώνουμε την ανάγνωση του δοκιμίου, να συνειδητοποιούμε πλευρές που δεν είχαμε αντιληφθεί μέχρι να διαβάσουμε το κείμενο. Το δοκίμιο που μας κάνει να αναρωτηθούμε για όψεις ενός θέματος που δεν είχαν πέσει στην αντίληψή μας είναι ένα δοκίμιο, το οποίο υπηρετεί την κοινωνική του λειτουργία.
Οι Τρόποι και τα Μέσα Πειθούς
Στο Αποδεικτικό δοκίμιο μπορούμε να συναντήσουμε διαφορετικούς τρόπους και μέσα Πειθούς. Σε κάθε περίπτωση, ωστόσο, κυριαρχεί η Επίκληση στη Λογική. Το κείμενο συγκροτείται με επιχειρήματα, τα οποία βασίζονται σε τεκμήρια. Το αποδεικτικό δοκίμιο, ωστόσο, έχει και ως στόχο να τέρψει τον αναγνώστη (δεν είναι μια επιστημονική πραγματεία) και, επομένως, ενδέχεται να υπάρχουν σημεία που η επίκληση στο συναίσθημα χρησιμοποιείται. Κάποιες φορές μπορεί να χρησιμοποιηθεί και η επίκληση στην αυθεντία. Συνήθως, η δοκιμιογράφος παραθέτει τα λόγια κάποιου τρίτου καταξιωμένου προσώπου αποσκοπώντας στην ενίσχυση της διακειμενικότητας και τη θεμελίωση των επιχειρημάτων του.
Αποδεικτικό Δοκίμιο – Μορφολογικές Επισημάνσεις
Υπάρχουν επιμέρους κοινά χαρακτηριστικά στα δοκίμια πειθούς, τα οποία μπορούμε να τα εντοπίσουμε στα ακόλουθα σημεία:
- Οργάνωση: Οι σκέψεις του συγγραφέα οργανώνονται λογικά. Ακολουθείται τριμερής δομή με σαφή πρόλογο, ανάπτυξη των ιδεών και επίλογο. Το κείμενό μας χαρακτηρίζεται από συνοχή, συνεκτικότητα, αλληλουχία και ενότητα.
- Οπτική: Ο δοκιμιογράφος επιδιώκει στο μέτρο του δυνατού να είναι αντικειμενικός. Οι σκέψεις που παραθέτει φροντίζει να βασίζονται σε τεκμήρια, τα οποία να είναι αξιόπιστα. Η επιχειρηματολογία οφείλει να είναι συγκροτημένη και καταγεγραμμένη με τρόπο ώστε η αναγνώστρια και ο αναγνώστης να μπορεί να παρακολουθήσει τη ροή της σκέψης του.
- Γλώσσα: Σε ένα αποδεικτικό δοκίμιο ο σκοπός του γράφοντος είναι να αποδώσει τα νοήματά του με σαφήνεια και καθαρότητα. Η χρήση της γλώσσας που επικρατεί είναι η αναφορική, δηλωτική. Αυτό δεν αποκλείει, φυσικά, και τη μεταφορική χρήση της γλώσσας. Το κείμενο είναι ένας ζωντανός οργανισμός. Σε αρκετές περιπτώσεις, ο τόνος μπορεί να γίνει πιο προσωπικός και να έχουμε χρήση μεταφορικού λόγου. Σε κάθε περίπτωση, ωστόσο, για να χαρακτηρίσουμε ένα κείμενο ως δοκίμιο πειθούς είναι αναγκαίο να επικρατεί η δηλωτική χρήση της γλώσσας.
- Ύφος: Στο δοκίμιο πειθούς το ύφος είναι σοβαρό. Υπάρχουν σημεία που η δοκιμιογράφος ενδέχεται να δίνει ένα πιο προσωπικό τόνο στο κείμενο. Από τη στιγμή, ωστόσο, που ο κυρίαρχος τρόπος ανάπτυξης βασίζεται στα επιχειρήματα και τα τεκμήρια του γράφοντος, συνάγουμε ότι το ύφος θα είναι σοβαρό και επεξηγηματικό.
- Πρόσωπο: Το κυρίαρχο πρόσωπο στο αποδεικτικό δοκίμιο είναι το γ’ (είτε ενικού, είτε πληθυντικού αριθμού). Προσφέρει την αναγκαία αποστασιοποίηση, ώστε να παρουσιαστεί, όσο πιο αντικειμενικά γίνεται ο προβληματισμός του δοκιμιογράφου. Στόχο μας είναι να προσεγγίσουμε τον αναγνώστη κάνοντας επίκληση στη λογική του και όχι στο θυμικό του.
Να σημειώσουμε ότι η πλειοψηφία των δοκιμίων που οι μαθητές έρχονται σε επαφή, στο μάθημα της έκθεσης ανήκουν σε αυτή την κατηγορία. Είναι δοκίμια πειθούς και αρκετά συχνά ζητείται να δικαιολογηθεί ο χαρακτηρισμός αυτός.
Η απάντησή μας πρέπει να βασίζεται στον εντοπισμό των βασικών χαρακτηριστικών που έχει γενικά ένα δοκίμιο – είτε είναι δοκίμιο πειθούς είτε στοχαστικό δοκίμιο – τόσο στην μορφή, όσο και στο περιεχόμενο.
Ενδεικτική Βιβλιογραφία:
- Θεματικοί Κύκλοι για το Ενιαίο Λύκειο (Ο.Ε.Δ.Β.)
- Έκφραση – Έκθεση: Γενικό Λύκειο, Τεύχος Γ’ (Ο.Ε.Δ.Β.)
- Οδηγός για την Έκφραση – Έκθεση Γ’ Λυκείου -/ Άρης Γιαβρής – Θεόδωρος Στουφής / Εκδόσεις Κέδρος
- Έκφραση -Έκθεση για την Γ’ Λυκείου / Χρήστος Σάρρας / Ελληνοεκδοτική
- Τεχνικές Έκφρασης / Έκφραση -Έκθεση Γ’Λυκείου / Μαρία Πετροπούλου /Εκδόσεις Ζήτη